Arif Babayev: Qarabağı

görmədən ölmək istəmirəm

Daş ürəklərdə yanıb daşları sındırdı muğam,

Haqqa düşmən olanı haqqa tapındırdı muğam.

Böyük şairimiz Bəxtiyar Vahabzadənindir bu sözlər. Qüdrətli şair muğamın ecazkar səsinin bütün dünyaya çatacağını hələ o vaxtdan bilirdi bəlkə də. Musiqimizin tacı muğam illərdən bəri Azərbaycanı bütün dünyada mədəniyyətin beşiyi kimi tanıdır. Muğam qədər onu bizə çatdıran, səsləri ilə qulaqlarımızın pasını silən, mədəniyyətimizi dünyanın hər bir guşəsində təmsil edən sənətkarlar da dəyərli olub xalqımız üçün. İllərdir muğamımızı təmsil edən, səhnəmizin ən güclü səslərindən olan, “İstiqlal”, “Şöhrət” ordenlərinə layiq görülən Azərbaycanın Xalq artisti Arif Babayev məhz həmin sənətkarlardandır. Çünki muğamı bu günə qədər qoruyub saxlayan xalq güclü səsə, sənətə qiymət verməyi də bacarıb. Çoxdandır heç bir kütləvi informasiya vasitəsinə müsahibə verməyən sənətkarımız təklifimizi məmnuniyyətlə qəbul etdi.

- Görkəmli sənətkarımızın əhvalı necədir?

- Çox sağ olun. Dəvətinizi qəbul edib canla-başla gəlmişəm. Əhvalım yaxşıdır. Amma müsahibəmiz elə vaxta düşdü ki... Bu yaxınlarda Xocalı soyqırımının 25 illiyini qeyd etdik. Çox pis oldum. O kadrları görəndə adamın ürəyi parçalanır. İndi-indi bir az özümə gəlmişəm. İnşallah, vaxt gələcək torpaqlarımızı alacağıq, o torpaqlara yenidən qayıdacağıq. Qaçqınlarımız öz yurd-yuvalarına geri dönəcəklər. Amma o yara bizim qəlbimizdən getməyəcək.

- Torpaqlarımızın işğaldan azad olunması hər birimizin arzusudur. Amma bir qarabağlı olaraq torpaqlarımızın illərdir düşmən tapdağı altında olması sizi daha çox narahat edir...

- Əlbəttə. Mənim ən böyük arzumdur ki, torpaqlarımıza, anadan olduğum yerə bir də qayıdım. İllərdir o torpaqların həsrəti ilə alışıb yanırıq. Mən inanıram ki, torpaqlarımız qayıdacaq. Cavan Prezidentimiz var. Cənab Prezident çalışır, əlindən gələni edir ki, Azərbaycan tezliklə ərazi bütövlüyünü bərpa etsin. İstəyirəm ki, dünyamı dəyişməmiş o torpaqlara bir də gedim.

- İllərdir bu sənətdəsiniz. Muğamımızın inkişafına fəaliyyətinizlə dəstək olmusunuz. Nəinki Azərbaycanda, hətta dünyanın bir çox ölkələrində Azərbaycan muğamını təmsil etmisiniz. Buna baxmayaraq müsahibələrinizin birində demisiniz ki, heç vaxt muğamımıza indiki qədər diqqət və maraq olmayıb. Nəyə əsaslanaraq söylədiniz bu fikirləri?

- Mən bu fikri həmişə deyirəm. Muğamlarımız həmişə olub. Dəyərli, canını bu yolda itirən sənətkarlarımız da çox olub. Amma bu gün muğam dünya səviyyəsində tanınır. Belə bir söz var: görünən dağa nə bələdçi? Muğam musiqimizin tacıdır. Bu günə qədər dünyanın 60-dan çox ölkəsində olmuşam. Dövlətimizin muğama diqqəti və qayğısı çox böyükdür. Bunu deməmək günah olardı. Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın bu istiqamətdə gördüyü işləri xüsusilə vurğulamaq lazımdır.

- Məhz o diqqətin nəticəsində bu gün Azərbaycanın muğam sənəti UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilib...

- Bax bu xidmətlərinə görə Mehriban xanımın ölkənin Birinci vitse-prezidenti seçilməsinə bütün sənətkarlar ürəkdən sevinir. Çünki Mehriban xanım Əliyeva etibar etdiyimiz şəxsiyyətdir. Bütün dünya Mehriban xanımı xeyirxah bir insan kimi tanıyır. İnanıram ki, bundan sonra da Azərbaycan muğamının inkişafı istiqamətində xeyli işlər görüləcək. Bu günə qədər aparılan bütün islahatlar onu deməyə əsas verir ki, ölkəmizdə mədəniyyətin inkişafına xüsusi diqqət və qayğı var. Yaxşını görüb deməmək olmaz. Yaxşını demək də savabdır.

- Arif müəllim, muğama olan diqqət və qayğıdan söz düşmüşkən, istərdim ölkəmizdə keçirilən muğam müsabiqələrinə də münasibət bildirəsiniz.

- Elə muğam müsabiqələrindən danışmaq istəyirdim. Bilirsiniz, Azərbaycanda xüsusi səslər çox olub. Amma o səslər xalq səviyyəsində tanınmırdı. Bu cür müsabiqələr güclü səsləri ortaya çıxardı. Yaxşı gənclərimiz var. Onlar musiqimizi dünyada təbliğ edirlər. Bilirsiniz ki, mən həm də müəlliməm. Yüzlərlə tələbə yetişdirmişəm. Fəxr edirəm ki, tələbələrim musiqimizi dünyanın müxtəlif ölkələrində təbliğ edirlər. Ölkədə gənclərin özlərini göstərmələri üçün xeyli imkanlar var. Onlara hər cür şərait yaradılır. Əvvəllər belə şeylər yox idi. Allah ulu öndər Heydər Əliyevə rəhmət eləsin. Sənətkarlara diqqət və qayğı ondan başladı. Bu gün də dövlətimizin başçısı cənab İlham Əliyev tərəfindən həmin diqqət və qayğı davam etdirilir. Cənab Prezident öz əli ilə mənə şəhərin mərkəzində dörd otaqlı ev verib. Bu mənim sənətimə, şəxsiyyətimə verilən diqqətdir. Eləcə də bu gün bu sahədə saç ağardan insanların hər biri dövlətin diqqət və qayğısı ilə təmin olunur.

- Sənətdə saç ağartmaq dediniz. Necə hesab edirsiniz, bir muğam ustadının yetişməsi üçün neçə il lazımdır?

- Mən 19 yaşımdan oxuyuram. Ustad olmaq üçün azı 50-60 il lazımdır. Xanəndə daim çalışmalı, öyrənməlidir. Keçən illərdən istifadə etmək lazımdır. Səs çox adamda ola bilər. Gərək onu qoruyasan, inkişaf etdirəsən. Məsələn, mən səsi Qarabağdan gətirmişəm. Orada çox xanəndə yetişib. Bir də görürdün bir məclisdə 8-10 xanəndə bir yerdə oxuyurduq. Biri-birimizdən öyrənirdik. Səhvimizi düzəldirdik. Allah sənətkarlarımıza rəhmət eləsin. Mən Seyidi, Ağanı, Mütəllim Mütəllimovu, Yaqub Məmmədovu, Zülfü Adıgözəlovu görmüşəm. Onları dinləmişəm, öyrənmişəm. Sonra da öyrəndiklərimi öyrətdim, xeyli sayda tələbə yetişdirdim.

- Tələbələriniz sizinlə həm səhnədə, həm də universitetdə çiyin-çiyinə çalışırlar. Dəyərli səslər yetişdirmisiniz. Maraqlıdır, müəllimlik sənətinə gəlişiniz necə oldu?

- Mənim ən böyük arzum Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında Məcnun rolunu oynamaq idi. O vaxtlar Məcnun da Məcnun idi. Arıq oğlan, nazik bel, bədən yerində. Əsl Məcnun. Şükür Allaha məni Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasına dəvət etdilər. Demək olar ki, bütün baş rollarda çıxış etdim. Ən böyük arzularımdan biri isə müəllim olmaq idi. İstəyirdim ki, nə vaxtsa öyrəndiklərimi özümdən yaşda kiçiklərlə bölüşüm. Gərək bildiyini öyrədəsən. Beləliklə, həyatda ad qoyursan. Şükür olsun ki, müəllim olmaq arzuma da çatdım.

- Arif müəllim, Məcnun olmaq arzunuza çatdınız. Hətta müxtəlif tamaşalarda baş rolların ifaçısı oldunuz. Müəllim olmaq istəmisiniz, o arzunuza da çatmısınız. Həmçinin Xalq artisti, dəyərli sənətkar, milyonların sevimlisi oldunuz. Bu mənada özünüzü şanslı insan hesab edirsinizmi?

- Əlbəttə, şanslı insanam. Arzularıma çatmışam. Amma Qarabağı görməsəm, arzularım yarımçıq qalacaq. Hər dəfə fikirləşirəm ki, doğulduğum yerə qayıdım, o yeri bir də görüm, o torpağı bir də öpüm. Özümə söz vermişəm ki, Qarabağa qayıdacağam, qapımıza qədər olan məsafəni dizin-dizin sürünəcəyəm. Amma qalan bütün arzularıma çatmışam.

- Arif Babayev necə ailə başçısı, necə atadır?

- Ailəmə bağlı insanam. Qızım, oğlum, nəvələrim var. Övladlarım ali təhsillidir. Hərəsi öz istədiyi sənət sahəsi üzrə gedib. Mən də onlara dəstək olmuşam. Heç vaxt övladlarımın seçiminə qarışmamışam.

- Övladlarınızdan yolunuzu davam etdirmək istəyən olmadı?

- Oğlumun səsi var idi. İndi oxuyanların əksəriyyətindən də yaxşı oxuyurdu. Amma mən deyən səs deyildi. Ona görə bu sənətin arxasınca getməsini istəmədim. Balaca nəvəm var. Hiss edirəm ki, onun səsi olacaq. Əgər gələcəkdə mən deyən səs olarsa dəstək olaram.

- Bəs həyat yoldaşı baxımından şansınız gətirdimi?

- Əlbəttə. Çox. Bəzi kişilər arvadı çox tərifləyir(gülür). Amma tərifləməliyik. Bu yaşımda məni saxlayan, qayğımı çəkən odur. Sağ olsun, çox yaxşı baxır mənə. Hər zaman başa düşüb, anlayışlı olub.

- Arif müəllim, “Vaqif” dramında Qacarın dilindən deyilən bir misra var:

Deyirlər ağladır yaman yeri-göyü,

Sizin Qarabağın xanəndələri.

Bu gün Azərbaycan səhnəsinin ən dəyərli səsləri əslən qarabağlıdır. Nədir Qarabağ səslərinin sirri?

- Oranın suyu başqadır. Xanəndə üçün yaranıb o su. Bizim kənddə Kötəl adlanan bir çay var. Suyu yaşıla çalır. Hikmətli su idi. Hər evdə bir oxuyan var idi. Oranın quşları da bir ayrı cəh-cəh vururdu. İkimərtəbəli evim vardı. Adətən yazda gedirdik. Pəncərəni açıq qoyurdum. Quşlar elə cəh-cəh vururdular ki... Elə bil mənə acıq verirdilər ki, səs təkcə səndə deyil, bizdə də var.

- Arif müəllim, Həcc ziyarətində də olmusunuz. Müqəddəs torpaqlara ziyarət mənəvi həyatınızda nələri dəyişdi?

- Bəli, o arzuma da çatmışam. Ora çox adam gedir, amma ora getdinsə, gərək saflaşasan. O həyatı, gözəlliyi görür insan. Saflaşır, paklaşır. Amma elə adamlar da var ki, Həcc ziyarətində olmayıb, amma məndən az günah sahibidir. Gərək hər şeyin düzünü deyəsən. Hər cür insan var. Kimlərin ki, ürəyində Həcc ziyarəti var, arzu edirəm ki, tezliklə getsinlər.

- Dediniz ki, əksər arzularınıza çatmısınız. Amma düşünürəm ki, bu qədər uğurlu bir insan olmağınız həm də müəyyən çətinliklər hesabına başa gəlib.

- Qızım, çox sağ ol ki, bunu qeyd etdin. Əlbəttə, çox çətinliklərdən keçmişəm. Amma bir şey də var. Gərək xanəndə çətinlik görsün. Tövlələrdə, pambıq tarlalarında oxuyurduq. Çətin vaxtlar idi, amma deyə bilərəm ki, elə o vaxtlar öyrəndim yaxşı nə öyrəndimsə. Bahadır əmi, Bəylər əmi vardı, Məhəmməd, Xosrov var idi. Onları dinlədim, bəhrələndim. Çətin günlər oldu, amma yaxşı ki, o çətinlikləri geridə qoya bildim.

- Məşhur deyimdə olduğu kimi, xalqımızın toy kimi bir adəti var. Qədimdə insanlar toylara həm də yaxşı səslərə qulaq asmaq üçün gedirdilər. Necə düşünürsünüz, toylarımız həmin dəyərini qoruyub saxlayırmı bu gün?

- Mən lampa işığında keçirilən toylar görmüşəm. O vaxt yaxşı sənətkarlarımız, güclü səslərimiz olub. Düz deyirsiniz. O vaxt insanlar bəzən oturub xanəndəyə qulaq asmağı oynamaqdan üstün tuturdular. Toylar xanəndələrin özlərini göstərmələri üçün bir məktəb idi. İndi də var yaxşı toylar. Sadəcə indi hər şey dəyişdiyi kimi, toyların da formatı dəyişib. Bəlkə də elə belə lazımdır. Deyə bilmərəm. Bəzən zamanla da ayaqlaşmaq lazımdır. İndi də toylarımızda xalq mahnıları, muğamlar səslənir.

- Arif Babayevin ruhuna ən yaxın muğam hansıdır?

- Segah. Qəlbə yatandır, tez adamı ovsunlayır. Segahı oxuyan, hər muğamı oxuya bilər.

- Arif müəllim, əsas muğamlarımızın sayı yeddidir. Göy qurşağının yeddi rəngi, həftənin yeddi günü var. Hesab edirsinizmi, muğam həm də ilahi bir varlıqdır?

- Maraqlı bənzətmə, maraqlı fikir söylədiniz. Əlbəttə, muğam ilahidən gələn bir sədadır. Onun tarixi haqqında müxtəlif fikirlər var. Muğam özbaşına yaranmayıb. Hələ qədimdən onun inkişafı üçün dahilərimiz xeyli işlər görüblər. Üzeyir bəyin “Leyli və Məcnun” tamaşası necə muğam üstündə yazılıb. Hər dəfə də onun əsərlərinə qulaq asanda elə bilirsən indi yazılıb. Muğamın dərinliyi də elə buradadır. Möcüzədir muğam. Bir dəfə Ağdamda Gülablı deyilən yerdə səhnə qurulmuşdu. “Leyli və Məcnun” oynayırdıq.

Oxuduğumuz yerdə gördük qıraqdan bir ilan başını qaldırıb. Səhnədəkilərə dedim qorxmayın. Qədimdən eşitmişəm ki, ilan musiqiyə gəlir, amma adamı vurmur. Səhnə bir az hündürdə idi. İnanırsınız ki, biz oxuduqdan sonra ilan yox oldu. İndi də fikirləşirəm ki, o, muğamın səsinə gəlmişdi.

- Kimlərlə tərəf-müqabil olmusunuz?

- Kimlərlə eyni səhnəni paylaşmamışam ki?! Zeynəb Xanlarova, Rübabə Muradova, Qəndab Quliyeva, Səkinə İsmayılova, Gülyanaq Məmmədova. Ola bilsin çoxlarının adlarını unuduram. Gərək məni bağışlasınlar.

- Bəs gənc xanəndələrin yaratdığı Məcnunu bəyənirsinizmi?

- Qulaq asıram, izləyirəm. Razıyam. Səbuhi İbayevin, Mənsum İbrahimovun gözəl səsləri var. Gedib məmnuniyyətlə onlara qulaq asıram. Oynadığım səhnələr yadıma düşür.

- Gənclərin muğama yenilik gətirməsinə necə baxırsınız?

- Əleyhinəyəm. Muğamları elə olduqları kimi ifa etsələr bəs edər.

- Muğamdan başqa hansı musiqi janrlarına qulaq asırsınız?

- Qulağıma nə xoş gəlirsə dinləyirəm. Orkestrə, caza, popa- əksər janrlara qulaq asıram. Amma hamısının mənbəyi muğamdır.

- Bəs qaval sizin üçün nədir?

- Hər bir xanəndə qaval çalmalıdır. Qaval böyük qüvvədir. O da qədim Azərbaycan alətidir. Yaxşı olar ki, xanəndə oxuduqlarını qavalla çala bilə.

- Hər gün oxuyursunuzmu?

- Əlbəttə. Hər gün tələbələrimə öyrədirəm, dərs prosesində oxuyuram. Bəzən yorğun oluram. Amma oxumasan olmur. Sonra səs yatar. Səsi gərək işlədəsən.

- Sənət yoldaşlarınızla münasibətləriniz necədir?

- Çox yaxşı. Çox istəyirəm hamısını. Onlar da məni çox istəyirlər. Mənə elə gəlir ki, insanı dostluqdan tez atmaq olmaz. Hər bir insanın səhvi olar, şeytan girər qəlbinə. Gərək səbr edəsən. Səbr edirsən, görürsən ki, yoluna düşür hər şey.

- Boş vaxtlarınızda hansı işlərlə məşğul olursunuz?

- Çəkilirəm evin bir otağına. Kitablara baxıram. Qəzəllər əzbərləyirəm. Bayatılar oxuyuram. Mən natiq deyiləm. Elə cavan uşaqlar var ki, danışanda məəttəl qalırsan. Mənə dedilər çoxlu qəzet, jurnal oxu nitqin düzələcək. Nə qədər qəzet, jurnal oxudum, amma bir şey alınmadı (gülür). Elə də çox boş vaxtım olmur əslində.

- Arif müəllim səsiniz olmasaydı, Azərbaycan xalqı sizi hansı sənət sahəsində görə bilərdi?

- Hüququ sevmişəm. Ondan yarımçıq qayıtmışam. Bunu da özümə bağışlamıram. Hacıağa var idi. Məni toya apardı. Təsəvvür edin, kənddən gəlmişəm, səsimin ən güclü vaxtı. Nə deyirlər oxuyuram. Özüm də hüquq fakültəsinin birinci kursunda təhsil alıram. Həmin toyda yaxşı pul qazandım. Səhər Hacıağa məni bir də toya apardı. Belə-belə gördüm ki, artıq qazanıram. Sonra təhsilimi yarımçıq qoydum. Amma peşmanam indi. Təhsil çox önəmlidir insan üçün.

- Dediniz ki, toylara getdim və yaxşı qazandım. Məncə, razılaşarsınız ki, Azərbaycan xalqı səsə, sənətə qiymət verən xalqdır.

- Böyük xalqdır. Lazım gəlsə dost üçün ölümə gedir. Çörəyini bölən, paylaşmağı sevən xalqdır. Fəxr edirəm ki, bu xalqın nümayəndəsiyəm.

- Arif müəllim. Uzun müddətdir ki, sizin müsahibələrinizə rast gəlmirdik. Televiziya kanallarına da az-az çıxırsınız. Bu qədər vaxtdan sonra gəldiyiniz, suallarımızı səmimiyyətinizlə cavablandırdığınız üçün bütün kollektivimiz adından təşəkkür edirik. Allah səsinizə qüvvət versin. Həmişə səhnəmizdə olasınız. İstərdim qəzetimiz vasitəsilə sizi sevənlərə bu günlük son sözlərinizi eşidək.

- Çox sağ olun sözləriniz üçün. Yaxşı ki, gəldim. Mənim üçün də xoş oldu. Oxucularınıza xoşbəxt günlər arzu edirəm. Allah müharibə göstərməsin. Cavanlarımız ölməsin, uşaqlarımız güllə səsi eşitməsin. İnsanlarımız firavan yaşasınlar.

Şəmsiyyə Əliqızı,

Şəfiqə Dadaşova

İki sahil.- 2017.- 7 mart.- S.20; 25.