AZƏRBAYCANIN BEYNƏLXALQ İNTEQRASİYASINDA

NƏQLİYYAT FAKTORUNUN ROLU

Dünya birliyinə inteqrasiya hər bir suveren, müstəqil dövlətin inkişafının əsas hədəflərindən, başlıca məqsədlərindəndir. Məhz bu proses milli dövlətlərə dünyanın qabaqcıl və qüdrətli ölkələrinin yüzillər ərzində topladıqları təcrübəni qarşılıqlı əməkdaşlıq və tərəfdaşlıq şəraitində dərindən əxz etmək, bu təcrübədən faydalanmaq üçün geniş imkanlar açır.

Dövlət müstəqilliyinin bərpasından sonrakı dövrdə ümummilli lider Heydər Əliyevin müdrik və uzaqgörən siyasi-strateji xətti sayəsində Azərbaycanın dünya birliyinə regional və qlobal inteqrasiyasının dəqiq və düzgün istiqamətləri müəyyənləşdirilmişdir. Bu xəttin əsasında isə Azərbaycanın demokratikləşmə və sərbəst iqtisadiyyat yolu seçmiş dövlət kimi özünü təsdiq etməsi gerçəkliyi dayanır.

İnteqrasiya proseslərinin geniş vüsət alması İkinci Dünya müharibəsindən sonra Qərbi Avropanın yenidən qurulmasının xarakterik xüsusiyyəti olmaqla yanaşı, dünyanın əksər bölgələrinə yayılaraq, qlobal inkişafın mühüm amilinə çevrilmişdir. Bu prosesin tədqiqatçılarının fikrincə, müasir dövrdə siyasi və iqtisadi inteqrasiya prosesləri özünün vacibliyini və əhəmiyyətini daha çox dövlətlərin regional birlik və ittifaqlarının formalaşmasında göstərir.

Müstəqil dövlətçiliyin bərpasından sonra qısa tarixi dövr ərzində Azərbaycan Respublikası dünya təsərrüfat-iqtisadi sisteminə inteqrasiya sahəsində çox böyük nailiyyətlər əldə etmişdir. Demokratik dövlət quruculuğunun köklü iqtisadi islahatlarla paralel şəkildə aparılması ölkəmizə sosial-iqtisadi inkişafın özünəməxsus modelini yaratmaq və dünyanın diqqətini bu uğurlu modelə cəlb etmək imkanı qazandırmışdır.

Milli maraqların qorunması şərti ilə beynəlxalq maliyyə-kredit təşkilatları və iqtisadi qurumlarla əlaqələrin yaradılması müstəqil dövlətimizin xarici iqtisadi siyasətinin mühüm istiqamətlərindən biri olmuşdur. Bu siyasətin düşünülmüş şəkildə həyata keçirilməsi nəticəsində Azərbaycan Beynəlxalq Valyuta Fondu, Dünya Bankı, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı, İslam İnkişaf Bankı, Asiya İnkişaf Bankı və digər nüfuzlu beynəlxalq qurumlarla intensiv əməkdaşlığa nail olmuşdur.

Xüsusən ulu öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə həyata keçirilən yeni neft strategiyası Azərbaycanın dinamik sosial-iqtisadi inkişafına təkan verməklə onun dünya birliyinə inteqrasiyasında, qlobal enerji təhlükəsizliyi sistemində önəmli yer tutmasında, beynəlxalq nəqliyyat layihələrinin lokomotivinə çevrilməsində mühüm rol oynamışdır. Məhz bu amil Azərbaycanı beynəlxalq inteqrasiya proseslərinin fəal iştirakçısı mövqeyinə çıxarmışdır. Özü də müstəqil dövlətimiz iqtisadiyyatla yanaşı, sosial-mədəni, intellektual sahələrdə də özünün inteqrativ potensialını ortaya qoymağı bacarmışdır.

Möhtərəm Prezident cənab İlham Əliyev Ulu Öndərin siyasi-strateji xəttini uğurla davam etdirərək, müstəqil dövlətimizin beynəlxalq aləmə inteqrasiyasını daha da genişləndirmişdir. İndi Azərbaycanın xarici ölkələrdə 57 səfirliyi, 9 beynəlxalq qurumda daimi nümayəndəliyi, 9 baş konsulu, fəxri konsulu vardır. Azərbaycanda isə 58 ölkənin səfirliyi, 4 baş konsul, 10 fəxri konsul və beynəlxalq təşkilatların 20 nümayəndəliyi fəaliyyət göstərir. Azərbaycan bütün beynəlxalq təşkilatlarda arzuolunan tərəfdaş kimi tanınır, dünya ictimaiyyəti dövlətimizi güclü şəkildə dəstəkləyir.

2012-ci ildə ölkəmizin BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasına qeyri-daimi üzv seçilməsi, 2014-cü ildə Avropa Şurasının Nazirlər Komitəsinə sədrlik etməsi mühüm diplomatik uğur olmaqla yanaşı, müstəqil dövlətimizin qlobal inteqrasiya proseslərındə fəal iştirakına verilən qiymətin təcəssümüdür.

Bu gün Azərbaycan həm coğrafi, həm də mədəni və siyasi cəhətdən regional və kontinental inteqrasiyanın mərkəzi rolunu oynayır. Bakıda Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumunun, Humanitar Forumun, mötəbər idman tədbirlərinin keçirilməsi, multikulturalizmin respublikamızın ictimai həyatının mühüm ünsürü kimi tanınması da bunu təsdiqləyir. 2012-ci ildə “Eurovision” mahnı müsabiqəsi Azərbaycan paytaxtında böyük uğurla keçirilmişdir. Bu il birinci Avropa Oyunları, 2016-cı ildə Dünya Şahmat Olimpiadası Bakıda keçiriləcək. Eyni zamanda, 2016-cı ildə paytaxtımızda “Formula 1" yarışı, 2017-ci ildə isə İslam Həmrəylik Oyunları keçiriləcək. 2020-ci ildə futbol üzrə Avropa çempionatının dörd oyununun təşkilinin ölkəmizə həvalə edilməsi dünya dövlətlərinin bizə göstərdiyi etimadın sübutudur. Ümumilikdə isə, bütün bunlar ulu öndər Heydər Əliyevin Azərbaycanın beynəlxalq aləmə inteqrasiyasını sürətləndirmək xəttinin möhtərəm Prezident İlham Əliyev tərəfindən qətiyyət və ardıcıllıqla davam etdirməsinin nəticəsidir.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyasının rəhbəri, akademik Ramiz Mehdiyev yazmışdır: “Heydər Əliyevin ölkənin mənafeyinə xidmət edən, dövlətin strateji maraqları üzərində qurulmuş, hərtərəfli düşünülmüş, özünün vəzifə və prinsipləri ilə seçilən bitkin, ardıcıl siyasəti bütün istiqamətlərdə bu gün də özünü doğrultmaqdadır. Azərbaycanın dünya birliyinə inteqrasiyası üçün apardığı çoxşaxəli fəal xarici siyasətin nəticəsidir ki, indi ölkəmiz dünyada gedən siyasi proseslərdə özünə layiqli yer tutmuş, nüfuzlu mövqe qazanmış, bütün dövlətlərlə bərabərhüquqlu və qarşılıqlı-faydalı əməkdaşlığa nail olmuşdur.

Qloballaşma dövründə biz inteqrasiyanın əlverişli meyillərindən istifadə etməli, ardıcıl siyasət yeritməliyik. Dövlətlərarası inteqrasiya məkanına ölkəmizin inkişafına, iqtisadiyyatın modernləşməsinə, cəmiyyətimizin mənəvi-əxlaqi əsaslarının təkmilləşməsinə kömək edən bütün qüvvələri səfərbər etməklə daxil olmalıyıq. Bu gün Azərbaycanın uğurları dünyanın ən qüdrətli dövlətlərinin və nüfuzlu beynəlxalq qurumlarının diqqətini bizə yönəltmişdir”.

Beynəlxalq interasiya proseslərini nəqliyyat sektorunun fəaliyyətindən kənarda təsəsvvür etmək mümkünsüzdür. Dünya iqtisadiyyatının inkişafında bir sıra social-iqtisadi amillərlə yanaşı, nəqliyyat faktoru da mühüm rol oynayır. Dünyada istər kommunikasiya məqsədləri, istərsə də təbii resurslardan istifadə zamanı müxtəlif nəqliyyat vasitələrindən istifadə edilir.

İqtisadi inteqrasiyada dəmir yolu, dəniz, hava və avtomobil nəqliyyatı, boru kəmərləri mühüm əhəmiyyət daşıyır. Nəqliyyatın inkişafı təkcə yük və sərnişin daşımaları baxımından deyir, həm də əhalinin işlə təmin olunması, quruda və suda olan zəngin təbii resursların istehsal dövriyyəsinə cəlb edilməsi, əhalinin məskunlaşması, şəhər, qəsəbə və kəndlərin formalaşması, mühüm sənaye və nəqliyyat qovşaqlarının, limanların inkişafına təkan verir.

Azərbaycanda da nəqliyyat sisteminin inkişafına böyük diqqət yetirilir. Milli iqtisadiyyatının infrastruktur sahələrindən biri kimi nəqliyyat sektoru həm cəmiyyət həyatnın tələbatını təmin edir, həm də dövlət prioritetlərinin gerçəkləşdirilməsində mühüm rol oynayır. Dövlət müstəqilliyinin bərpasından sonra həyata keçirilən islahatlar nəqliyyat sektorunun tənzimlənməsində köklü dəyişikliklərə səbəb olmuş, nəqliyyat xidmətlərinin kəmiyyət və keyfiyyətinə ciddi təsir göstərmişdir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1998-ci il 5 avqust tarixli 743 saylı Fərmanı ilə Nəqliyyat Nazirliyinin yaradılması respublikada idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi istiqamətində aparılan məqsədyönlü struktur islahatlarının tərkib hissələrindən biri olmuşdur. Nəqlyyat-yol kompleksinin tərkib hissələri olan dəmir yolu, su, avtomobil, mülki hava nəqliyyatı sektorları avtomobil yolları sahələrində vahid dövlət siyasətini formalaşdıran və həyata keçirən, sahələrarası münasibətləri tənzimləyən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanının – Azərbaycan Respublikası Nəqliyyat Nazirliyinin yaradılması nəqliyyat sektorunda səmərəli islahatların aparılmasını sürətləndirmişdir.

Bu gün Azərbaycan inkişaf etmiş nəqliyyat infrastrukturuna, bu sektorun fəaliyyətini tənzimləyən mükəmməl qanunvercilik bazasına malikdir. Respublikamız məhz özünün nəqliyyat kommunikasiyaları resursları ilə də beynəlxalq inteqrasiya proseslərinin fəal iştirakçısıdır. Ölkəmiz beynəlxalq yük və sərnişin daşımalarını uğurla və yüksək səviyyədə yerinə yetirir. Azərbaycanın nəqliyyat müstəqilliyinin genişləndirilməsi istiqamətində aparılan davamlı və məqsədyönlü iş nəticəsində nəqliyyat sisteminin inkişafına irihəcmli investisiyalar qoyulur, müasir beynəlxalq standartlara cavab verən avtomobil yolları inşa edilir və müasirləşdirilir. Dəniz nəqliyyatının imkanları genişləndirilir, Ələt qəsəbəsində Xəzərdə ən böyük beynəlxalq dəniz ticarət limanı kompleksi tikilir. Hava nəqliyyatının inkişafı üçün zəruri tədbirlər həyata keçirilir, təyyarə parkı yenilənir, hava daşımalarının həcmi artırılır.

Dəmir yolu nəqliyyatı “Azərbaycan Respublikasında dəmir yolu nəqliyyat sisteminin 2010-2014-cü illərdə inkişafına dair Dövlət Proqramı” əsasında, demək olar ki, yenidən qurulmuşdur. “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasında nəqliyyat sektorunun perspektivləri müəyyənləşdirilmişdir.

Azərbaycannın əlverişli geosiyasi mövqeyi, şimal-cənub və şərq-qərb nəqliyyat marşrutlarının burada kəsişməsi beynəlxalq inteqrasiya məsələləri baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Üstəlik, ölkəmiz özünün və bölgənin karbohidrogen resurslarının Avropa bazarlarına daşınmasında da geniş logistik imkanlara malikdir. Respublikamız 7 neft və qaz magistral kəməri ilə zəruri ixrac potensialını gerçəkləşdirir.

Azərbaycandan keçən şərq-qərb nəqliyyat dəhlizi – TRACECA (Transport Corridor Europe-Caucasus-Asia - Avropa İttifaqının Avropa-Qafqaz-Asiya nəqliyyat dəhlizinin təşkili proqramı. 1993-cü ildə təsis edilmişdir. 13 üzv dövləti: Azərbaycan, Türkiyə, İran, Qazaxıstan, Özbəkistan, Qırğızıstan, Tacikistan, Ukrayna, Moldova, Rumıniya, Bolqarıstan, Gürcüstan, Ermənistanı təmsil edir, qərargahı Bakı şəhərində yerləşir) Avropa ilə Asiyanı birləşdirən ən kiçik marşrut kimi beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya proseslərinin güclənməsinə, kontinental inteqrasiyasının möhkəmlənməsinə güclü təkan verir.

Ulu öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 1998-ci ilin sentyabrında Bakıda Avropa İttifaqı Komissiyasının təşkilatçılığı ilə TRACECA Proqramına həsr edilmiş konfrans keçirilmiş, Bəyannamə qəbul edilmiş, yekun sənəd kimi "Avropa-Qafqaz-Asiya nəqliyyat-kommunikasiya dəhlizinin inkişafına dair çoxtərəfli saziş imzalanmışdır. Ulu Öndər bu sənədlərin tarixi əhəmiyyəti haqqında demişdir: “...Onların qəbul olunması Avropa, Qara dəniz, Qafqaz, Xəzər dənizi və Asiya regionlarında ticarətin inkişafına, təbii ehtiyatlardan istifadəyə və onların nəqlinə, qarşılıqlı surətdə faydalı əməkdaşlığa kömək edəcəkdir. Tarixi İpək yolunun bərpası, yeni-yeni ölkələrin və regionların ona cəlb edilməsi xalqlarımızın yaxınlaşması və qarşılıqlı surətdə zənginləşməsi, yeni müstəqil dövlətlərin istiqlaliyyətinin və suverenliyinin möhkəmlənməsi, bu dövlətlərdə demokratik islahatların, bazar islahatlarının uğurla aparılması üçün güclü təkan verəcək, hamı üçün sülhün, sabitliyin və təhlükəsizliyin təmin olunmasına kömək göstərəcəkdir”.

Avropa-Qafqaz-Asiya nəqliyyat dəhlizinin inkişafında Azərbaycanın aparıcı rol oynaması onun beynəlxalq inteqrasiyasının dərinləşməsinə geniş imkankar açmışdır.

Beynəlxalq inteqrasiyada Azərbaycan ərazisindən keçəcək digər bir qlobal nəqliyyat xəttinin - cənub-şimal dəhlizinin də çox mühüm əhəmiyyəti vardır. Bu marşrut qonşu Rusiya və İran ərazisindən keçməklə Yaxın Şərqdən və Cənub-Şərqi Asiyadan Avropaya daşınan yükdaşımaların sürətini bir neçə dəfə artıracaqdır. O, Süveyş kanalı vasitəsi ilə Hindistandan Avropaya uzanan nəqliyyat xəttindən 3 dəfə qısadır. Dəmir yolu, su nəqliyyatı və avtomobil xətlərinin ehtiva olunduğu bu nəqliyyat dəhlizi üzrə bütün zəruri infrastrukturun qurulması şəraitində planetin Cənubundan Avropaya hər il orta hesabla 15-20 milyon ton yükün daşınacağı təxmin edilir.

Bu marşrutun gerçəkləşməsi istiqamətində əsas mərhələ Azərbaycanın Astara şəhəri ilə İranın Ənzəli və Rəşt şəhərlərini birləşdirən 300 kilometrlik dəmir yolu xəttinin çəkilməsidir. Bu prioritet layihəyə qonşu Rusiyanın iqtisadi marağı böyükdür. Layihənin uğurla icra edilməsi region dövlətərinə iqtisadi səmərə verməklə yanaşı, onların arasında qarşılıqlı etimadı da artıracaq və möhkəmləndirəcəkdir.

Bundan başqa, Azərbaycan mühüm regional nəqliyyat infrastruktur layihələrinin təşəbbüsçüsü və stimullaşdırıcısı rolunda çıxış edir. Trans Anadolu Boru Kəməri - TANAP, onun davamı olan Transadriatik Qaz Kəməri -TAP ilə yanaşı, nəhəng nəqliyyat şəbəkəsi - Azərbaycanla Türkiyəni, bütövlükdə isə Avropa ilə Asiyanı birləşdirəcək, müasir dünyanın 100 iri layihəsi siyahısında yer alan Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xətti qlobal və xüsusi strateji əhəmiyyət daşıyır.

Tədqiqatçıların və analitiklərin hesablamalarına görə, tezliklə istismara veriləcək bu dəmir yolu xətti ilə hər il milyonlarla ton yük daşınacaqdır. Gələcəkdə isə bu xətt üzrə sərnişin daşımalarının da həcmi xeyli artacaqdır. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu bağlantısının istifadəyə verilməsi ilə Asiyanın ən ucqar şərqindən Avropanın bütün nöqtələrinə polad relslər vasitəsilə yük və sərnişin daşımalarını həyata keçirmək mümkün olacaqdır.

Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xətti tarixi Böyük İpək yolu marşrutunda yerləşir ki, bu da onun mövcud coğrafiyadakı türkdilli ölkələrin inteqrasiyasında rolunu yüksəldir.

Qəbələ şəhərində Heydər Əliyev Konqres Mərkəzində keçirilən Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının III Zirvə toplantısında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev demişdir: “Avropanı Asiya ilə birləşdirən Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunu, xüsusilə qeyd etmək istəyirəm. Bu dəmir yolu bundan sonra 100 illiklər ərzində xalqlarımıza xidmət edəcək. Bu, böyük geosiyasi, geoiqtisadi və əməkdaşlıq layihəsidir”. Həmin toplantıda iştirak etmiş Türkiyənin keçmiş prezidenti Abdullah Gül isə layihəni dəyərləndirərkən demişdir: “Türkiyə Şərq və Qərb arasındakı mövcud xətlərə alternativ və təhlükəsiz dəmir yolları marşrutları məsələsi üzərində çalışmaqdadır. Modern “İpək Yolu” və ya “Orta dəhliz” adlandırılan bu layihənin ən mühüm hissəsi Azərbaycan ilə birgə həyata keçirdiyimiz Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu layihəsidir... Tarixə nəzər saldıqda türk dövlətlərinin güclü və təsirli olduğu dövrlərdə “İpək yolu”nun dünya ticarətinin ana xətti olduğu müşahidə olunur. Türk dünyası qlobal iqtisadiyyatdan və dünya ticarət yollarından kənarda qaldıqda isə siyasi və mədəniyyət sahəsinə təsiri azalmışdır. Bunları tarixi oxuyanlar bilirlər. Bu mənada “İpək yolu” türk dünyasının iqtisadi rifahının və siyasi təsirinin açarıdır. Ona görə “İpək yolu”nu yenidən bərpa etmək strateji bir prioritet olmalıdır”.

Həmin toplantıda çıxış edən Qırğızıstan Prezidenti Almazbek Atambayevin fikrincə isə“...Türkiyədən başlanan bu yol Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan ərazisindən keçərək Çinin Kaşqar əyalətinə qədər davam edəcək. Əgər biz bu yolları çəksək, xalqlarımız bir-birinə daha yaxın olacaq və gələcəyimiz ortaq olacaqdır”.

Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayevin toplantıda söylədiyi fikirlər də maraqlıdır. O demişdir: “Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun tezliklə istifadəyə verilməsini gözləyirik. Bundan əvvəl bizim nəqliyyat nazirləri və dövlət başçıları bütün zəruri məsələləri həll etməlidirlər. Müxtəlif maneələr var, onları aradan qaldırmaq lazımdır. Bu marşrut bizim üçün çox vacibdir”.

Bütövlükdə davamlı inkişaf və təhlükəsizliyin təminatına yönəlmiş, Xəzər hövzəsi regionunun və Mərkəzi Asiya ölkələrinin Avropa ilə bilavasitə nəqliyyat əlaqələrinin qurulmasına, yük və sərnişinlərin Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə ərazilərindən keçməklə birbaşa Avropaya çıxışına, nəticə etibarilə, Azərbaycanın Avropaya inteqrasiyası prosesinin sürətləndirilməsinə xidmət edən Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu bağlantısı layihəsi Azərbaycan üçün böyük siyasi və iqtisadi əhəmiyyət daşıyır. Bu amil nəzərə alınaraq, layihə üzrə maliyyə və digər təşkilati məsələlərin həll edilməsi və aidiyyəti dövlət orqanlarının fəaliyyətinin əlaqələndirilməsinin təmin edilməsi məqsədilə xüsusi komissiya yaradılmışdır.

Göründüyü kimi, Bakı-Tbilisi Qars dəmir yolu xətti layihəsi region dövlətlərinin səmərəli inteqrasiyası baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır.

Təhlilçilərin fikrincə, Asiyanın iqtisadi nəhəngi olan Çin öz məhsullarının Avropaya daşınması məqsədilə bu layihənin gerçəkləşməsinə yüksək maraq göstərir. Proqnozlara görə, dəmir yolu işə düşəndən sonra ilk ildə bu yol vasitəsi ilə daşınan yüklər 3 milyon ton, sonrakı 5 ildə isə 10 milyon tona çatacaqdır.

Ekspertlər Rusiyanın da Bakı-Tbilisi-Qars layihəsində iştiraka maraq göstərməsini təbii sayırlar. Rusiya bu nəqliyyat arteriyasına qoşulsa, Çindən tutmuş Avropa ölkələrinə qədər müxtəlif dövlətlərdən yüklər qəbul edə və ya əksinə göndərə bilər. Əksər təhlilçilər tezliklə digər dövlətlərin də bu layihəyə maraq göstərəcəyini düşünürlər.

Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu Ermənistanın təcavüzü nəticəsində nəqliyyat kommunikasiyaları bağlanmış Naxçıvan Muxtar Respublikasının blokadadan çıxarılmasında, onun nəqliyyat müstəqilliyinin təmin edilməsində də vacib amil olacaqdır. Hazırda muxtar respublikanın sərnişin daşınmaları əsasən hava nəqliyyatının, yük daşınmaları İran və Türkiyədən keçməklə avtomobil nəqliyyatının üzərinə düşür. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xətti layihəsi ilə bağlı növbəti plan Qarsdan Naxçıvana ayrıca bir dəmir yolu qolunun çəkilməsini aktuallaşdırmışdır.

Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Azərbaycanın beynəlxalq inteqrasiya proseslərində fəal iştirakı fonunda təcavüzkar Ermənistanın mühüm strateji layihələrdən kənarda qalması bu oyuncaq dövlətin özü-özünü tərəqqipərvər bəşəriyyətdən təcrid etməsinin acı nəticəsidir və onun üçün böyük itkidir. Türkiyə və Azərbaycanın qonşuları ilə qarçılıqlı faydalı iqtisadi-siyasi əlaqələri dərinləşdirdiyi bir vaxtda Ermənistan qonşuları ilə problem yaradır, onlara qarşı aqressiv münasibət göstərir ki, bunun da zərərini, acı təsirini daim hiss edəcəkdir. Ekspertlərin fikrincə, Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstanın bölgədə sürətlə inkişaf etdikcə Ermənistanın suverenliyi zəifləyir və təhlükəli miqyasda Rusiyanın əlinə keçir.

Türkiyə tərəfindən Bosfor boğazında dəmir yolu xəttinin tam istifadəyə verilməsi isə Trans-Avropa və Trans-Asiya dəmir yolu şəbəkələrinin birləşdirilməsi istiqamətində Bakı-Tbilisi-Qars layihəsinin əhəmiyyətini daha artırır. Bununla da yük və sərnişinlərin birbaşa olaraq Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə ərazilərindən keçməklə Avropa və Asiyaya çıxarılması etibarlı təmin olunaraq region ölkələrinin də Avropaya inteqrasiyasının genişlənməsinə təkan verəcəkdir. Bu imkanlardan qonşu Rusiyanın da istifadə edəcəyi gözlənilir.

Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun inşası Azərbaycan-Türkiyə iqtisadi və humanitar əlaqələrinin inkişafına da çox dəyərli əlavə stimullar verəcəkdir. Həm də o qeyd olunmalıdır ki, bu layihənin həyata keçirilməsi iqtisadi səmərəlilik, sürət və vaxt tezliyi, təhlükəsizlik və etibarlılıq baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Layihənin meydana çıxması tarixi də onun regional və beynəlxalq inteqrasiya tələbatından irəli gəldiyini göstərir. Belə ki, Qars-Axalkalaki dəmir yolu xəttinin həyata keçirilməsi barədə danışıqlara 26-29 iyul 1993-cü ildə Türkiyə və Gürcüstan arasında nəqliyyat üzrə Qarışıq Komissiyasının Ankara şəhərində keçirilmiş iclasında başlanılmışdır. Bu ideya öz dəstəyini sonradan 1995-ci il 26 sentyabr tarixində BMT-nin Avropa İqtisadi Komissiyası (AİK) “Qafqaz və Orta Asiya Ölkələrinin Avropa Nəqliyyat Xətləri Şəbəkəsinə Birləşdirilməsi” mövzusunda İçveçrənin Cenevrə şəhərində keçirilmiş seminarında da tapmışdır. Belə ki, həmin seminarda Trans-Avropa və Trans-Asiya avtomobil və dəmir yolu şəbəkələrinin birləşdirilməsi üçün müxtəlif dəhlizlərin yaradılması təklifi irəli sürülmüşdür.

2002-ci il iyulun 20-21-də Türkiyə-Gürcüstan Nəqliyyat Nazirlərinin Türkiyənin İstanbul şəhərində keçirilmiş iclasında Qars-Axalkalaki dəmir yolu layihəsi yenidən müzakirəyə çıxarılmışdır. 2004-cü il iyunun 14-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Gürcüstana rəsmi səfəri zamanı Gürcüstandan Türkiyəyə dəmir yolu xəttinin çəkilməsinin vacibliyi vurğulamış və Azərbaycanın bu layihədə iştirak etməyə hazır olduğunu bildirmişdir. 2004-cü il avqustun 2-dən 5-dək Ankarada keçirilmiş Azərbaycan-Türkiyə nəqliyyat əlaqələrinin inkişafı və Bakı-Tbilisi-Qars yeni dəmir yolu layihəsi üzrə danışıqlara həsr olunmuş görüşdə tərəflər, ilk növbədə, mühəndis-axtarış işlərinin aparılması və uyğunlaşma layihəsinin hazırlanması barədə razılığa gəlmişlər. 2004-cü il 28 dekabr tarixində layihə ilə bağlı növbəti görüş keçirilmiş və Birgə İşçi Qrupu yaradılmışdır.

Dəmir yolu xəttinin inşasının başlanması 2005-ci ildə nəzərdə tutulsa da, həmin dövrdə maliyyə mənbələrinin olmaması səbəbi ilə tikintinin başlanması ləngimişdir. ABŞ və Avropa İttifaqı dəmir yolu xəttinin Ermənistandan kənar keçdiyinə görə ona qarşı çıxmış və tikintinin maliyyələşdirilməsindən imtina edərək bunun əvəzində bağlı qalmış Qars-Gümri-Tbilisi dəmir yolu xəttinin açılmasını təkid etmişlər. Təbii ki, Azərbaycan ilə Ermənistan arasında olan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi səbəbindən bu tələblər rədd edilmiş və dəmir yolu xəttinin tikintisinin maliyyələşdirilməsini Azərbaycan və Türkiyə öz üzərlərinə götürmüşlər.

AİK-in Daxili Nəqliyyat üzrə Komitəsinin 16 fevral 2005-ci il tarixdə Cenevrədə keçirilən 67-ci iclasında Bakı-Tbilisi-Qars yeni dəmir yolu layihəsinin Trans-Avropa və Trans-Asiya dəmir yolu magistrallarının birləşməsini təmin edən bağlantı kimi qəbul edilməsi təklif edilmişdir. Bu layihə AİK tərəfindən hazırlanan Trans-Avropa avtomobil yolları və Trans-Avropa dəmir yolları layihələrinə dair Baş Planın Yekun Hesabatına (2005-ci ilin mart buraxılışı) 1-ci dərəcəli prioritet layihə kimi 4,0 balla qiymətləndirilərək daxil edilmişdir.

2005-ci il mayın 25-də Bakı şəhərində Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə respublikalarının prezidentləri Bakı-Tbilisi-Qars yeni dəmir yolu xətti layihəsinin həyata keçirilməsinin sürətləndirilməsi haqqında birgə bəyanat imzalamışlar. Hazırda layihə üzrə əsas mühüm işlər görülmüş və bu il onun tam başa çatdırılacağı gözlənilir.

Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolu region ölkələrinin tranzit potensialının artmasına, Avropaya inteqrasiya proseslərinin sürətlənməsinə, Avropa Qonşuluq siyasəti çərçivəsində əməkdaşlığın daha da inkişafına, Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi və suverenliyinin möhkəmlənməsinə, habelə ölkənin xarici iqtisadi əlaqələrinin genişlənməsinə xidmət edəcəkdir. Layihənin həyata keçirilməsi iqtisadi səmərəlilik, sürət və vaxt tezliyi, təhlükəsizlik, etibarlılıq baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Gələcəkdə Avropa və Asiya ölkələrinə məxsus yüklərin bu dəmir yoluna cəlb edilməsi hər iki istiqamətdə intermodal və konteyner daşımalarının həcmini artıracağı proqnozlaşdırılır. Yeri gəlmişkən, ilk illərdə Azərbaycanın tranzitdən minimal illik gəlirinin 50 milyon dollar olacağı gözlənilir.

Beləliklə də, çox mühüm transmilli neft-qaz kəmərlərinə malik Azərbaycan Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolu layihəsinin reallaşması ilə özünün nəinki regionda, bütünlükdə Avrasiya məkanında inteqrasiya proseslərində əhəmiyyətini daha da artıracaqdır. Bu layihə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin gücləndirilməsində, iqtisadi qüdrətinin artırılmasında, dünya birliyinə inteqrasiyasında yeni mühüm strateji amilə çevriləcəkdir. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu bağlantısının istifadəyə verilməsi nəinki Azərbaycana böyük iqtisadi dividentlər gətirəcək və onu tranzit daşımaların mərkəzinə çevrəcək, həm də Azərbaycanı regionda söz sahibinə çevirəcəkdir.

Möhtərəm Prezident cənab İlham Əliyevin böyük müdriklik və uzaqgörənliklə dediyi kimi, Avropanı Asiya ilə birləşdirən, böyük geosiyasi, geoiqtisadi və əməkdaşlıq layihəsi olan Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu bundan sonra yüz illər ərzində bölgə xalqlarının inkişafına və tərəqqisinə xidmət edəcək, beynəlxalq inteqrativ prosesləri dərinləşdirməklə sülh və təhlükəsizlik faktoru olacaqdır.

Tağı Əhmədov

YAP Yasamal rayon

təşkilatı aparatının rəhbəri

İki sahil.- 2015.- 14 aprel.- S.16-17.