Xəyanətin qurbanı

Əzəldən səngərli, qalalı Şuşanın rəzil və qorxaq

ermənilər tərəfindən işğalı tarixin ironiyasıdırmı?

Bü gün Şuşanın-əzəldən səngərli qalalı cənnət şəhərimizin işğalından düz 22 il ötür. Doğrudan da Şuşa yaranışından səngəril-qalalı idi. Hər tərəfi sıldırım qaylarla əhətə olunmuş bu möhtəşəm şəhər insanların məskunlaşmasından öncə qartallar oylağı, xüsusən də Çıdır düzü qalanın qəhrəmanlıq simvolu idi. Burada igidlər at yarışdırar, qələbə döyüşlərinin təməl planları işlənib hazırlanardı. Bu düzdən aşağı baxanda Daşaltı kəndinin evləri bir nöqtə kimi görünürdi. Aşağıdan keçən çayın səsində bir əsrarəngizlik vardı. İsa bulağı insanların xoş gününün, növrağının, “Gəlin Qaya”sı sevginin, ismətin və sədaqətin timsalı idi.

Dəniz səviyyəsindən 2500 metr hündürlükdə yerləşən Şuşa şəhəri havasının təmizliyinə görə, İsveçrənin bir turizm mərkəzindən sonra ikinci yerdə gəlirdi. Əgər Şuşa işğal olunmasydı indi nəinki Qafqazın, bütün Avropanın turizm mərkəzinə çevrilmişdi. Buranı florası da özünə məxsusluğu ilə seçilirdi. Xarıbülbül adlı bitki yalnız Şuşada bitirdi. Bu gülün üzərində sevgsindən alışıb-yanan, xar olan bir sevdalı bülbül gülə çevrilmişdi.

Qalanın təməlini qoyan Pənahəli xan ondan əvvəl Qarabağda iki qala tikdirmişdi. Birincisi, Ağdamda Şahbulağ, ikincisi isə Əsgəran qalası idi. Hər iki qalanın müdafiə qabiliyyəti zəif olduğundan və xanın sərkərdəlik prinsiplərinə uyğun gəlmədiyindən o, 1750-ci ildə daha yüksəkdə-Şuşa qalasının və sonralar şəhərinin əsasını qoydu.

18-ci əsrin ortalarına yaxın Azərbacan ərazisində, müstəqil xanlıqlardövrü başlandıqda qədim yurd yeri olan Şuşa yeni irkişaf mərhəlsinə qədəm qoymuşdur.1756-1823-cü illərdə Azərbacanın qüdrətli xanlıqlarından olan Qarabağ xanlığının paytaxtı olan Pənahabad-Şuşa sürətlə inkişaf etdi. Şəhər hərbi siyasi mərkəz olmaqla bərabər, eyni zamanda ticarət ə və mədəniyyət mərkəzinə çevrildi. Əhalisi sırf azəri türklərindən olan şəhərdə onlarla məhəllə, hər məhəllənin öz məscidi vardı. Burada məktəblər, mədəniyyət müəssisələri inkişaf edərək savadlı və vətənpərvər nəslin formalaşmasına şərait yaratdı. Şuşa şəhərinin üç qapısı vardı: Gəncə, İrəvan və Ağroğlan qapıları... Şəhərdəki bütün məhəllələrin adları Azərbaycan xalqına məxsus idi: Çuxur məhəlləsi, Qurdlar məhəlləsi, Seyidli məhəlləsi və sairə... Buradakı 17 məscid, karvansaraylar, hamamlar, bulaqlar, qalalar, məşhur saraylar, imarətlər şəhərə gözəllik veriridi. Şuşa, eyni zamanda, bütün Qafqazın konservatoiriyası kimi şöhrət qazanmışdı.

Bənzərsiz və təkrarsız mədəniyyət beşiyi olan Şuşa və digər rayonlarımız Ermənistan ordusu tərəfindən işğaldadır.

Bəs alınmaz qalaya çevrilən Şuşanın Ermənistan ordusu tərəfindən işğalı niyə baş tutdu? Axı 300 ildən artıq böyük sərkərdələrin hücumunu mərdlik və ləyaqətlə dəf edən Şuşa dünyanın ən rəzil və qorxaq milləti olan ermənilər tərəfindən işğal oluna bilməzdi. Bu bəlkə də tarixin ironiyasıdır. Bu barədə dəfələrlə yazılıb və müzakirələr aparılıb. Lakin ümumi bir qənaət belə olubdur: o dövrdəki Azərbaycan hakimiyyətinin səriştəsizliyi və ölkəmizdə hökm sürən hərc-mərclik erməni ordusunun Şuşaya hücumunun qarşısını almağa imkan verməyib.

Qeyd edək ki, bu həmin dövr idi ki, Azərbaycan dövləti yenicə müstəqillik qazanmışdı və Azərbaycan ordusu qeyri-nizami hərbi birləşmələr formasında mövcud idi. Eyni zamanda, ölkənin ən strateji nazirliyi hesab olunan Müdafiə nazirliyi yenicə yaradılmışdı və onun rəhbərləri mütəmadi dəyişilirdi, həmçinin qeyri-peşakarlardan formalaşmışdı. Mən hələ o dövrlərdə yazmışdım ki, yeni yaradılan nazirlikdə rus-erməni kəşfiyyatı at oynadırdı. Baş qərargahda hazırlanan əməliyyat planları dərhal çasuslar tərəfindən Ermənistana ötürülürdü.Yəni o dövrdə Bakı-Azərbaycanın müdafiə nazirliyi casuslar tərəfindən Şuşadan və Laçından əvvəl işğal olunmuşdu.

Xatırlayıram ki, ermənilər Şuşaya hücum edəndə Azərbaycanın qeyrətli oğlu, Mill Qəhrəman Şirin Mirzəyev Ağdamdan Əsgərana hücum etdi ki, ermənilər Şuşanın işğalına göndərdikləri qüvvəni geriyə onun üzərinə yönəltsinlər. Həmin dövrün hərbçiləri bidirirlər ki, o dövrdə Azərbaycanın müdafiə nazirilyindən xüsusi təxribatçı qrup Şirin Mirzəyevin hərbi hissəsinə gələrək əsgərlərin geri çəkilməsini əmr etmiş və hətta bir neçə azərbaycanlı hərbçi mühasirəyə düşərək həlak olmuşdular.

Əslində, müharibəni güclü millət deyil, güclü dövlət zəfərlə başa vurur. O dövrdə Azərbaycan dövləti zəif idi və üstəgəl ölkədə bir neçə qrupun hakimiyyət davası gedirdi. Torpaqlarımızı qorumalı olan əsgəri birləşmələr, müəyyən dairlərin maraqlarını qoruyurdu. Təbii ki, ermənilər yaranan bu münbit şəraitdən riyakarlıqla istifadə edərək torpaqlarımızın işğalını sürətləndirdilər. Qaradağlı, Meşəli, Xocalı faciələrinin ardınca Şuşanın işğalı bir daha göstərdi ki ölkəyə güclü və qətiyyətli lider rəhbərlik etməlidir. Məhz buna görə də xalq öz taleyini daha inanılmış insana etibar etmək iradəsini ortaya qoydu və bir müddətdən sonra Heydər Əliyevə ölkənin rəhbərliyinə qayıdışla bağlı təkidli təkliflər səslənməyə başladı.Xalq inanırdı ki, Heydər Əliyev daha bir neçə il əvvəl hakimiyyətə gəlsəydi, o nizami ordu, güclü dövlət yaratmaqla torpaqlarımızın işğalına imkan verməzdi.

Əslində, bizim dövlətmiz indiki güclü durumu ilə Qarabağı və onun tacı olan Şuşanı işğaldan azad etməyə tam qadirdir. Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi: biz mühariəbəni deyil, döyüşü uduzmuşuq. Azərbaycan ordusu istənilən halda işğaldakı torpaqlarımızı azad etməyə qadirdir və bu tarixi missiyanı şərəflə yerinə yetirəcəkdir.”

Təbii ki, bu reallığı anlayan ermənilər Şuşada tam oturuşa, məskunlaşa bilmirlər. Onlar anlayırlar ki, gec-tez bu torpaqların sahibi öz yurdlarına dönəcəklər.

Prezident İlham Əliyevin Şuşanın işğalının 20 illiyi ilə bağlı sərəncamıda mühüm siyasi əhəmiyyət daşıyırdı. Bu, daha çox beynəlxalq təşkilatların diqqətinin Ermənistanın işğalına yönədtməklə ələqəlidir. Qeyd edək ki, ölkəmizin BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının iclaslarına rəhbərliyi həyata keçirdiyi bir məqamda Şuşanın işğalının 20-ci illiyi həm ölkəmizdə, həm də xaricdə qeyd edilərək işğalçı dövlətə qarşı ideloji mübarizənin bir vasitəsinə çevrilmişdi.

Bütün hallarda Qarabağın, onun tacı olan Şuşanın işğalıgünü uzaqda deyil. Çünki məhz Şuşada mıxı mismara döndərən ədalətli zamana, haqqı nahaqqa verməyən Ulu Tanrıya və o torpaqlara Ali Baş komandanı İlham Əliyev olan qüdrətli ordunun əsgər süngüsü ilə azadlığın gələcəyi gerçəyinə inanırıq.

Elçin Zaman

İki sahil.- 2014.- 8 may.- S.28.