AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin yaradılmasından 15 il ötür

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Bölməsi müstəqil Azərbaycan dövlətinin memarı və qurucusu, ümummilli lider Heydər Əliyevin 7 avqust 2002-ci il tarixli Sərəncamı ilə Naxçıvan Regional Elm Mərkəzinin bazasında yaradılaraq 2003-cü ilin yanvar ayının 15-də fəaliyyətə başlayıb.

Həmin Sərəncamdan bir neçə gün sonra, avqust ayının 12-də ulu öndər Heydər Əliyev Naxçıvana gəlib və AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin yaradılmasına həsr olunmuş müşavirə keçirib.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisində keçirilən müşavirədə AMEA Naxçıvan Bölməsinin yaradılması zəruriliyindən və qarşıda duran vəzifələrdən bəhs edən Ümummilli Lider demişdir: “Azərbaycan nadir bir ölkədir, nadir bir ərazidir, bəşər tarixində Azərbaycan bir ərazi kimi, bir ölkə kimi və Azərbaycan xalqı bir xalq kimi böyük tarixi proseslərin iştirakçısı olubdur. Biz indi, müstəqil Azərbaycanda özümüz ölkəmizin, torpağımızın sahibi olduğumuz halda gərək bu qədim, çox zəngin tariximizi araşdırıb meydana çıxaraq və bu gün də, gələcəkdə də xalqımızın o dərin köklərini, ümumi bəlkə də bəzən çox gözəl ifadələrlə bəzənmiş sözlərlə yox, elmi sübutlarla, elmi əsaslarla, həm öz xalqımıza çatdıraq, həm də dünyaya göstərək ki, Azərbaycan xalqının kökü haradandır, tarixi nədir və Azərbaycan bir ölkə kimi bəşər tarixində hansı yeri tutur”.

Həmin Sərəncama müvafiq olaraq, AMEA Naxçıvan Bölməsində 6 elmi-tədqiqat institutu- Tarix, Etnoqrafiya və Arxeologiya İnstitutu, İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutu, Təbii Ehtiyatlar İnstitutu, Bioresurslar İnstitutu, Batabat Astrofizika Rəsədxanası və Əlyazmalar Fondu yaradılıb.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədrinin diqqət və qayğısı nəticəsində AMEA Naxçıvan Bölməsinin yeni yaradılan elmi-tədqiqat müəssisələrinin səmərəli fəaliyyətləri üçün qısa müddətdə hərtərəfli şəraitə malik iki 100 otaq olan 3 mərtəbəli bina ayrılıb. Sonrakı illərdə isə müasir tələblərə cavab verən layihələr əsasında Bölmənin Batabat Astrofizika Rəsədxanasının Batabat stansiyası və Bioresurslar İnstitutunun “Nəbatat Bağı”nın, Ordubad rayonu Aşağı Əylis kəndində həmin institutun “Biokimyəvi tədqiqatlar laboratoriyası” üçün inzibati binalar tikilib istifadəyə verilib.

Qeyd edək ki, Naxçıvan Muxtar Respublikasında digər sahələrlə yanaşı, AMEA Naxçıvan Bölməsi də yüksək səviyyədə dövlət qayğısından bəhrələnmiş, 2002-ci ildən ötən dövr ərzində Bölmənin nəzdində müasir avadanlıqlarla təchiz olunan “Tusi” Nəşriyyatı, Yaşıl aptek, “Arxeologiya və Etnoqrafiya Muzeyi”, o cümlədən Distant Təhsil Mərkəzi, İnformasiya Kommunikasiya Texnologiyaları otağı yaradılıb. Eyni zamanda Bölmənin Təbii Ehtiyatlar İnstitutunda fəaliyyət göstərən Seysmoloji Xidmət Mərkəzi zəruri olan müasir avadanlıqlar və proqram təminatı ilə təchiz olunub. Yenidənqurma işləri aparılan “Nəbatat bağı”nın ərazi işıqlandırma sistemi, eyni zamanda ərazidə “Ultra Sera” ailəsinə məxsus son texnologiyaya malik istilikxana qurulub. Bölmənin Elektron Kitabxanasında 12 terabayt yaddaşı olan əsas və ehtiyat server quraşdırılıb, 6 oxucu yeri olan elektron oxu zalı istifadəyə verilib. Kitabxana sürət köçürmə aparatı, printer, elektron daşıyıcılarda olan məlumatların vizual və səsli izlənməsi üçün bir ədəd televizor, mobil elektron lövhə ilə təmin olunub. Bölmənin Mərkəzi Elmi Arxivinə regionun tarix və ədəbiyyatının müxtəlif illərinə dair xeyli sayda arxiv materialları daxil olaraq bu sahədə araşdırma aparan elmi işçilərin ixtiyarına verilib.

Ötən illər ərzində Bölmədə elmi-tədqiqat işlərini daha da yaxşılaşdırmaq məqsədilə institututlarda zərur cihaz və avadanlıqların təmiri və təkmilləşdirilməsi işləri aparılıb, ayrı-ayrı struktur bölmələr kompyuter və kompyuter avadanlıqları ilə təmin olunub, əməkdaşlara internet şəbəkəsinə mütəmadi qoşulmaq imkanı yaradılıb, teleskoplar, müxtəlif elmi-tədqiqat laboratoriyalarının yeni müasir cihaz və avadanlıqlarla texniki təchizatı (Təbii Ehtiyatlar və Bioresurslar institutlarında) həyata keçirilib və laboratoriyalar üçün kimyəvi reaktivlər alınıb.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədrinin elmi-tədqiqat işlərinin səmərəli aparılması üçün elm adamlarına göstərdiyi gündəlik diqqət və qayğısı sayəsində Bölmə ötən müddət ərzində elmi və elmi-təşkilati fəaliyyətində bir çox uğurlar, naliyyətlər, mühüm elmi nəticələr əldə edib. Belə ki, yola saldığımız illər ərzində AMEA Naxçıvan Bölməsi özünü Naxçıvan Muxtar Respublikanın elm mərkəzi kimi təsdiq edib.

2003-cü ildən elmi axtarışlarda olan Bölmədə haliyədə 78 elmi işçi, 30 laborant olmaqla 242 nəfər əməkdaş çalışır. Qeyd edək ki, 6 elmi-tədqiqat institutunda 22 şöbə və 8 laboratoriya tədqiqat işləri ilə məşğul olur. Ötən illər ərzində Bölmə əməkdaşlarının 182 kitabı, 172 monoqrafiyası, 37 bukleti, 20 metodik vəsaiti, 18 xəritəsi, 200 tezisi, 4 tövsiyəsi, 6591 elmi məqaləsi çap olunub. Əsərlərdən 18 kitab, 16 monoqrafiya, 65 tezis, 1410 elmi məqalə xarici ölkə nəşrlərində işıq üzü görüb. Bunlarla yanaşı, əməkdaşlar 28 patent alıb. 2011-ci ildən ehtibarən bölmə əməkdaşlarının elmin müxtəlif istiqamətləri üzrə 20 beynəlxalq və respublika səviyyəli qrant layihələrində iştirak edərək qalib olublar. Əməkdaşlar Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının elmi-tədqiqat institutları ilə yanaşı, bir çox xarici ölkələrin alimləri ilə bir sıra elmi-tədqiqat işlərinin aparılmasında fəal əməkdaşlıq ediblər. Bölmə əməkdaşları Türkiyə Cümhuriyyəti Atatürk Araşdırmalar Mərkəzi, Türkiyə Cümhuriyyəti Qazi Universiteti, Beynəlxalq Astronomiya Cəmiyyəti, Beynəlxalq Vəhşi Təbiət Fondunun Qafqaz Ekoregional Şurası, Dialoq Avrasiya Platforması, Rusiya Elmlər Akademiyasının Novosibirski Bölməsi, Avropa Elm, Təhsil, Tədqiqat Assosiasiyası, eləcə də Fransa Beynəlxalq Araşdırma Mərkəzi, ABŞ-ın Emori, Pensilvaniya universitetləri, Krım Astrofizika Rəsədxanası, Moskva Dövlət Universiteti ilə sıx elmi əlaqələrdə olmuşlar. Həmçinin bu illər ərzində Bölmənin əməkdaşları dünyanın 40-a yaxın şəhərində, o cümlədən İslamabad, Berlin, Qahirə, Budapeşt, Vyana, Astana, Aşqabad, Ankara, İstanbul, Sofya, Tbilisi, Tunis, Tehran, Urmiya, Moskva, Sankt-Peterburq, Novosibirsk, Kiyev, Kağızman, Volqoqrad, Tokio və başqa şəhərlərdə keçirilən beynəlxalq səviyyəli simpoziumlarda, konfranslarda iştirak edərək elmi məruzələrlə çıxış ediblər. Eyni zamanda Bölmədə aktual mövzulara həsr edilən Beynəlxalq simpozium və konfranslar təşkil edilib, Türkiyədən, Rusiyadan, ABŞ-dan, İrandan, Misirdən və digər ölkələrdən öz araşdırmaları ilə elm aləmində tanınan tədqiqatçılar dəvət olunublar.

Türkiyə Cümhuriyyətinin və İran İslam Respublikasının Naxçıvandakı baş konsulları, Norveç Krallığının və Misir Ərəb Respublikasının Azərbaycandakı səfirləri, həmçinin Türkiyənin İğdır Universitetinin rektoru, professor Mehmed Hakkı Alma, türk dünyasının tanınmış dilçi alimlərdən biri olan Ahmed Bican Ercilasunun, Rusiyanın tanınmış yazıçısı, tarixçi-qafqazşünas alim Rudolf İvanov, Norveçin Oslo Universitetinin humanitar fakültəsinin professoru Vibeke Roggen, o cümlədən dünyanın tanınmış elmi-analtik informasiya təminatçısı olan “Thomson Reuters” Agentliyinin Elmi Tədqiqatlar və İntellektual Mülkiyyət Departamentinin Təhsil proqramları şöbəsinin müdiri Valentin Boqorov və bir çox görkəmli şəxsiyyətlər Bölmə və onun nəzdindəki institutlarla daha yaxından tanış olub, burada qonaqlara görülən işlər barəsində ətraflı məlumatlar verilib.

AMEA Naxçıvan Bölməsi ilə Polşa Elmlər Akademiyasının Krakov Bölməsi arasında, Bölmənin Bioresurslar İnstitutu ilə Özbəkistan Respublikası Elmlər Akademiyasının “Botanika” Elm-İstehsalat Mərkəzi, Tarix, Etnoqrafiya və Arxeologiya İnstitutu ilə Fransa Respublikası Milli Elmi Araşdırmalar Mərkəzinin Arxeologiya laboratoriyası arasında, həmçinin Əlyazmalar Fondu ilə M. Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu arasında əməkdaşlığa dair müqavilələr imzalanıb.

Ötən illərdə Bölmə əməkdaşlarının bir neçəsi elm sahəsindəki səmərəli xidmətlərinə, habelə tədqiqat müəssisələri arasındakı elmi əlaqələrin inkişafında mükəmməl və müvəffəqiyyətli elmi fəaliyyətinə görə fəxri fərman və fəxri adlarla mükafatlandırılıb. Belə ki, əməkdaşlardan 3 nəfəri “Əməkdar elm xadimi”, 1 nəfəri “Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi”, 7 nəfəri “Tərəqqi” medalı ilə təltif edilib, 3 nəfər Prezident mükafatına, 1 nəfər isə Prezidentin “Fərdi təqaüdünə”, 3 nəfər Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin “Qızıl medal”ına layiq görülüb, 2 nəfər Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Fəxri fərmanı ilə, 1 nəfər “Naxçıvan Muxtar Respublikasına xidmətinə görə” nişanı ilə təltif edilib. 12 nəfər isə AMEA-nın Rəyasət Heyətinin fəxri fərmanına layiq görülüb. Bir sıra əməkdaşlar isə xarici ölkələrin mükafatlarını alıblar. Bölmənin 3 əməkdaşına Naxçıvan şəhərində mənzil, 1 əməkdaşa isə torpaq sahəsi verilib.

Ötən dövr ərzində Bölmədə fəaliyyət göstərən “Heydər Əliyev lektoriyası”nın 74 məşğələsi keçirilib. Həmçinin Fransanın Beynəlxalq Qeydiyyat Xidmətində qeydiyyatdan keçərək beynəlxalq kod almış və iki seriyada (ictimai və humanitar elmlər və təbiət və texniki elmlər seriyası) ildə dötd dəfə nəşr olunan “Xəbərlər” jurnalının 48, “Axtarışlar” jurnalının isə 24 nömrəsi işıq üzü görüb.

Bölmənin fəaliyyətini hərtərəfli əhatə edən ameanb.nakhchivan.az internet saytı yaradılıb.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Vasif Talıbovun ötən il göstərişi ilə Nəbatat bağının muzeylər siyahısına daxil edilməsi ilə bağda ekskursiyalar, geniş ictimaiyyət üçün məlumatlandırıcı yığıncaqlar və tədris kursları təşkil edilib, o cümlədən bağda dərslər əyani şəkildə keçirilərək tələbə və şagirdlərə botaniki biliklər verilir.

Ölkə təhsilində ilk dəfə olaraq ötən ildə “İnteraktiv açıq dərs” layihəsi çərçivəsində AMEA Naxçıvan Bölməsi ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasının ümumtəhsil məktəbləri arasında müxtəlif mövzularda interaktiv açıq dərslər təşkil olunur.

Bundan əlavə, dövlətin dəstəyi ilə hər il tədqiqatçılar elmi ezamiyyələrə göndərilir. Bu günə kimi əməkdaşlar Rusiya Dövlət Tarix Arxivində, (Moskva), Rusiya Dövlət Hərbi-Tarix Arxivində (Moskva), Gürcüstan Milli Arxivində, Gürcüstan Milli Mərkəzi Kitabxanasında, Gürcüstan Dövlət Tarix Muzeyində, İngiltərənin Milli Arxivlərində və digər arxiv, muzey və kitabxanalarda olub, orada Naxçıvanla bağlı toplanılan yeni materiallar tədqiqata cəlb edilib.

Bölmədə Naxçıvanın tarixi, arxeologiyası, etnoqrafiyası, folkloru, ədəbi və mədəni mühiti, onomastikası, biomüxtəlifliyi, təbii ehtiyatlarının hərtərəfli araşdırılmasında elmi istiqamətlər müəyyən olunan müvafiq profillərə uyğun elmi-tədqiqat işləri yerinə yetirilərək mühüm nəticələr əldə edilib. Bölmə fəaliyyəti dövründə plandan əlavə olaraq Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclis Sədrinin tövsiyəsi, diqqət və qayğısı ilə “Naxçıvan Ensiklopediyası” (II cild), “Naxçıvan abidələri ensiklopediyası” (Azərbaycan və ingilis dillərində), “Naxçıvan Tarixi” çoxcildliyinin (III cildi), “Naxçıvanın tarixi atlası”, “Naxçıvan folkloru antologiyası” (III cild), “Naxçıvan teatrının salnaməsi”, “Naxçıvan Muxtar Respublikasının Qırmızı Kitabı” (II cild), “Naxçıvan Muxtar Respublikasının ampeloqrafiyası”, “Naxçıvan Muxtar Respublikasının dərman bitkiləri” və digər fundamental kitabılar çap edilib. Hazırda da (üç dildə) “Dədə Qorqud yurdu-Naxçıvan” tarixi-coğrafi və etnoqrafik Atlasın və “Naxçıvan coğrafiyası” ikicildliyinin nəşrə hazırlanması üzərində işlər davam etdirilir.

Əsası ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan elmə göstərilən böyük diqqət və qayğı ənənəsi bu gün ölkə Prezidenti və Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri tərəfindən uğurla davam etdirilir. Elmi-tədqiqat işlərinin səmərəli aparılması üçün elm adamlarına göstərilən xüsusi diqqət və qayğı bütün elm ocaqları kimi, AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinə də öz müsbət təsirini göstərir. Bölmə əməkdaşları göstərilən qayğı müqabilində fəaliyyətlərini günün tələbləri səviyyəsində quraraq elmin inkişafına böyük töhfələr vermək üçün gərgin səylərini davam etdirirlər.

Iki sahil.- 2017.- 8 avqust.- S.9.