Kosmik sənayenin inkişafı

sahəsində lider ölkə

“Azerspase-1” peykini orbitdə yerləşirməklə kosmos ailəsinin üzvü olan Azərbaycan “Sənaye ili”ndə də elektron xidmətin genişləndirilməsinə, müasirlik və yeni texnologiyaların, biznesin inkişafında xüsusi əhəmiyyətə malik İKT-in inkişafına diqqəti daha da artıracaq

Son 10 ildə ölkəmizdə inkişaf etdirilən İKT sahəsində qazanılan uğurlar iqtisadi tərəqqidən heç də geridə qalmır. Prezident İlham Əliyevin sərəncamına əsasən 2013-cü ilin “ İnformasiya- kommunikasiya texnologiyaları ili” elan olunması da müasir dövrün tələbi olan, həyatımıza, məişətimizə təsir imkanları daha da artan bu sahəyə diqqətin ifadəsi idi.

BMT-nin XXI əsri texnologiyalar əsri adlandırması uzaqları yaxın edən bu sahənin inkişafını daha da intensivləşdirir. Bəllidir ki, cəmiyyətin inkişafı və təşəkkülü informasiya texnologiyalarının, konkret olaraq internetin imkanlarına əsaslanır. Bu inkişafın nəticəsidir ki, dünyada baş verən hadisələr, sosial şəbəkələrdə, bloqlarda, yerləşdirilən informasiyalar barədə xəbərdar olmaq üçün dəqiqələr, saniyələr kifayətdir. Saytlardan hər kəs istədiyi və özünə lazım olan məlumatı alır.

Məlum olduğu kimi internetin fəaliyyəti, hüdudları hər hansı bir ölkə ilə məhdudlaşmır, qlobal xarakter daşıyır və bütün bəşəriyyətin ümumi sərvətinə çevrilir. İKT-nin inkişafına dair təşkil olunan beynəlxalq simpozium və konfranslarda müasir cəmiyyətin əsas özəyi olan internetin qanunauyğunluqları, dəyərləri qiymətləndirilir , yenilənir və təkmilləşdirilir. İKT-nin daha çox tətbiq olunduğu medianın fəaliyyəti ilə bağlı digər mühüm problemlərin, informasiya təhlükəsizliyinin, fərdi məlumatların qorunması isə qanunlarla tənzimlənir.

Azərbaycanda bu sahədə aparılan islahatlar, möhkəmlənən hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi sayəsində İKT sektoru 2004-2013-cü illər üzrə hər üç ildə təxminən iki dəfə genişlənmiş, artım sürəti təxminən 18 faiz olmuşdur ki, bu göstərici ümumdünya orta artım səviyyəsindən təxminən 2,5 dəfə yüksəkdir. Son illərdə bu sektora 400 milyon dollardan artıq investisiya qoyulmuşdur.

İKT sektorunun artım tempi ənənəvi olaraq ümumdünya orta göstəricisini təxminən iki dəfə üstələyərək 14 faiz təşkil edir. Bu sahə üzrə ümumi gəlirlər 2 milyon dolları ötmüşdür.

Respublikamızda internet istifadəçilərinin sayının 70 faizi ötməsi İKT-nin inkişaf göstəricisidir. Müqayisə üçün bildirək ki, inkişaf etmiş ölkələrdə anoloji rəqəm 20 faizi təşkil edir.

Bu da təsadüfü deyil. İnformasiya cəmiyyətinə keçidin təmin edilməsi, biliyə əsaslanan iqtisadiyyatın qurulması, dövlət və yerli özünüidarəetmə orqanlarında ən müasir texnologiyaların tətbiqinin genişləndirilməsi, elektron xidmətlərin inkişaf etdirilməsi, Elektron Təhlükəsizlik üzrə Milli Mərkəzin Fəaliyyətinin inkişaf etdirilməsi rəqabətqabiliyyətli və ixrac yönümlü İKT potensialının gücləndirilməsi qarşıda duran prioritet vəzifələrdəndir.

Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi və Dövlət Neft Fondu Azərbaycanda “ evlərə optika” modeli üzrə bütün yaşayış məntəqələrinə yüksəksürətli, genişzolaqlı internet xidmətlərini verən optik şəbəkənin qurulması üzrə layihənin hazırlanmasına 103 milyon vəsait ayırmışdır. “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasında da əsas hədəf ucqar dağ kəndləri də daxil olmaqla sürətli, genişzolaqlı internetə çıxışı təmin etmək, istifadəçilərin sayını 85 faizə çatdırmaqdır.

Prezident İlham Əliyevin əsas tövsiyələrindən biri ölkə iqtsadiyyatının neft amilindən asılılığını azaltmaq, insan kapitalını inkişaf etdirməkdir. Bu gün elə inkişaf etmiş ölkələr vardır ki, onların təbii sərvətləri çox aşağı səviyyədədir. Amma İKT vasitələrindən istifadə etməklə bütünlükdə iqtisadiyyatlarının inkişafına nail olurlar. “ Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasının əsas hədəflərindən biri də qarşıdakı on ildə İKT-nin illik artımını 18-20 faiz həddində saxlamaqla sektorun gəlirlərini 8-9 milyard dollara çatdırmaqdır.

Son illərin ən yadda qalan hadisəsi isə Azərbaycanda kosmik sənayenin inkişafıdır. Azərbaycanın kosmik ölkəyə çevrilməsini tarixi hadisə adlandıran Prezident İlham Əliyev İKT-nin inkişafı istiqamətində görülən işləri, elektron xidmətin genişləndirilməsini, ölkənin prestiji, müasirlik və yeni texnologiyaların, biznesin inkişafı baxımından əsas fəaliyyət istiqaməti kimi dəyərləndirir: “.. Biz kosmik sənayenin inkişafı ilə məşğuluq və bir neçə il bundan əvvəl bunu təsəvvür etmək belə çətin idi ki, vaxt gələcək və Azərbaycan kosmik ölkələrin sırasına daxil ediləcəkdir.” Bu deyilənlər reallığa çevrilib.

Ötən il Azərbaycanın “Azərspase-1” peykinin orbitə çıxarılması regional müstəvidən çıxaraq qlobal proseslərin əsas iştirakçısına çevrilən ölkəmizin qətiyyətinin ifadəsi kimi qürur doğurdu. Müstəqil dövlət kimi varlığını təsdiqləyən Azərbaycan son illərdə elə uğurlara imza atmışdır ki, hər bir vətəndaşımız bununla fəxr edə bilər. “ Onların içində peykin buraxılması xüsusi yer tutur. Bu həm böyük məna daşıyır, həm də bunun böyük rəmzi mənası vardır” söyləyən Prezident İlham Əliyev İKT-nin dinamik inkişafı istiqamətində həyata keçirilən layihələrin, müasirliyə , inkişafa doğru atılan addımların davamlı olmasını nəzərdə tutaraq 2013-cü ili Azərbaycanda “ İnformasiya -kommunikasiya texnologiyaları ili” elan etdi.

Artıq bir ildir ki, Azərbaycanın ilk telekommunikasiya peyki orbitdə yerləşdirilib. 2013-cü ilin iyul ayından isə kommersiya fəaliyyətinə başlamışdır. 6 ay ərzində təxminən 10 milyon ABŞ dolları həcmində xarici ölkələrə ixrac xidmətləri göstərilmişdir. ABŞ-ın “Orbital” şirkəti tərəfindən istehsal olunan, Fransanın “Arian” şirkətinin orbitə çıxardığı peyk resurslarının 20 faizi ölkəmizin tələbatını ödəyir. Bununla belə resursların dünya bazarlarına ixrac imkanları da mövcuddur. 2017-ci ildə orbitə çıxarılması planlaşdırılan növbəti tele-kommunikasiya peykinin layihələndirilməsi üzrə işlər davam etdirilir.

Bu texnologiyaları idarə edəcək mütəxəssislərin hazırlanması da diqqətdə saxlanılır. Belə ki, 30 soydaşımız ABŞ və Malayziyada peyklərin idarəolunması üzrə uzunmüddətli kurslarda təlimlər keçmişlər. BMT Baş Məclisinin önəmli layihələrinin həyata keçirilməsi, Yaxın Şərq Yüksəksürətli İnformasiya Şəbəkəsinin (EPEG) ölkəmizdə əsas və ehtiyat qovşaqlarının quraşdırılması ilə Azərbaycanın region ölkələrinə internet xidmətlərinin ixracı artırılmışdır.

Aydındır ki, tələbata və elmin sürətli inkişafına uyğun virtual məkanda son zamanlar dünya ictimaiyyəti tərəfindən istifadə olunan və çox mühüm əhəmiyyət kəsb edən bir sıra informasiya resursları yaranmaqdadır. Bu resurslar demək olar ki, internet mühitində formalaşmaqda olan “ kollektiv beyin”in əsas tərkib hissəsidir. Müasir texnologiyalardan istifadə demək olar ki, gündəlik həyatımızın bir parçasına çevrilib. İndi Azərbaycanda İKT-nin tam formalaşması prosesi gedir.

“Elektron hökumət” portalı vasitəsilə xidmətlərin göstərilməsi genişləndirilmiş, portala yeni sahələr əlavə olunmuşdur. Bu cür inkişaf “ASAN xidmət” sahəsində daha çox diqqət çəkir, bölgələrdə yeni mərkəzlər açılır. “ASAN xidmət” Azərbaycan məhsuludur, Azərbaycan ixtirasıdır, Azərbaycan brendidir” söyləyən Prezident İlham Əliyev bildirir ki, ölkədə şəffaflığın təminatı üçün yaradılan, korrupsiya və rüşvətxorluqla mübarizə üçün ən optimal variant olan belə xidmətlərin sayının artırılması insan amilinə göstərilən diqqətin ifadəsidir.

İKT-dən istifadənin səviyyəsinə görə Azərbaycan MDB məkanında liderliyini qoruyub saxlayır. Dünya İqtisadi Forumunun hesabatında qeyd olunur ki, Azərbaycan İKT-nin dövlət səviyyəsində istifadəsinə görə dünya ölkələri arasında 49-cu, dövlət hakimiyyət orqanlarında İKT-nin tətbiqinə görə isə 31-ci pillədə qərarlaşmışdır. Hesabatda ölkəmizdə İKT-ə dair qanunvericilik və dövlət idarəsi amilləri də yüksək qiymətləndirilmişdir. Məktəblərdə internetə çıxış səviyyəsinə görə Azərbaycan 56-cı yeri, biznesdə innovasiya potensialına görə isə 29-cu yeri tutmuşdur. Azərbaycan hökumətinin İKT-nin tətbiqi üçün dövlət hazırlığı reytinqi də yüksək qiymətləndirilmişdir. Bu parametr üzrə ölkəmiz dünyanın ilk 30 ölkəsi sırasında yer almış, İKT sahəsi üzrə hökumət prioriteti 38-ci, qabaqcıl texnologiyaların dövlət səviyyəsində satın alınması-16-cı yerdə, gələcək inkişaf baxımından bu sektorun əhəmiyyətinə dövlət diqqəti 40-cı yerdə olmuşdur.

Pedaqoji kollektivlər məktəblərdə elektron kitabxanalardan, dərsliklərdən geniş istifadə edirlər. Hər il yüzlərlə müəllim İKT kurslarına cəlb olunur. “Hər şağirdə bir kompyuter” çağırışı reallaşır.

Son illərdə dövlət qulluğuna işə qəbulun, ali məktəblərə qəbul imtahanlarının İKT-dən istifadə etməklə həyata keçirilməsi də obyektivlik baxımından əhəmiyyətlidir. İqtisadiyyatın bütün sahələrinə nüfuz edən İKT-dən istifadə etməklə müxtəlif istiqamətlər üzrə nəqliyyat vasitələrinə biletlərin alınması da mümkündür. Göründüyü kimi internet sivilizasiyanın nail olduqarını müsbət mənada müasirləşdirir, dəyişir. Yəni bəşər tarixində cəmiyyətə İKT qədər inqilabi dəyişiklik gətirə biləcək elmi-texniki nailiyyət olmayıb. Təbii ki, hər yeniliyin təməlində inkişaf amili dayanır. Uzaqları yaxın edən, “elektron yaddaş” sayılan İKT vasitələri zamanın möcüzəsi olmaqla insanlar arasında təmas, elmin inkişafına yardım edən ən səmərəli vasitədir.

Xuraman İsmayılqızı

İki sahil.- 2014.- 14 fevral.- S.21.