Baharın
səksən anı
Deyirlər ki, ikini ikiyə vuranda cavabda dörd
alınırsa, bu, riyaziyyatdır. İki dəfə iki
beşə bərabər olarsa, bu, ədəbiyyatdır.
Əgər həmin vurma əməlinin
cavabı daha böyük rəqəmə bərabər
olarsa, deməli, bu, həyatdır. Həyatın
yaranışı, insanın varlığı,
duyğuları, fikir və düşüncələri tarix
boyu dərkedilməzdən dərkedilənə doğru
müəyyən məsafə qət edib. Bu məsafəni uzaqgörənliklə anlamaq,
başa düşmək üçünsə elm yaranıb və
bu elmə fəlsəfə adını veriblər. Bu
adın mənası ilə ilk
tanışlığımı belə xatırlayıram.
1988-ci ilin sentyabr ayı idi. Azərbaycanın ilk və ən qədim
ali məktəbinin -Bakı Dövlət
Universitetinin (BDU) filologiya fakültəsinin II kursunda oxuyurdum.
Üçüncü semestrdən bizə fəlsəfə fənni
tədris olunacaqdı. Adı belə qorxu və təşviş
yaradan bu elmin əsaslarının, mahiyyətinin dərki prosesi biz tələbələr
üçün
ağlasığmaz görünürdü. Biz dili və
ədəbiyyatı sevirdik, tarixi xoşlayırdıq,
pedaqogikanı öyrənməli idik, fəlsəfəni isə...
Qəti şəkildə əmin idik. Bu
semestr əlaçı ola bilməyəcəyik.
Fəlsəfə
və onu tədris edən
filosof buna imkan verməyəcək...Bir
neçə gün keçmişdi. Düşüncələrimizdə
yanılmış olduğumuzu etiraf edirdik. Fəlsəfə asan deyildi, ancaq
filosof öz fənnini gözəl bilir və
bu elmi xüsusi məharətlə
- səlis nitq, gözəl pafoslu danışıq tərzi,
elmi dəlillər, anlaşıqlı ifadələrlə
izah edir, gözümüz önündə hikmət dənizinin
sonsuzluğunu, ənginlik və əsrarəngizliyini alimlərin
heç də hamısına xas olmayan bir tərzdə
aydınlaşdırır, şərh edir, başa
salırdı. Beləliklə, Fərman İsmayılovun
mühazirələri biz tələbələrin dünya fəlsəfə
elmi ilə ilk tanışlığına vəsilə oldu.Bir
neçə gün əvvəl çox hörmətli müəllimimlə
- professor Fərman İsmayılovla görüşdüm. Fərman
müəllim ilk dəfə 28 il əvvəl
gördüyüm həmin insan idi. Şux qaməti, səliqəli
qiyafəti , nəcib gülüşü, məsum və qətiyyətli
görkəmi, aristokrat rəftarı, fitri mədəniyyəti və çox yüksək nəzakəti
ilə 80 yaşın müdrikliyini və həmişəcavan,
sağlam ruhun vəhdətini özündə cəmləşdirən
əsl müəllim, əsl ziyalı, əsl şəxsiyyət
idi mənim müəllimim. Uzaq keçmişdən
yaxın gələcəyə uzanan xatirələrin təsiri
ilə bu gözəl insandan məsləhət almalı idim.
Haqqında məruzə edəcəyimi dedim. Mən
nə etməli olduğumu artıq bilirdim. Amma Fərman müəllim R.Rzadan iki misra söylədi
və hər şey mənə aydın oldu. Bu, Fərman müəllimsayağı xoş və
mədəni xəbərdarlıq idi. Bədii
və obrazlı təfəkkürümün ardına
düşüb gedə bilməzdim, yalnız elmi və lakonik
cümlələrlə, tərifdən uzaq, konkret və
yığcam danışmalı, pərəstiş etdiyim
müəllimim haqqında mübaliğələrdən
qaçmalı idim.
Fərman İsmayılov 1936-cı ildə Şəki
rayonunun Baş Göynük kəndində anadan olmuşdur.
Orta təhsilini Baş Göynük kəndindəki
Gülarə Göylüqızı adına
məktəbdə almışdır.1956-cı ildə
M.F.Axundov adına Azərbaycan Pedaqoji Dillər İnstitutunun
(APDİ) İngilis dili fakültəsinə qəbul olmuş,
1962-ci ildə oranı fərqlənmə diplomu ilə
bitirmişdir. Tələbə ikən nümunəvi
davranışına və təhsildə qazandığı
uğurlara görə həm Lenin, həm də Stalin təqaüdçüsü
olmuşdur. Ali məktəbi bitirdikdən sonra Elmi
Şuranın qərarı ilə “İngilis dilinin
qrammatikası” kafedrasında müəllim
saxlanılmış, 1962-1966- ci illərdə həmin
kafedrada müəllim, baş müəllim işləmişdir.
1965-ci ildə Azərbaycan Elmlər
Akademiyasının Fəlsəfə və Hüquq
İnstitutunun aspiranturasına qəbul olunmuşdur. Təhsilini Tbilisi və Moskva şəhərlərində
davam etdirmişdir. Gürcüstan Elmlər
Akademiyası fəlsəfə institutunun şöbə
müdiri məşhur filosof A.F. Beqiaşvilinin rəhbərliyi
altında müasir Qərb fəlsəfəsi üzrə
ixtisaslaşmışdır. Moskvada təhsil
alarkən filosof Narskinin tələbəsi olmuşdur.
İsmayılov 1970-ci ildə Azərbaycan Elmlər
Akademiyasının Fəlsəfə və Hüquq
İnstitutunun Elmi Şurasında müasir Qərb fəlsəfəsi
üzrə “Fəlsəfə və ali dil “ (Linqvistik
analiz fəlsəfəsinin metodoloji prinsiplərinin tənqidi)”
mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə
etmişdir. Həmin dissertasiya Azərbaycanda XX əsr Qərb
fəlsəfəsi tarixinə həsr edilmiş ilk elmi əsərdir.
Fəlsəfənin müasir dünya elminə bəxş
etdiyi yeniliklər ,mülahizələr gənc
alimə bu tədqiqatı davamlı olaraq araşdırmaq
üçün stimul verirdi. Digər tərəfdən
ingilis və rus dillərini mükəmməl bilməsi
dünya fəlsəfə elmini araşdırmaq, tədqiq və
təhlil etmək üçün
onun qarşısında yeni səhifələr
açırdı.1972-ci ildə isə artıq “İdrak nəzəriyyəsi
və linqvistik analiz” mövzusunda doktorluq dissertasiyası
Tbilisi Dövlət Universitetinin Elmi Şurasında təsdiq
edilmişdir. Ancaq müəllim hər gün yeni-yeni qənaətləri
və düşüncələri ilə bu mövzunu daha
mükəmməl, anlaşıqlı və elmi şəkildə
yenidən işləyir, tədqiq edirdi.1970-75-ci illərdə
Fərman İsmayılov Axundov adına
APDİ-nin partiya komitəsinə sədrlik etmiş, eyni
zamanda fəlsəfə kafedrasının dosenti kimi fəaliyyət
göstərmişdir. Fərman İsmayılov iki dəfə
Nəsimi rayon Sovetinin deputatı
seçilmişdir.1974-1976-cı illərdə baş elmi
işçi kimi Moskvaya ezam edilmişdir.1977-ci ildən
İsmayılov elmi və pedaqoji fəaliyyətini BDU-da davam
etdirməyə başlamışdır.1977-1991-ci illərdə
BDU-nun fəlsəfə kafedrasının dosenti vəzifəsində
çalışmış, minlərlə tələbəyə
fəlsəfə elminin əsaslarını öyrətmişdir.1991-ci
ildə BDU-nun Şəki filialına direktor təyin
edilmişdir. Həyatının on ilini doğma şəhərinin
elmi yüksəlişinə həsr etmiş, 90-cı illərin
çox çətin tarixi şəraitində, müstəqilliyini
yenidən qazanan gənc respublikanın təşkil
olunmasına öz gərgin əməyi ,
çalışqanlığı , məqsədyönlülüyü
və vicdanı ilə xidmət etməyə səfərbər
olmuş, əyalətdə ali məktəb filialının
açılması və fəaliyyəti üçün əlindən
gələn hər şeyi etmişdir. BDU-nun Şəki
filialı yarandığı gündən F.İsmayılov
onun direktoru və eyni zamanda humanitar elmlər
kafedrasının müdiri olmuşdur.1996-cı ilin iyununda Azərbaycan
Respublikası Elmlər Akademiyasının Fəlsəfə və
Hüquq İnstitutunun nəzdindəki (D.004.06.01)
İxtisaslaşdırılmış Elmi Şura Fərman
İsmayılova dissertasiya müdafiə etmədən fəlsəfə
elmləri doktoru alimlik dərəcəsi verilməsi haqqında
yekdilliklə qərar qəbul etmişdir. Bu, Azərbaycan elmi tarixində baş verən
ikinci böyük hadisə idi. Keçən əsrin 30-cu illərində
yalnız filosof Heydər Hüseynova göstərilən bu
etimad təxminən 60 il sonra filosof Fərman
İsmayılova müyəssər olmuşdur. Bu qərar da Ali
Attestasiya Komissiyası tərəfindən təsdiq
edilmişdir.
“İdrak
nəzəriyyəsi və linqvistik analiz” adlı qiymətli kitab
müdafiə şurasının qərarından sonra çapdan
çıxmışdır. Bir faktı xüsusilə qeyd
etmək istəyirəm ki, Fərman İsmayılova doktorluq elmi dərəcəsi
dissertasiyaya görə yox, həmin əsərlərin əsasında
dayanan konsepsiyaya görə verilmişdir.
1997-ci ilin mayında BDU-nun böyük Elmi
Şurasında, habelə filialın nəzdində fəaliyyət
göstərən namizədlik müdafiəsi üzrə
İxtisaslaşdırılmış Elmi Şuranın üzvü,
filialın Elmi Şurasının sədri olmuşdur. 1997-ci ildən BDU-nun
professorudur.Fərman İsmayılov Azərbaycanda Qərb fəlsəfəsi
üzrə ilk mütəxəssis, müasir Qərb fəlsəfəsi
üzrə ilk elmlər doktorudur.Professor 1999-cu ildə
İstanbul Universitetində üç aylıq
yaradıcılıq məzuniyyətində olmuş, Mərmərə
və Beykənd universitetlərində mühazirələrlə
çıxış etmiş, professor-müəllim və tələbə
heyətinin rəğbət və hörmətini
qazanmışdır.2011-ci ildə dövrümüzün fəlsəfə
tarixi elminin görkəmli tədqiqatçısı, bu elmin
Azərbaycanda tədris və təbliğində əvəzsiz
rolu olan fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fərman
İsmayılovun
“Seçilmiş əsərləri”nin VI cildliyi Bakıda “Oğuz eli” nəşriyyatında
çapdan çıxmışdır. “Seçilmiş əsərləri” görkəmli alimin bu vaxta qədər
yazdığı əsərlərin heç də
hamısını əhatə
etmir.2012-ci ildə filosof humanitar elmlər üzrə “İlin
alimi” elan olunmuşdur.İsmayılovun əsərləri
ABŞ-da, İngiltərədə, İranda da nəşr
edilmişdir. O,uzun illərdir İranda nəşr olunan “Fəlsəfə
və Psixologiya” jurnalının redaksiya heyətinin
üzvüdür.
Təhsil
və elmi fəaliyyətindəki uğurlarına görə
o, dəfələrlə Təhsil Nazirliyinin, BDU-nun Fəxri Fərmanları,
“Ali məktəb əlaçısı” döş
nişanı ilə təltif olunmuşdur.Fərman müəllim
yalnız görkəmli filosof, professor deyil, həm də
dilçi və linqvistdir, natiqdir. Qərb filosoflarının elmi tədqiqatlarını
onların öz dillərində
ingilis və rus dillərində orijinaldan oxuyaraq tədqiq
edir. Auditoriyada akademik natiqliyin bütün
prinsiplərinə əməl edən bu insan, yüksək zəka
sahibi, ustad-müəllim, pedaqoq-alimdir. Düzgün,
dəqiq və gözəl nitqə malikdir, auditoriyanın səviyyəsini
nəzərə almaq, nitqini bu ampluada qurmaq işində
peşəkardır. Nitqin intonasiyası və ritmi, jest və
mimikaların ölçülü
şəkildə istifadəsi, mövzunun mahiyyəti və
mətləbin izahında təfərrüatdan, yersiz
uzunçuluqdan istifadə onun nitqinə yaddır. Mükəmməlliyi ilə sadə, səmimiliyi ilə
bənzərsizdir. İndiki yaşında
belə ruhən çox-çox gəncdir. İstənilən məsələdə insana təmkin,
anlayış və nəzakət göstərə bilir.
Ömər Xəyyamdan Höteyə qədər
Şərq-Qərb fəlsəfi poeziyasını mükəmməl
bilir. Qərblə Şərqin arasında
fəlsəfi körpü salaraq ordan qərbli qiyafəsində
müdrik şərqlisayağı addımlayır.Yolunuz
açıq olsun, gözəl müəllim və əziz
insan. Sizə sağlam ömür, yeni
yaradıcılıq uğurları arzu edirik.
İlahə
Süleymanova
İki
sahil.- 2016.- 11 iyun.- S.18