Soyadımız necə olmalıdır?

Bəzən valideynlər yeni doğulmuş övladlarına öz soyadlarını deyil, uşağın ata, baba adını soyad kimi vermək istəyirlər. Valideynlər bu sahədəki qanunlardan xəbərsizliyi səbəbindən müəyyən problemlərlə üzləşməli olurlar. Uşağa soyad qoyulması Azərbaycan qanunvericiliyi ilə necə tənzimlənir? Ümumiyyətlə, valideynlərin istədikləri soyadı uşaqlarına seçmək hüququ varmı?

Hazırda Azərbaycan vətəndaşlarının çoxunun soyadı “ev” və “ov” şəkilçiləri ilə bitir. Kimlərəsə elə gəlir ki, bu sonluqlar “bizim deyil”. Onlar, sadəcə, yuxarıda qeyd edilən şəkilçilərin tez-tez slavyan soyadlarında rast gəlindiyinə əsaslanırlar. Əslində -ov-ev-soyad şəkilçiləri qədim türkcələrdə evə köçmə, ov etmə mənalarını verir.

Sual oluna bilər-bu məlumatlar nə üçün lazımdır? Özümüzü tanımaq, kökümüzü, soyumuzu, dünya insanları ilə qohumluq əlaqələrimizi müəyyənləşdirmək üçün.

Ümumiyyətlə, soyadların araşdırılıb və təsdiq olunması dünyada nisbətən yeni haldır. Belə deyək, İsveçdə soyadın mütləq olması 1901-ci ildə qərarlaşdırılıb. Avropada yalnız zadəgan ailələr soyadlarını təsdiqləyirdilər. Bunu ona görə edirdilər ki, miras yalnız soyadın davamçılarına qismət olsun.

Çox xalqlardan fərqli olaraq, yaponlar, öz övladlarına ana-babalarının adlarını verməsələr də, ailə institutuna xususilə ciddi yanaşırlar. Yeni nəslin sağlamlığı naminə, hər yapon öz nəslini yeddinci qatına gədər tanımalıdır. Bütün bunlar qohumlararası nikahların qarşısını almaq ücün edilir. Eyni ənənəni qazax türkləri də qoruyurlar.

Bu gün dünyanın bütün dil və ləhcələri sözlərinin məntiqli olmasına möhtacdırlar. Nədən bu, o qədər vacibdir? Çünkü sözün, dilin məntiqli olması insanın və çəmiyyətin həyatına da təsiri var, düşmənçiliyi aradan qaldıra, sülh və inkişafa təkan verə bilər.

Bakı Hüquq Mərkəzi (BHM) hüquq şirkətinin əməkdaşı , vəkil Dünyamin Novruzov bu məsələyə aydınlıq gətirib: Novruzov bildirib ki, uşağın soyad daşımaq hüququ Ailə Məcəlləsində təsbit edilib. Ailə Məcəlləsinin tələbinə görə uşaq ad, ata adı və soyad daşımaq hüququna malikdir. “Ailə qanunvericiliyində qeyd olunur ki, uşağın soyadı, bir qayda olaraq, valideynlərin soyadı ilə müəyyən edilir. Uşağın valideynlərinin soyadları müxtəlif olduqda uşağa valideynlərin razılığı ilə atanın və ya ananın soyadı verilir. Məsələn, “Məmmədov” və “Hüseynov”, onda valideynlər qarşılıqlı razılığa gələrək uşağın soyadını ya “Məmmədov”, ya da “Hüseynov” qoya bilərlər”, o deyib. Hüquq məsləhətçisi bildirib ki, valideynlər arasında uşağın ad və soyadına münasibətdə razılıq olmadıqda yaranan fikir ayrılığı müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən həll olunur. Onun sözlərinə görə, Ailə Məcəlləsində uşağa ad, ata adı və soyad verilməsi ilə bağlı hüquq normaları Nazirlər Kabinetinin 12 may 2011-ci il tarixli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Adın, ata adının və soyadın verilməsi və dəyişdirilməsi Qaydaları”nda da öz əksini tapmışdır. Novruzov bildirib ki, uşağa valideynlərin soyadından fərqli soyadın verilməsi, habelə ata adına uyğun soyadın verilməsi Ailə Məcəlləsində və adı çəkilən Qaydalarda nəzərdə tutulmayıb. “Başqa sözlə, qüvvədə olan qanunvericilik uşağa valideynin və ya valideynlərdən birinin soyadına uyğun soyadın verilməsinin mümkünlüyünü nəzərdə tutur”, hüquqşünas deyib. Hüquqşünas soyad sonluğuna dəyişiklik edilməsi ilə bağlı məsələyə də aydınlıq gətirərək qeyd edib ki, bu məsələ Milli Məclisin 2 fevral 1993-cü il tarixdə qəbul etdiyi “Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının soyadlarının dövlət dilinə uyğunlaşdırılması haqqında” qərarına, eləcə də, Nazirlər Kabinetinin yuxarıda adı çəkilən 12 may 2011-ci il tarixli Qərarına uyğun olaraq həyata keçirilir. Milli Məclisin 2 fevral 1993-cü il tarixli qərarına görə, Azərbaycan Respublikası vətəndaşları mövcud soyadının kökünə -lı, -li, -lu, -lü, -zadə, -oğlu, -qızı soyad sonluğu artırmaqla və ya heç bir sonluq artırmadan (Məsələn: Ağayev soyadında “yev” sonluğu atılır Ağa olur, Əliyev soyadında “yev” sonluğu atılır və Əli soyadı qalır) soyad seçə bilərlər.

Milli Məclisin Mədəniyyət Komitəsinin sədri Nizami Cəfərov bildirib ki, hazırda Azərbaycanda familiyaların 10 faizi “zadə”, 10 faizi “lı”, “li”, “lu”, “lü”, 80 faizə qədəri “ov”, “yev” şəkilçisi ilə bitir: “Hər halda burada söhbət ondan getmir ki, biz “ov” və “yev”lərdən tam imtina etməliyik. Amma bütövlükdə bu qədər “ov”, “yev”lə bitən familiya olmaz. Ənənəvi soyadların, məsələn, Şaxtaxtinski, Ağdamski, Lənkəranski, Talışinski kimi familiyaların daşıyıcıları dədə-babalarına hörmət olaraq soyadlarını dəyişmək istəmirlər. Mən belə fikirləşirəm ki, bunlara da imkan verilməlidir. Amma bütün hallarda - istər qanun, istər sərəncam olsun, bu yenilik bütün hallarda yeni doğulan uşaqlara aid olacaq. Yəni əvvəlki nəsil familiyasını istəsə dəyişə bilər, istəməsə yox. Amma yeni doğulanlar üçün bu, məcburidir. Hazırda yeni doğulan uşaq valideynin soyadını daşıyır. Amma yeni qanunda və yaxud da sərəncamda bu məsələdə sərbəstlik veriləcək. Məsələn, ağstafalıyamsa, Ağstafa familiyasını götürə bilər. Bu familiyanı körpəyə valideyn verə bilər”.

Nizami Cəfərov deyib ki, hazırda bu məsələyə Ədliyyə Nazirliyində baxılır. Bu məsələ ilə bağlı həm də Daxili İşlər Nazirliyinin təklifləri də nəzərə alınacaq.

Fəxriyyə İkramqızı

İki sahil.- 2014.- 12 fevral.- S.15.