Sumqayıt hadisələri

Erməni təxribatının qara oyunları

Tarixin saxtalaşdırılması, uydurmalar, riyakarlıq, ərazi iddiaları və hiyləgər məzlumluq - erməni xislətinin əsas prinsipləridir. Qonşularına qarşı torpaq iddiaları, “dənizdən-dənizə böyük Ermənistan” utopik ideyası bədnam erməninin dövlət səviyyəli siyasətidir. Türk xalqlarını özlərinə əbədi düşmən hesab edən ermənilər daim regionda sabitlik və əmin-amanlığı pozmağı, yaranmış şəraitdən öz məqsədləri üçün istifadə etməyi əsas şüar seçiblər. “Böyük Ermənistan” xülyası ilə yaşayan ermənilərin bu yolda həyata keçirdikləri vəhşilikləri, törətdiyi fəlakətləri saymaqla bitəsi deyil. 1988-ci ilin fevral ayının sonlarında Sumqayıt şəhərində baş verən hadisələr ermənilərin və erməni havadarlarının Azərbaycan xalqı ilə bağlı beynəlxalq ictimaiyyətdə mənfi imic yaratmaq məqsədi güdən qanlı cinayətlərindən biri idi.

Sumqayıt hadisələrindən 26 il keçir. Doğrudur, hadisələrin mahiyyətini açmaq, baş verənlərə hüquqi qiymət vermək üçün SSRİ Baş Prokurorluğu istintaq qrupu yaratdı. İlk baxışda gözləmək olardı ki, əsl həqiqət üzə çıxacaq. Amma belə olmadı, şəhərdə kütləvi həbslər başladı. Günahsız adamlar istintaqa cəlb olundu. Əsl cinayətkarlar isə hələ də məsuliyyətə cəlb olunmayıblar...

Təsdiqini tapmış istintaq materiallarından da aydın olur ki, erməni lobbisi tərəfindən təlimatlandırılan Eduard Qriqoryan aranı qızışdırmaq üçün hər vasitəyə əl atıb. Hadisə şahidlərinin verdikləri ifadələrdən belə məlum olur ki, o, ehtiyac içərisində olan qaçqın gənclərə özünü Paşa kimi təqdim edib və onlardan “səxavətini” əsirgəməyərək” hər birinə 50 sovet rublu verib. Bu yolla gənclərin etimadını qazanan E. Qriqoryan onlara narkotik-psixotrop həblər də paylayıb. İğtişaşlarda iştirakına görə təqsirləndirilən Ə. İsayev ifadəsində deyir: “Edik hamıya həb paylayırdı, hansı ki, qəbul etdikdən sonra çox gücləndiyimi hiss etdim”.” Buradan da belə görünür ki, Qriqoryan müxtəlif narkotik həblər verdiyi gəncləri istiqamətləndirmək imkanı qazandığını anlayan kimi dərhal “vəzifəsini”” yerinə yetirməyə başlayıb. “Qarabağ bizimdir! Ermənilərə ölüm!” - deyərək onları qızışdırıb və əvvəldən müəyyənləşdirilmiş ünvanlarda yaşayan ermənilərə divan tutmağa aparıb. Bu, həmin ermənilər idi ki, terrorçu təşkilatlara maliyyə yardımı göstərməkdən imtina edir, Azərbaycana qarşı təxribatlar törətmək barədə Moskvanın, İrəvanın və xaricdəki erməni lobbisinin çağırışlarına məhəl qoymurdular. Daşnaklar Sumqayıt hadisələrini törətməklə həm “itaətsizlik”” göstərən erməniləri cəzalandıracaq, həm də azərbaycanlıları vəhşi millət kimi dünya ictimaiyyətinə təqdim etmək fürsəti əldə edəcəkdilər. Hadisələrdə təqsirləndirilən Q. Məmmədov 1989-cu il fevralın 22-də verdiyi ifadədə təsdiq edir ki, Eduard Qriqoryanın aldatdığı gənclərə Sumqayıtda məhz daşnakların hədəfində olan ermənilərin ünvanlarını göstərmişdi. Bu barədə danışan Q. Məmmədov deyib: “...Edik dedi ki, həmin mikrorayonda yaşayır və ermənilərin harada yaşadıqlarını dəqiq bilir”. Təqsirləndirilən İsayevlə Hüseynovun üzləşmə protokolunda da bu məsələ öz əksini tapıb. İsayev ifadəsində deyib: “Qriqoryan Edik cibindən siyahı çıxartdı, ona baxdı və mənim yaxınlığımda olan bir qrupu binaya tərəf apardı”.” Necə deyərlər, hər şey gün kimi aydındır...

Maraqlı olan digər bir fakt da ondan ibarətdir ki, İttifaq dönəmində SSRİ-də akkreditə olunmuş əcnəbi xarici jurnalistlərin hamısı hadisələr baş verməzdən əvvəl Moskvadan Sumqayıta gəlib. İğtişaşlar başlayanda həmin jurnalistlər Artaşes Qabrielyan adlı erməni ilə birlikdə Sumqayıtda sərbəst gəzişir, şəhərdə baş verənləri sakitcə kameraya çəkirdilər. Daha sonralar Qabrielyan çəkdiyi görüntülər əsasında “Bizi xilas edin” adlı” sənədli” film hazırlayır və erməni lobbisi bunu bütün dünyaya yayır. Təşkilatçıların əvvəlcədən videokameraları hazırlamaları, gizli çəkilişlər aparmaları və montaj edərək lentləri müxtəlif ölkələrə yaymaları iğtişaşı Ermənistan xüsusi xidmət orqanlarının və SSRİ DTK-nın hazırladığı qənaətinə gətirir.

Şəhərin erməni əhalisinin iğtişaşa qədər əmanət banklarından pullarını çıxarması da hadisənin qabaqcadan planlaşdırıldığı və onların bundan xəbəri olduğunu söyləməyə imkan verir.

Sumqayıtda hadisələrin başladığı gündən dərhal antiazərbaycan informasiya şəbəkəsi işə düşdü. Müxtəlif ölkələrdə videolentlər nümayiş etdirildi, mətbuatda şər və böhtan dolu yazılar dərc olundu. Qəribədir ki, cəmi 3-4 gün sonra Xankəndidə əvvəlcədən hazırlanmış “Sumqayıt hadisələri” zamanı həlak olmuş ermənilərə xatirə abidəsi ucaldıldı, “Sumqayıt... soyqırımı... aşkarlıq” adlanan kitabça 50 min tirajla Yerevanda rus dilində çap olunub dünya ictimaiyyətinə çatdırıldı. Əlbəttə, belə silsilə tədbirlər bir daha sübut etdi ki, ermənilər bu qanlı aksiyanın törədilməsini və geniş yayılmasını planlı şəkildə təşkil etmişlər. “Böyük Ermənistan” xülyasına xidmət edən antitürk, antiazərbaycan təbliğat separatçıların başlıca məqsədinə, məramına çevrilmişdi. Bütün bunlar Sumqayıt hadisələrinin ittifaq mərkəzində müəyyən qüvvələr tərəfindən düşünülmüş şəkildə planlaşdırıldığını və həyata keçirildiyini deməyə əsas yaradır. O dövrdə sovet rəhbərliyində təmsil olunan şəxslərin və ermənilərin məqsədi də bu idi. Sovet rəhbərliyi ona görə bunu istəyirdi ki, gələcəkdə Azərbaycan onun nəzarətindən çıxmaq istəsə, buraya növbəti dəfə qoşun yeritməyinə haqq qazandıra bilsin. Əgər belə olmasaydı, o vaxtlar sayı 12 minə çatan rus əsgərləri Sumqayıtdakı iğtişaşlara müdaxilə edərdi.

SSRİ Ali Sovetinin deputatı, xalq yazıçısı Anar Rzayev Moskvada müşavirədə bu sualı M.S.Qorbaçova verəndə sovet rəhbəri özünü itirərək, suala-sualla cavab verdi və dedi: “Doğrudan da Sumqayıtda 11 min 600 əsgər var idi, onlar niyə iğtişaşın qarşısını almadılar?”” Həmin günlərdə hadisələrin ermənilər tərəfindən törədilməsinin M. Qorbaçov tərəfindən ört-basdır edilməyə çalışılması da diqqətlərdən yayınmadı. Qorbaçov açıqlamalarının birində dedi ki, Sumqayıt hadisələrini bir qrup xuliqan şəxs törədib. Con Hopkins Universitetinin Mərkəzi Asiya və Qafqaz Tədqiqatları İnstitutunun baş direktoru Svante Korellinin yazdıqları isə başqa məqamlardan xəbər verir. O yazırdı: “Sumqayıtda sovet ordu hissələrinin və daxili qoşunların olması heç nəyi dəyişmirdi. Adama elə gəlirdi ki, ordu kənarda dayanıb talanları sakitcə müşahidə edir və sovet hakim dairələri nəinki qan tökülməsinin qarşısını almaq niyyətində deyildi, hətta, iki etnik icma arasında münaqişə yaratmağa çalışırdılar”.”

İstintaq nəticəsində Eduard Qriqoryanın mütəşəkkil dəstənin başçısı olması sübuta yetirilsə də, ona 12 il azadlıqdan məhrumetmə cəzası, hadisələrin iştirakçısı Əhməd Əhmədova isə ölüm hökmü çıxarıldı. Məhkəmədən qısa müddət sonra Ə. Əhmədov Moskvada güllələndi. Qriqoryan isə hələ fevralın 29-da saat 13.00-da müəyyən olunmuş yerdən İrəvana aparılmalı idi. Lakin məlum səbəblərdən bu vaxt uzandı və o, məhkəmə yekunlaşandan sonra İrəvana aparıldı. Orada isə məhkum kimi deyil, qəhrəman kimi qarşılandı. Çünki öz ermənilərinin nümayəndələrinin qanını tökərək, azərbaycanlıları vəhşi bir millət kimi təqdim etmək məsələsində “qəhrəmanlıq”” göstərmişdi.

Beləliklə də, iğtişaş Ermənistan rəhbərliyinə daha geniş antiazərbaycan kampaniyasına başlamaq, təcavüz siyasətinə bəraət qazandırmaq və saxtakarlıqla azərbaycanlıların “vəhşi” obrazını yaratmaq, azərbaycanlılarla ermənilərin guya bir yerdə yaşaya bilmədiklərini göstərmək, nəticədə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətini Azərbaycandan qoparmaq üçün bir təbliğat vasitəsi kimi lazım idi. 1988-ci ilin fevralında ermənilər Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi olan Qarabağın dağlıq hissəsini Ermənistana birləşdirmək üçün açıq fəaliyyətə başladılar. Həmin ayın 25-də Ermənistan milli televiziyası ilə çıxış edən katolikos Vazgen Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsinin vacibliyini bildirdi. O dövrdə ideoloji cəhətdən tərksilah edilmiş Azərbaycan faktiki olaraq siyasi-psixoloji böhran keçirir, vəziyyətdən çıxış yolu tapa bilmirdi. Bu amil də fevralın 27-29-da daşnakların Sumqayıtda özlərinin məkrli niyyətlərini həyata keçirmələrinə şərait yaratmışdı.

Sumqayıt hadisələrinin ermənilərin maraqlarına xidmət edən təxribat olduğu faktlarla sübut edilib. Bu, əvvəlcədən düşünülmüş və həyata keçirilmiş bir aksiya idi. Ermənilər bu qanlı əməllərindən öz mənafeləri üçün istifadə etməyə, beynəlxalq miqyasda xalqımız haqqında mənfi rəy formalaşdırmağa cəhd göstərsələr də, zaman hər şeyi yerbəyer edərək kimin haqlı, kimin haqsız olduğunu sübuta yetirdi.

Şəmsiyyə Əliqızı

İki sahil.- 2014.- 4 mart.- S.21.