31 Mart Soyqırımı:

erməni vəhşiliyinin iç üzü

Son iki əsrdə Qafqazda azərbaycanlılara qarşı məqsədyönlü şəkildə həyata keçirilmiş etnik təmizləmə və soyqırımı siyasəti nəticəsində xalqımız ağır məhrumiyyətlərə və məşəqqətlərə məruz qalmışdır. Mərhələ-mərhələ gücləndirilən belə qeyri-insani siyasət nəticəsində azərbaycanlılar indi min illər boyu yaşadıqları tarixi etnik torpaqlarından-Ermənistan adlandırılan ərazidən didərgin salınaraq kütləvi qətl və qırğınlara məruz qalmış, xalqımıza məxsus minlərlə tarixi mədəni abidə və yaşayış məskəni dağıdılıb viran edilmişdir.

XX əsrin əvvəllərində ermənilər təkcə bu gün Ermənistan adlanan ərazidə deyil, Bakı quberniyasının Bakı, Şamaxı, Quba şəhərləri, Göyçay qəzalarında, Qarabağda, Zəngəzurda, Naxçıvanda da vaxtaşırı xalqımıza qarşı qırğınlar, talanlar, yanğınlar, terror və digər zorakılıq aktları həyata keçirmişlər. Erməni faşistləri bu ərazilərdə on minlərlə dinc azərbaycanlı əhalini-qadını, uşağı, qocanı yalnız milli mənsubiyyətlərinə görə vəhşicəsinə qətlə yetirmiş, yaşayış yerlərini talan edərək yandırıb viran qoymuş, xalqımızın milli mədəniyyət abidələrini, məscidləri dağıtmış və yandırmışlar.

1918-ci ildə Bakıda və Azərbaycanın digər bölgələrində ermənilərin törətdikləri qırğınlardan 97 il ötməsinə baxmayaraq bu vəhşiliklər xalqın qan yaddaşında əbədi iz buraxmışdır. Ötən əsrin əvvəllərindən başlayaraq ermənilərin azərbaycanlılara qarşı həyata keçirdikləri aramsız soyqırımı və deportasiya siyasəti 1918-1920-ci illərdə xüsusən genişlənmiş və Azərbaycan xalqını yer üzündən tam silmək kimi iyrənc niyyətlərini bütün çılpaqlığı ilə üzə çıxarmışdır. Həmin illərdə ermənilərin Azərbaycanda törətdikləri soyqırımı haqqında bizə çatan tarixi sənədlərdəki faktlar Şamaxıda, Qubada, Muğanda, Zəngəzur qəzasında, Qarabağda, İrəvan quberniyasında və ölkənin digər ərazilərində azərbaycanlıların amansızlıqla qətlə yetirildiyini, şəhər və kəndlərin talan edilərək dağıdıldığını sübut edir. Azərbaycanın ayrı-ayn bölgələrində olduğu kimi, Bakıda da həmin illərdə azərbaycanlıların soyqırımı həyata keçirilmiş və şəhər erməni silahlı dəstələri tərəfindən dağıdılmışdır. 1918-ci ilin mart ayının son üç günündə erməni vəhşiləri təkcə Bakıda iyirmi mindən çox əhalini xüsusi amansızlıqla qətlə yetirmişlər.

1918-ci ildə erməni bandaları azərbaycanlılara qarşı görünməmiş vəhşiliklər etdikləri kimi, mədəniyyət və tarixi abidələri də barbarlara xas üsullarla dağıdır, məscidləri yandırır, memarlıq incisi sayılan binaları yerlə-yeksan edirdilər. Mart qırğını haqqında olan mənbələrdə göstərilir ki, ermənilər bir çox qədim binaları, o cümlədən Cümə məscidini, İsmailiyyə binasını top atəşinə tutaraq dağıtmışlar. Bakıda azərbaycanlılara qarşı soyqırımı aprelin 2-də gecə yarısı dayandırıldı. Daşnak S.Şaumyan Bakıdakı bu qırğınla kifayətlənmədi. Azərbaycanlıların qırğını başqa qəzalarda da davam etdirildi. Şaumyan Bakıdakı qırğında qəddarlığı ilə seçilmiş bir neçə erməni dəstəsini Şamaxıya göndərdi. Burada ermənilər xüsusi vəhşilik göstərdilər. Şamaxı şəhərini dağıdıb, əhalisini qırdılar. Qadınlar, qızlar, uşaqlar təhqir edildilər. Qadınların boynundakı boyunbağıları asanlıqla çıxarmaq üçün onların başlarını bədənlərindən ayırırdılar. Sırğanı çıxarmaq üçün qulaqlarını kəsirdilər. Qızları, gəlinləri, uşaqları, qocaları diri-diri məsciddə yandırırdılar. Bakı və Şamaxıdan başqa Azərbaycanın Quba, Xaçmaz, Lənkəran, Salyan, Hacıqabul və başqa bölgələrində də bu cür vəhşiliklər, qırğın və talanlar təşkil olunmuşdu.

Həmin dövrü əhatə edən, 1918-ci ildə Bakının dağıdılmasını əks etdirən tarixi foto-şəkillər də tarixçilərin yazdıqlarını əyani şəkildə təsdiqləyir. Ümumiyyətlə, bu soyqırımı nəticəsində Bakıda 20 minə yaxın soydaşımız öldürülmüş, Şamaxı qəzasında 58, Quba qəzasında 122, Qarabağın dağlıq hissəsində 150-dən artıq, Zəngəzur qəzasında 115 kənd vəhşicəsinə dağıdılmış, əhalinin xeyli hissəsi fiziki məhvə məruz qalmışdır. İrəvan quberniyasında 211, Qars vilayətində 82 kənd yandırılmışdır. Beləliklə, S.Şaumyanın başçılıq etdiyi Bakıdakı Sovet hökuməti, onun, əsasən, ermənilərdən ibarət rəhbərliyi silahsız Azərbaycan xalqını məhv etmək, onu tamamilə qırıb qurtarmaq planını həyata keçirirdi.

Bakıda 1918-ci il soyqırımının qurbanları-müqəddəs şəhidlərimiz o vaxt “Ölülər bağı” və indi Şəhidlər xiyabanı adlanan yerdə dəfn olundular. Sonralar 20 Yanvar şəhidləri dəfn olunarkən bu müqəddəs and yerimizdə 1990-cı il şəhidləri ilə 1918-ci il şəhidlərinin ruhları bir-birinə qovuşdu. Xalqımız öz qatillərini yenidən tanıdı.

1919-cu ildə hökumətin qərarı ilə 31 Mart Milli Matəm Günü elan edilmişdi. Lakin bu günün qeyd olunmasını bizə unutdurdular. 1998-ci il martın 26-da isə ulu öndərimiz Heydər Əliyev Azərbaycan xalqına qarşı törədilmiş bütün soyqırımı faciələrini qeyd etmək məqsədilə Fərman verdi. Bu Fərmanla 31 Mart Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü elan edildi.

Ulu babaların müqəddəs vəsiyyəti həmişə qulağımızda səslənməlidir: “Qarı düşmən dost olmaz!”

Cavid Əkbərov

İki sahil.- 2015.- 31 mart.- S.11.