Azərbaycan-Rusiya: qonşuluq

siyasətindən strateji tərəfdaşlığa doğru

Əli Həsənov: “Bu gün Azərbaycan-Rusiya münasibətləri yüksəliş mərhələsindədir. Biz ictimai-siyasi, ticari-iqtisadi və humanitar sahələrdə sıx əməkdaşlıq edirik”

Rusiya ilə Azərbaycanı qədim tarixi köklər bağlayır, xalqlarımız iki əsrə yaxın müddətdə bir dövlətin tərkibində yaşayıb. Mədəniyyətimiz, təhsilimiz, iqtisadiyyatımız o qədər qaynayıb-qarışıb ki, bu gün bu köklərin möhkəmlənməsi, əlaqələrin inkişaf etməsi artıq milli maraqlar səviyyəsində olan strateji məsələdir. Rusiyada yaşayan iki milyona qədər azərbaycanlının, eyni zamanda Azərbaycanda yaşayan rusların da maraqları bu əlaqələrin möhkəmlənməsini tələb edir.

Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev də Azərbaycan xalqının maraqlarının diqtəsi ilə hərəkət edirdi, onun müdrik siyasəti Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinin möhkəmlənməsinə xidmət edirdi. Məhz, 1993-cü ildə ümummilli lider Heydər Əliyev xalqın tələbi ilə hakimiyyətə qayıdışından sonra ölkə daxilində siyasi böhranı aradan qaldırdı, mahir bir diplomat kimi xarici siyasət sahəsində münasibətləri balanslaşdırdı. Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsilə əlaqədar atəşkəs elan olundu. Dünyanın transmilli neft şirkətləri ilə “Əsrin müqaviləsi” imzalandı. İqtisadiyyatı bərpa etmək və ordu quruculuğu ilə məşğul olmaq üçün vaxt və imkan yarandı. Xarici siyasətdə isə yaxın qonşularla, birinci növbədə Rusiya ilə münasibətlərin yenidən qurulması və qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq əsasında daha da inkişaf etdirilməsi ilə əlamətdar oldu.

Rusiya ilə Azərbaycan arasında hər

hansı məsələdə problem yoxdur

Rusiyada Azərbaycana, ümumiyyətlə postsovet məkanına mənsub qonşulara konstruktiv münasibət 2000-ci ildə hakimiyyət dəyişikliyindən və hakimiyyətə müasir düşüncəli yeni qüvvələr gəldikdən sonra başladı. 2001-ci ildə Rusiya Prezidenti Vladimir Putin ulu öndər Heydər Əliyevin dəvəti ilə Azərbaycana rəsmi səfər etdi. Səfər çərçivəsində 20-dən çox sənəd imzalanmaqla yanaşı, Xəzərin dibinin milli sektorlara bölünməsi, su səthinin ticarət və qarşılıqlı əməkdaşlıq baxımından ümumi istifadədə qalması ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikası ilə Rusiya Federasiyası arasında “Birgə Bəyannamə” imzalandı. Bu, Xəzərin hüquqi statusu problemində hər iki dövlətin mövqe yaxınlığını rəsmi şəkildə əks etdirən, prinsip etibarilə Azərbaycanın ilk gündən dəstəklədiyi milli sektorlara bölünmə ideyasının gerçəkləşməsinin əsasını qoyan rəsmi sənəd idi.

Ulu öndər Heydər Əliyevin 2002-ci ildə Rusiyaya rəsmi səfəri isə Qəbələ RLS-in 10 illik icarəyə verilməsi ilə əlaqədar iki dövlət arasında sazişin imzalanması ilə yadda qaldı. Bu sazişin əhəmiyyəti o qədər böyük idi ki, həmin dövrdə aparıcı Rusiya mətbuatı yazırdı: “Rusiya ilə Azərbaycan arasında problem qalmadı”.

Heydər Əliyev siyasətinin davam etdirilməsi isə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin prinsiplərindən biri idi. Təsadüfi deyildi ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev dövlət başçısı kimi ilk səfərlərindən birini 2004-cü ilin fevralında Rusiyaya etmişdi və Rusiya Prezidenti Vladimir Putin bu məqamı çox yüksək qiymətləndirmişdi: “Mən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Heydər oğlu Əliyevi Moskvada salamlamağıma ürəkdən şadam. Bu, onun yeni vəzifədə - Prezident vəzifəsində xaricə ilk səfərlərindən biridir. Biz bunu Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinə diqqət əlaməti kimi qiymətləndiririk”.

Azərbaycan-Rusiya münasibətləri

yüksəliş mərhələsindədir

Məhz, Prezident İlham Əliyevin sayəsində Azərbaycanla Rusiya münasibətlərinin daha da genişlənməsi sonda iki ölkə arasında bütün problemlərin aradan qaldırılmasına səbəb oldu. Artıq müəyyən zamanlarda Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinə xələl gətirməyə cəhd edən qüvvələrin istifadə etdiyi Qəbələ RLS məsələsi tamamilə aradan qaldırıldı. Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyasının İctimai-siyasi məsələlər şöbəsinin müdiri Əli Həsənovun AzərTAc və “Novosti-Azerbaydjan” agentliklərinə müsahibəsində bildirdiyi kimi, bu gün Azərbaycan-Rusiya münasibətləri yüksəliş mərhələsindədir. Əli Həsənov bildirib ki, Azərbaycan dövlət müstəqilliyini bərpa edəndən sonra Rusiya ilə əməkdaşlığın qorunub saxlanması və möhkəmlənməsi ölkəmizin xarici siyasətinin ən mühüm prioritetlərindən biri olub: “Şübhəsiz, bu işdə ümummilli lider Heydər Əliyevin xidmətləri çox böyükdür. Məhz Ulu Öndər siyasi hakimiyyətə qayıdandan sonra 1990-cı illərin əvvəlində aralarında müəyyən soyuqluq müşahidə edilən Azərbaycan-Rusiya münasibətlərini normallaşdırmağa nail oldu. İki ölkənin qarşılıqlı münasibətləri tarixində yeni səhifə isə cənab Vladimir Putin Rusiyanın Prezidenti seçiləndən sonra açılmışdır. Fərəhli haldır ki, müasir mərhələdə dövlətlərimizin başçıları - cənab İlham Əliyev və cənab Vladimir Putin bu əlaqələri strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə yüksəldə bilmişlər.

Qeyd etmək yerinə düşər ki, Rusiya Prezidentinin keçən il Azərbaycana işgüzar səfəri bərabərhüquqlu və qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın daha da genişlənməsinə güclü təkan vermişdir. Bu səfər çərçivəsində ikitərəfli əlaqələrin perspektivləri müzakirə edilmiş, əsas beynəlxalq və regional məsələlərə dair fikir mübadiləsi aparılmışdır. Görüşün yekunlarına əsasən iqtisadiyyat, energetika və humanitar sahələr üzrə altı saziş imzalanmışdır. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Vladimir Putinin respublikamıza səfəri barədə danışarkən qeyd etmişdir ki, bu səfər münasibətlərimizin strateji və dostluq xarakterini, bizim dost və tərəfdaş olduğumuzu bir daha təsdiqləmişdir. Zənnimcə, burada şərhə ehtiyac yoxdur.

Mübaliğəsiz demək olar ki, bu gün Azərbaycan-Rusiya münasibətləri yüksəliş mərhələsindədir. Biz ictimai-siyasi, ticari-iqtisadi və humanitar sahələrdə sıx əməkdaşlıq edirik. Rusiya Federasiyasının subyektləri ilə Azərbaycanın regionlararası əlaqələri səmərəli və dinamik inkişaf edir”.

Rusiya Azərbaycanın əsas

ticari-iqtisadi tərəfdaşlarındandır

Qeyd edək ki, Rusiya həm də Azərbaycanın əsas ticari-iqtisadi tərəfdaşlarından biridir. Müstəqillik illərində ölkələrimiz arasında ticari-iqtisadi məsələlərə dair 40-dan çox müqavilə imzalanıb. 2013-cü ildə Azərbaycan ilə Rusiya arasında əmtəə dövriyyəsi əvvəlki dövrlə müqayisədə 10 faiz artıb. 2013-cü ildə Rusiya Azərbaycanın ticarət tərəfdaşları arasında üçüncü yeri tutub. Azərbaycan ərazisində Rusiya kapitalı ilə 570 müəssisə fəaliyyət göstərir. Bu il iyunun əvvəlində Azərbaycan Respublikası İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyi ilə Rusiya Federasiyası İqtisadi İnkişaf Nazirliyi arasında qarşılıqlı anlaşma haqqında Memorandum da imzalanıb. Nəzərə alsaq ki, müştərək investisiya fondu yaradılması haqqında razılaşma var, o zaman, əminliklə demək olar ki, bu sənəd ölkələrimiz arasında uzunmüddətli iqtisadi əlaqələrin daha da inkişafına və dərinləşməsinə kömək edəcək.

İctimai-siyasi və humanitar

əlaqələr daha da möhkəmlənir

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev dəfələrlə vurğulayıb ki, ictimai-siyasi və humanitar sahələrdə Rusiya ilə Azərbaycan arasında münasibətlər nümunə ola bilər. Məhz, 2010-cu ildə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin və Rusiyanın o vaxtkı Prezidenti Dmitri Medvedevin təşəbbüsü ilə Bakıda humanitar əməkdaşlıq üzrə birinci Azərbaycan-Rusiya Forumu keçirilib, sonradan bu forum beynəlxalq status alıb. Əlamətdar haldır ki, Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumu hər il keçirilir, onun işində dünyanın elmi-mədəni və siyasi elitasının görkəmli nümayəndələri, nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların rəhbərləri və KİV əməkdaşları iştirak edirlər. Bu görüşlərdə müasir dövrün aktual problemləri müzakirə olunur. Elə 2013-cü ildə Moskva Dövlət Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunun məzunlarının I Ümumdünya Forumu məhz Bakıda keçirilib, foruma dünyanın 30 ölkəsindən 400-dən çox qonaq gəlmişdi. Həmin tədbir Rusiyanın bu nüfuzlu ali məktəbinin məzunu olan Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin dəstəyi ilə təşkil edilmişdi.

Bununla yanaşı, Azərbaycanda Rusiya ili çərçivəsində keçirilən I Beynəlxalq Rus Kitabı Festivalı da Bakıda təşkil edilib. Postsovet məkanında ilk Rus Kitabı Evi məhz, Bakıda açılıb, burada bakılılar və şəhərimizin qonaqları Rusiyanın aparıcı nəşriyyatlarının geniş çeşiddə kitab məhsulları ilə tanış olmaq üçün gözəl imkana malikdirlər. 2007-ci ildə Azərbaycan paytaxtı Birinci Beynəlxalq Mstislav Rostropoviç Festivalına uğurla ev sahibliyi edib, görkəmli musiqiçiləri və məşhur kollektivləri bir səhnəyə toplayıb.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyasının İctimai-siyasi məsələlər şöbəsinin müdiri Əli Həsənovun sözlərilə desək, bu cür mühüm tədbirlərin ilk dəfə məhz Bakıda keçirilməsi heç də təsadüfi deyil: “Axı bizim respublikamız polietnik və polikonfessional ölkə olmaqla, multikulturalizm sahəsində çox böyük təcrübəsi və zəngin mədəni-mənəvi irsi ilə həmişə başqa xalqlara və dinlərə, bütün dünyanın müxtəlif mədəniyyətlərinə münasibətdə tolerantlıq nümayiş etdirmişdir. Buna görə də tamamilə qanunauyğun haldır ki, Cənubi Qafqazda etnik rusların ən çoxu Azərbaycanda yaşayır. Onlar öz identikliyini və mədəniyyətini, özünəməxsus dil və dini xüsusiyyətlərini qoruyub saxlamışlar. Yeri gəlmişkən, mühüm bir məqamı qeyd etmək istərdim: Azərbaycanda rus kəndlərinin adları dəyişdirilməmişdir. Məsələn, İsmayıllı rayonunda məşhur İvanovka kəndi, Gədəbəy rayonunda Slavyanka, Masallı rayonunda Kalinovka, Quba rayonunda Alekseyevka, Vladimirovka və bir sıra başqa kəndlər vardır. Bu faktlar, şübhəsiz ki, yerli rus əhalinin tarixi yaddaşına hörmətlə yanaşıldığına dəlalət edir”.

Azərbaycanda rus dili

qorunur və inkişaf etdirilir

Əlbəttə ki, Azərbaycan ilə Rusiya arasında ictimai-siyasi və humanitar münasibətlərin mühüm amillərindən biri respublikada rus dilinin qorunub saxlanması və inkişafıdır. Əlamətdar haldır ki, böyük Puşkinin dili bu günə qədər Azərbaycanda öz mövqeyini itirməyib, milli təhsil sistemindən sıxışdırılıb çıxarılmayıb. Tədrisin rus dilində aparıldığı təhsil müəssisələrinin və bu məktəblərdə təhsil alanların sayı buna əyani sübutdur. Belə ki, 327 orta təhsil müəssisəsində tədris Azərbaycan və rus dillərində, 16 məktəbdə isə yalnız rus dilində aparılır. Ölkəmizin 27 universitetində tədris prosesi iki dildə aparılır. Rus dilində təhsil alan şagirdlərin və tələbələrin sayı 100 min nəfərdən çoxdur. Qeyd etmək yerinə düşər ki, son illərdə həm orta, həm də ali məktəblərdə rus bölməsinə qəbulun artması müşahidə olunur.

Bakıda rus dilinin öyrənilməsi üzrə iri mərkəzlərdən biri - Bakı Slavyan Universiteti fəaliyyət göstərir, M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin filialı açılıb, Rusiya İnformasiya-Mədəniyyət Mərkəzi fəaliyyət göstərir, Səməd Vurğun adına Rus Dram Teatrı çox populyardır. Rusiyanın bir sıra informasiya agentliklərinin Azərbaycanda müxbir məntəqələri var. Rus dilində 50-dən çox qəzet və jurnal nəşr edilir, külli miqdarda Rusiya dövri nəşrləri yayılır. Eyni zamanda, “Bakinski raboçi” qəzetinə əlavə kimi Rusiya mətbuatının “Vesti iz Rossii” daycesti buraxılır.

Rus Pravoslav Kilsəsi rus icmasının mədəni və mənəvi irsinin, adət və ənənələrinin qorunub saxlanılmasında mühüm rol oynayır. Respublikada bu kilsəyə dərin hörmətlə yanaşırlar. Keçən il Müqəddəs Miradaşıyan Qadınlar Kafedral Kilsəsinin ərazisində Azərbaycan hökumətinin köməyi ilə tikilmiş Pravoslav Dini-Mədəni Mərkəzinin açılması buna əyani sübutdur.

Azərbaycanla RF-nin subyektləri

arasında əlaqələr də inkişaf edir

Qeyd edək ki, Rusiya ayrı-ayrı regionlardan ibarət çox böyük ölkədir. Federasiyanın hər bir subyektinin böyük sosial-iqtisadi potensialı var və o, xarici ölkələrlə, o cümlədən Azərbaycan ilə də birbaşa əlaqələr yaradılmasına ehtiyac duyur. Azərbaycan da bu reallıqlardan çıxış edərək Rusiyanın müxtəlif regionları ilə birbaşa əlaqələrin qurulmasına böyük əhəmiyyət veri. Məhz, bunun nəticəsidir ki, son illərdə bu sahədə çox ciddi dəyişikliklər baş verib. Belə ki, regionların rəhbərlərinin ölkəmizə qarşılıqlı səfərləri çoxalıb, ikitərəfli münasibətlər kifayət qədər səmərəli inkişaf edir, mədəni mübadilə və s. fəallaşıb. Azərbaycan Moskva və Sankt-Peterburqla, Dağıstan və Tatarıstan respublikaları, Stavropol diyarı, Moskva, Həştərxan, Ulyanovsk, Sverdlovsk, Vladimir, Tambov, Volqoqrad vilayətləri və başqa regionlarla sıx əməkdaşlıq edir.

Əlamətdar haldır ki, iki ölkənin regionlararası əməkdaşlığı sürətlə inkişaf edir və coğrafiyası genişlənir. Hazırda Rusiya Federasiyasının 72 subyekti Azərbaycan ilə xarici iqtisadi əlaqələrə cəlb edilib, 30 subyektlə hökumətlərarası sazişlər imzalanıb.

Heydər Əliyev Fondu iki ölkə arasındakı

münasibətlərin inkişafına əlavə töhfələr verir

Həmçinin, Azərbaycan Rusiya Federasiyasının müxtəlif subyektlərində ayrı-ayrı layihələr reallaşdırır. Buna misal olaraq, Heydər Əliyev Fondunun fəaliyyətini göstərə bilərik. Məhz, Heydər Əliyev Fondu tərəfindən Rusiyanın müxtəlif regionlarında bir sıra layihələr uğurla həyata keçirilib. Belə ki, Həştərxanda 11 nömrəli orta məktəbin yenidən qurulması işləri aparılıb, Heydər Əliyevə abidə ucaldılıb, onun adını daşıyan park açılıb, “Meçta” uşaq əyləncə şəhərciyi yaradılıb, Azərbaycan-Rusiya dostluğunun rəmzi olan piyada körpüsü istifadəyə verilib, eyni zamanda, müqəddəs mələksima Knyaz Vladimirə abidə ucaldılıb. Hazırda Heydər Əliyev adına məktəbin yaxınlığında uşaq bağçası inşa edilir. Əlbəttə ki, həştərxanlılar da bakılılara öz hədiyyələrini veriblər - Həştərxan vilayətinin qubernatoru Aleksandr Jilkinin Azərbaycana səfəri zamanı “Bakı-Həştərxan” parkının açılışı olub.

Keçən il Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə qəhrəman şəhər Volqoqradda daha bir layihə həyata keçirilmiş - “Volqoqrad-Bakı” dostluq parkı salınıb, bu park qısa müddətdə şəhər sakinlərinin sevimli istirahət yerlərindən birinə çevrilib. Parkda ümummilli lider Heydər Əliyevin barelyefi, habelə xatirə abidələri qoyulub, bu abidələrin üzərində Stalinqrad döyüşünün qəhrəmanlarının, o cümlədən Azərbaycanın görkəmli oğulları - iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, general-mayor Həzi Aslanovun və Sovet İttifaqı Qəhrəmanı mayor Xıdır Mustafayevin adları əbədiləşdirilib.

Bununla yanaşı, Azərbaycan Ulyanovsk şəhərindəki Nəriman Nərimanov meydanını yenidən qurmağı planlaşdırır. Ulyanovsk sakinləri isə “Milli kənd” layihəsi çərçivəsində Azərbaycan həyəti qurmağa hazırlaşırlar. Yeri gəlmişkən, Rusiyanın bu şəhərində də Heydər Əliyevə abidə qoyulub. Tezliklə Ulyanovsk məktəblərindən birinə Azərbaycanın Ümummilli Liderinin adı veriləcək.

Xüsusi olaraq, qeyd etmək lazımdır ki, yuxarıda adları çəkilən layihələrdə Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla xanım Əliyeva çox böyük rol oynayıb. O, Rusiyanın Azərbaycan diasporunun nümayəndələrini cəlb etməklə xalqlarımız arasında mədəni və dostluq əlaqələrinin möhkəmlənməsi üzrə böyük iş aparır, Azərbaycan xalqının Ümummilli Lideri, Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinə həmişə çox böyük əhəmiyyət verən Heydər Əliyevin işini layiqincə davam etdirir.

Bir sözlə, bu gün Azərbaycanla Rusiya arasında münasibətlər bütün sahələr üzrə uğurla inkişaf edir. Hər iki ölkənin rəsmilərinin verdiyi bəyanatlardan da anlaşılır ki, qarşıdakı illər üçün çox maraqlı ideyalar və layihələr mövcuddur. Bu mənada, Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyasının İctimai-siyasi məsələlər şöbəsinin müdiri Əli Həsənovun sözlərilə desək, Azərbaycan və Rusiya müxtəlif sahələrdə imkanlarından və potensialından istifadə etməklə regional səviyyədə əməkdaşlığı bundan sonra da fəal inkişaf etdirəcək.

Rəşad Bağırov

İki sahil.- 2014.- 25 iyun.- S.4-5.