Azərbaycanda neft sənayesinin
tərəqqisi olu öndər Heydər Əliyevin
adı ilə bağlıdır.
İyirmi birinci əsrin Azərbaycanı
dünyanın ən uğurlu ölkələri
sırasındadır. Respublikanın iqtisadiyyatı sürətlə
inkişaf edir, sosial həyat dövrün tələblərini
nəzərə almaqla qurulur. Paytaxtımız
Bakının və regionların müasir mənzərələri
ölkəmizin böyük maliyyə imkanlarını əyani
şəkildə nümayiş etdirir. İnsanların
rifahı, güzəranı ilə bağlı məsələlər
ardıcıl həll olunur, ölkə həyatının ən
müxtəlif sahələrini əhatə edən yeni
möhtəşəm quruculuq proqramları həyata
keçirilir. Azərbaycan geniş tərəqqi və
müasirləşmə yolunda inamla irəliləyir.
Bu, ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin
müəyyən etdiyi və böyük uzaqgörənliklə
işləyib hazırladığı Yeni Neft Strategiyası
ilə başlanmış bir yoldur.
Ölkəmizin müstəqillik illərindəki
misilsiz inkişafında Azərbaycan neftinin həlledici rolu
bilavasitə Heydər Əliyevin adı ilə
bağlıdır. Respublikamıza rəhbərlik etdiyi illərdə
o, neft sənayesinə ölkə iqtisadiyyatının hərəkətverici
qüvvəsi kimi baxmış, ona böyük önəm
vermiş və neftçilərdən qayğısını
heç vaxt əsirgəməmişdir. Bunu mən böyük
Azərbaycan nefti uğrunda ümummilli liderimizin çoxillik gərgin
mübarizəsinin şahidlərindən və
iştirakçılarından biri kimi deyirəm.
Ölkəmizin şanlı neft
epopeyasının əsl qəhrəmanlıq və fədakarlıq
nümunələri ilə, cəsarətli təkliflər, təşəbbüs
və ideyalarla zəngin olan təxminən otuz dörd illik
Heydər Əliyev dövrü yaddaşıma bütün təfərrüatı,
ən xırda detalları ilə həkk edilmişdir...
Ümummilli liderimizlə mənim
ilk görüşüm, onun respublika rəhbərliyinə gəlməsindən
bir il qabaq olmuşdur. 1968-ci ildə Türkiyənin o
vaxtkı Baş naziri Süleyman Dəmirəl Moskvada sovet rəhbərliyi
ilə danışıqlardan sonra vətəninə yolunu
Bakıdan salmışdı. Azərbaycan paytaxtına səfəri
çərçivəsində o, Xəzər neftçilərinin
işləri ilə tanış olmaq istəmiş və buna
görə də hörmətli qonağı Qum adasına gətirmişdilər.
Süleyman Dəmirəli Qum adasına müşayiət edən
rəsmi şəxslərdən biri respublika Dövlət Təhlükəsizlik
Komitəsinin sədri Heydər Əliyev idi. Elə ilk
tanışlığımızdan bizə o, çox mehriban,
səmimi və istiqanlı bir insan təsiri
bağışladı. Onun qətiyyətli və
nüfuzedici baxışları indi də gözlərimin
önündədir.
Ötən əsrin altmışıncı illərində
Azərbaycana gələn xarici qonaqların əksəriyyəti
dənizdəki neft mədənlərini görmək,
neftçilərimizlə görüşüb söhbət
etmək istəyirdilər. Bu, təbii bir istək idi,
çünki Azərbaycan dənizdə
neftçıxarmanın pioneri kimi böyük şöhrət
qazanmışdı. Amma bununla belə, həmin illərdə
respublikamızın neft sənayesində vəziyyət ürəkaçan
deyildi. Respublika iqtisadiyyatının digər sahələri
kimi neft və qaz sənayesi də tənəzzülə
uğramışdı. Belə bir vaxtda - 1969-cu ildə Azərbaycan
KP MK-nın birinci katibi seçilmiş Heydər Əliyevin
geriliyə dözməyəcəyi elə ilk günlərdən
məlum oldu. Bu, bizi çox sevindirdi, çünki qədim
Odlar diyarı kimi tanınmış respublikamızın bu sahədə
geriləməsi neftçilərə həqiqətən də
ağır gəlirdi.
1970-ci ildə Azərbaycan KP MK-nın plenumunda
Heydər Əliyevin məruzəsi də göstərdi ki,
respublikanın rəhbərliyi neftimizin itirilmiş
şöhrətini bərpa etmək, iqtisadiyyatı sürətlə
inkişaf etdirmək xəttini götürmüşdür. Həmin plenumu mən yaxşı xatırlayıram
və yadımdadır ki, plenumdakı məruzəsində
Heydər Əliyev neft sənayesinin işini ətraflı təhlil
etdi, uzunmüddətli geriliyin səbəblərini göstərdi,
görüləcək işlərin proqramını verdi.
Beləliklə də hərtərəfli
düşünülmüş, qlobal tədbirlərin həyata
keçirilməsinə start verildi. Ötən əsrin 70-80
illərində neft sənayesi üçün müxtəlif
təyinatlı 400-dən çox gəmi alındı.
Bunların arasında kran gəmiləri, o cümlədən
2500 ton gücündə "Azərbaycan" kran gəmisi,
borudüzən və seysmik gəmilər, sərnişin gəmiləri
və s. var idi. O vaxt dünyada analoqu olmayan dərin dəniz
özülləri zavodu inşa edildi. Geoloji-kəşfiyyat
işləri üçün neftçilərin sərəncamına
əvvəlcə "Xəzər" tipli özüqalxan
qazma qurğuları, sonra isə "Şelf" tipli
yarımdalma üzən qazma qurğusu verildi...
Bütün bunlar 1970-ci ildən bilavasitə dənizin
içərilərinə istiqamətləndirilmiş
mühüm təşkilati tədbirlərin məntiqi
davamı idi. Həmin il Azərbaycanın Neft Sənayesi
Nazirliyi ləğv olundu və əvəzində "Xəzərdənizneft"
istehsalat Birliyi yaradıldı. SSRİ Neft Sənayesi Nazirliyi
Azərbaycan neftçilərinin dəniz şəraitindəki
iş təcrübəsini nəzərə alaraq, Xəzərin
bütün sektorlarında - İranla sərhəddən
Şimali Xəzərədək uzanan çox
geniş bir ərazidə geoloji-kəşfiyyat, qazma, işlənmə,
istismar işlərini və s. bizə həvalə etdi.Yeri gəlmişkən
deyim ki, o vaxt həmin İstehsalat Birliyinə baş direktorun
müavini-baş geoloq vəzifəsinə məni ümummilli
liderimiz təyin etdi və beləliklə də tale mənə
uzun illər onun rəhbərliyi altında işləmək,
vaxtaşırı onunla ünsiyyətdə olmaq xoşbəxtliyini
nəsib etdi.
Neft sənayesində baş verən dəyişikliklər
ölkəmizə nə verdi? Bu sualın cavabı çox
genişdir. Mən isə o vaxt əldə edilmiş nailiyyətləri
xatırlatmaq üçün ən mühüm fakt və rəqəmlərlə
kifayətlənəcəyəm.
Heydər Əliyevin rəhbərliyi
dövründə respublikanın neft ehtiyatları iki, qaz
ehtiyatları isə üç dəfə
artırıldı. 1975-ci ildə ümumi neft və qaz
hasilatı şərti yanacaqla 27,1 milyon tona
çatdırıldı. Sovet İttifaqı dağılanadək
dənizin Türkmənistan, Qazaxıstan və Rusiya sektorlarında
da səmərəli kəşfiyyat işləri aparan
Azərbaycan neftçiləri dənizdə 350-dən
çox struktur aşkar etdilər. Onlar Xəzərin
Azərbaycan sektorunda yeni yataqlarla yanaşı, dənizin
Türkmənistan sektorunda Şərqi Livanov, İ.M.Qubkin
adına, Barinov adına, LAM və Çələkənyanı
günbəz, Rusiya sektorunda İnçixe-dəniz 1 və
İnçixe-dəniz 2 neft yataqlarını və
Qazaxıstan sektorunda bir neft yatağını kəşf
etdilər.
Heydər Əliyevin respublikamıza rəhbərliyinin
sovet dövrü təkcə istehsalat nailiyyətləri ilə
deyil, həm də ümummilli liderimizin neftçilərə
böyük qayğısı ilə xarakterizə edilir.
Yalnız bir fakt: ulu öndərin respublikaya rəhbərliyi
illərində neftçilər üçün tikilən mənzillərin
sayı rekord həddə çatmışdı. 70-ci illərin
sonlarında neftçilərin mənzilə ehtiyacı 95
faizdən də çox ödənilmişdi.
İllər keçdi. Respublika
üçün yeni sınaqlar dövrü başlandı.
1991-ci ildə müstəqilliyini əldə etmiş Azərbaycanda
təzə bir qurum - Dövlət Neft Konserni yaradıldı.
O vaxt respublikada vəziyyət çox gərgin idi, hər
yerdə, o cümlədən neft sənayesində hərc-mərclik
hökm sürürdü. Sonra Konsern ləğv edildi, əvəzində
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Şirkəti
(ARDNŞ) yaradıldı. Amma mütəxəssislərin səylərinə
baxmayaraq, neft sənayesində vəziyyər ağır olaraq
qalırdı.
Nahayət, 1993-cü ildə xalqın tələbi
ilə cənab Heydər Əliyev yenidən ölkə rəhbərliyinə
qayıtdı.
O vaxt iqtisadi əlaqələr pozulmuş, təchizatla
bağlı problemlər kəskinləşmiş, neft sənayesi,
sözün əsl mənasında iflic olmuşdu. Neft və qaz hasilatının səviyyəsi getdikcə
aşağı düşürdü. Buna son qoymaq və iqtisadi
dirçəlişə nail olmaq üçün "Günəşli"
yatağının dərinsulu hissəsinin,
"Çıraq" və Azəri" yataqlarının
işlənilməsini təmin etmək lazım idi. Lakin zəruri maliyyə vəsaiti və müvafiq
texniki vasitələri olmayan Azərbaycan bu işi təkbaşına,
yalnız öz qüvvəsi ilə görmək
iqtidarında deyildi. İki yol vardı: ya 30-40 il gözləməliydik,
ya da xarici neft şirkətlərini dəvət edib,
yataqları birgə işlətməliydik. Prezidentimiz
Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında Dövlət
Neft Şirkəti Azərbaycanın milli marağına tamamilə
uyğun gələn ikinci yolu seçdi. Qeyd etmək
lazımdır ki, ölkəmizdə bu yolun əleyhdarları
da var idi və onlar belə hesab edirdilər ki, nəzərdə
tutulan işlər Azərbaycanın daxili imkanları sayəsində
həyata keçirilə bilər. Lakin tamamilə
yoxsullaşmış respublika böyük işlərin
öhdəsindən gəlmək iqtidarında deyildi. Digər tərəfdən, məlumdur ki, dənizin
dərinsulu sahələrində neft-qaz yataqlarının
işlənilməsi çox mürəkkəb məsələdir
və belə yataqlardan neft-qaz hasil etmək üçün
xarici şirkətlərlə işbirliyinin qurulması dünya
təcrübəsində geniş yayılmış bir
üsuldur. Riskləri azaltmaq
üçün dünyanın ABŞ, Böyük Britaniya,
Fransa kimi qüdrətli dövlətləri, inkişaf
etmiş digər ölkələr və iri neft şirkətləri
də dərinsulu akvatoriyalarda səylərini,
imkanlarını birləşdirməyə üstünlük
verirlər. Qeyd etməliyəm ki, xarici
şirkətlərlə "Azəri" yatağı
üzrə danışıqlar hələ sovet dövründə
başlanmışdı. Lakin bu danışıqların
öz məntiqi nəticəsinə
çatdırılması yalnız Heydər Əliyevin
respublika rəhbərliyinə ikinci qayıdışından
sonra mümkün oldu. Danışıqlar
prosesi onun sayəsində sürətləndi, bütün
mürəkkəb məsələlər barəsində
dünyanın 7 ölkəsinin 11 məşhur neft şirkəti
ilə birgə razılıq əldə edildi və
1994-cü il sentyabrın 20-də tarixə "Əsrin
müqaviləsi" kimi düşmüş "Azəri"
, "Çıraq" və "Günəşli"
(suyun dərin hissəsi) yataqlarının birgə işlənməsi
və hasilatın pay bölgüsü haqqında" məşhur
Saziş imzalandı.
"Əsrin Müqaviləsi"nin Azərbaycan
üçün əhəmiyyətindən çox
danışmaq olar. Bununla belə, oxucuların diqqətini mən
bizim üçün olduqca önəmli sayılan iki əsas
məsələyə cəlb etmək istəyirəm.
Əvvəla, Saziş dünyanın
aparıcı ölkələri və şirkətlərini
bir daha əmin etdi ki, Azərbaycan müstəqil dövlət
və etibarlı tərəfdaşdır, burada işləmək
və bu ölkəyə sərmayə qoymaq olar. Heç təsadüfi
deyil ki, bu Saziş imzalandıqdan sonra xarici şirkətlərlə
daha 33 müqavilə bağlandı və bu, onun böyük
siyasi əhəmiyyətidir.
"Əsrin Müqaviləsi"nin çox
böyük iqtisadi faydası isə respublikada neft-qaz
hasilatının səviyyəsinin yüksəldilməsində
onun rolu ilə izah olunur. Neft hasilatı 1997-ci ildəki 9 milyon
tondan 2010-cu ildə 50,7 milyon tona, qaz hasilatı isə
2004-cü ildəki 5 milyard kubmetrdən 2010-cu ildə 26,0
milyard kubmetrə çatdırıldı.
Hazırda bu Saziş üzrə
"Çıraq", "Azəri" və "Günəşli"
(dərinsulu hissə) sahələrində quraşdırılmış
dəniz özüllərindən 60-dan artıq istismar quyusu
qazılmışdır. Bu quyulardan gündə orta hesabla 91
min tondan çox neft və 35 milyon kubmetr qaz
çıxarılır. Həmin yataqlardan işlənilmənin
əvvəlindən, yəni 1997-ci ilin noyabrından bəri
298,4 milyon tondan artıq neft və 81,4 milyard kubmetrdən
çox qaz hasil edilmişdir.
Artıq 14-cü ildir ki, "Azəri-Çıraq-Günəşli"
layihəsinin iştirakçıları, o cümlədən
Azərbaycan "mənfəət nefti"ndən gəlir əldə
edirlər. 1999-cu ilədək neftin satışından əldə
edilən gəlir sərmayə qoyuluşunun ödənilməsinə
sərf edilirdisə, həmin ilin dekabrından Azərbaycanın
"mənfəət nefti" ilə dolu tankerlər xarici
bazarlara yol alır. 2013-cü ilin aprel ayının 1-dək
dünya bazarlarında 152 milyon ton "mənfəət
nefti" satılmışdır. Mənfəət
neftindən əldə edilən gəlirin xalqın xidmətinə
verilməsi, onun rifahının yüksəldilməsinə
yönəldilməsi üçün ümummilli liderimiz Heydər
Əliyev yenə də müdriklik və uzaqgörənlik
nümayiş etdirərək, "Neft fondu" yaratdı.
"Mənfəət nefti"nin satışından əldə
edilən gəlir "Neft Fondu"nda toplanır,
respublikanın qeyri-neft sektorunun, regionların və ümumiyyətlə,
Azərbaycanın tərəqqisinə sərf edilir.
Əgər "Azəri-Çıraq-Günəşli"
layihəsi ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin birinci
böyük əsəri idisə, Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas
ixrac neft kəməri onun ikinci əsəri oldu. Bu kəmər
çəkiləndə Azərbaycan nefti dünya
bazarlarına 2 ixrac boru kəməri vasitəsilə
çıxarılırdı: Bakı-Novorossiysk və
Bakı-Supsa. Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəməri
çəkiləndə bunun da əleyhdarları
tapıldı. Lakin həyat göstərdi ki, uzunluğu 1730
kilometr, illik buraxıcılıq qabiliyyəti 50 milyon ton olan
BTC-nin Azərbaycan və region üçün son dərəcə
böyük əhəmiyyəti vardır.
Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəməri
2005-ci il may ayının 28-də istismara verildi. Kəmərin
təntənəli açılışı isə
2006-cı il iyul ayının 13-də oldu. Açılış
mərasiminin iştirakçısı kimi deməliyəm ki,
bu əsas ixrac neft kəməri bütün dünyaya səs
saldı. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev təntənəli
mərasimdəki nitqində əmin olduğunu bildirdi ki, neft kəməri
Avropa və dünya dövlətləri arasında iqtisadi
əlaqələrin və dostluq münasibətlərinin
möhkəmlənməsində mühüm rol
oynayacaqdır.
"Əsrin Müqaviləsi"nin
övladı kimi bu layihənin bir çox üstün cəhətləri
vardır. Bu ixrac neft kəməri Qara dənizdən yan
keçərək, böyük tutumlu tankerlərin hərəkət
etmək imkanı olmayan Bosfor və Dardanel bogazlarından
keçmədən birbaşa Aralıq dənizinə
çıxır. Aralıq dənizində böyük tutumlu
tankerlərin hərəkət etmək imkanları çox
olduğundan neftin ən müxtəlif istiqamətlərdə
daşınmasının iqtisadi cəhətdən sərfəli
olacağı barədə fikirlər təsdiq edildi. Beləliklə, Aralıq dənizini əhatə edən
dövlətlərin neftə böyük həcmdə
ehtiyaclarını ödəməyə və dünyanın
digər ölkələrinə Azərbaycan neftinin nəql
edilməsinə imkan yarandı. Nəhayət onu da deyim ki, bu
il mart ayının sonunadək Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəməri
ilə 213 milyon tondan çox neft ixrac edilmişdir.
Əgər "Əsrin Müqaviləsi"
Azərbaycanı neft ölkəsi kimi təsdiq etdisə,
"Şahdəniz" yatağının kəşfi
respublikamızı dünyaya qaz ölkəsi kimi
tanıtdırdı.
"Şahdəniz" strukturu
birinci dəfə 1954-cü ildə Azərbaycan geofizikləri
tərəfindən aşkar edilmiş və 1983-cü ildə
dərin axtarış qazmasına hazırlanmışdı.
Lakin həmin sahədə dənizin dərinliyinin çox
olması və perspektiv neftli-qazlı layların böyük
dərinliklərdə yatması ilə, həmçinin
iqtisadi çətinliklərlə əlaqədar
burada aparılan işlər nəticə verməmişdi.
"Şahdəniz" strukturunun yenidən dərin kəşfiyyat
qazmasına daxil edilməsi 1996-cı il iyunun 4-də xarici
şirkətlərlə "Xəzər dənizinin Azərbaycan
sektorundakı "Şahdəniz" perspektivli sahəsinin kəşfiyyatı,
işlənilməsi və hasilatın pay bölgüsü
haqqında" Sazişin imzalanması hesabına
mümkün oldu. Saziş üzrə aparılan
axtarış-kəşfiyyat işləri nəticəsində
"Şahdəniz" yatağı 1999-cu ilin iyul ayında
aşkar edildi.
Həmin il iyulun 12-də yataqda əldə
edilmiş nəticələrin təqdimat mərasimində
çıxış etmək üçün ulu öndərimiz
mənə də söz verdi. Mən Xəzərdə
zəngin neft və qaz yataqlarının kəşf edilməsində
və işlədilməsində ümummilli liderimiz Heydər
Əliyevin misilsiz xidmətlərindən danışdım və
"Şahdəniz" yatağı barədə məlumat
verərkən dedim ki, bu yatağın da taleyi Heydər
Əliyevlə bağlıdır. Qeyd etdim ki,
"...baxmayaraq, Azərbaycan geoloqları, geofizikləri iyirmi
ildir bu yatağın perspektivinə inanırdılar, orada
iş görürdülər, amma ortada bir şey yox idi.
Yadımdadır, 1996-cı ilin may ayı idi. Hörmətli
Prezidentimiz hamımızı yığdı, bizi dinlədi.
Sonra da öz qətiyyəti ilə qərara gəldi ki, biz Azərbaycanı
qazla mütləq təmin etməkdən ötrü
"Şahdəniz" yatağında hökmən xaricilərlə
birlikdə işləməliyik". Daha sonra "Şahdəniz"
yatağının ehtiyatları məsələsinə
toxunaraq dedim ki, biz inanırıq, yataqda
ikinci-üçüncü quyular qazılandan sonra onun
ehtiyatı bundan da artıq olacaqdır. Buna heç bir
şübhəmiz yoxdur. Bu vaxt Heydər Əliyevlə mənim
aramda belə bir dialoq oldu:
Heydər
Əliyev: Demək, indi 700 milyard kubmetrdir. Bunu
deyirsiniz.
Cavab
verdim: Bəli, amma mənə qalsa deyə bilərəm ki,
orada ehtiyat bir trilyon kubmetrdən az olmaz. Bəlkə, artıq olacaq, amma əskik olmaz.
Zaman və görülən işlər fikirlərimizin
doğruluğunu təsdiq etdi. Artıq məlumdur ki,
"Şahdəniz" yatağının karbohidrogen
ehtiyatları bir trilyon 200 milyard kubmetr qazdan və 240 milyon ton
kondensatdan ibarətdir. Bu, dünya dənizlərində
indiyədək kəşf olunmuş nəhəng qaz-kondensat
yataqlarından biridir.
"Şahdəniz" yatağının mənimsənilməsinə
2006-cı ilin dekabrında başlandı və hazırda da
yataqda işlərimiz uğurla gedir. İndiyədək
burada 6 istismar quyusu qazılıb. Bu
quyuların gündəlik hasilat imkanı 25 milyon kubmetr qaz və
6000 ton kondensatdır. İşlənmənin əvvəlindən
"Şahdəniz" yatağından 40,6
milyard kubmetr qaz, 10,7 milyon ton kondensat hasil edilmişdir. Bu yataqda "Faza-2" layihəsinin həyata
keçirilməsi ilə illik qaz hasilatı 25 milyard kubmetrə
çatdırıla bilər.
"Şahdəniz" yatağının kəşfi
ilə Azərbaycan qaz idxal edən ölkədən qaz ixrac
edən ölkəyə çevrildi.
Azərbaycan qazının dünya bazarlarına
çıxarılması məqsədilə 2007-ci ildə Cənubi
Qafqaz ixrac boru kəməri istifadəyə verildi. Uzunluğu 971
kilometr olan bu ixrac boru kəməri Bakı
yaxınlığındakı Səngəçal
terminalından başlanır. Onun 443 kilometri Azərbaycan,
248 kilometri Gürcüstan, 280 kilometri Türkiyə ərazisindən
keçir və burada o, Türkiyənin BOTAŞ şirkətinin
kəmərlər sisteminə qovuşur. Qaz kəmərinin
diametri 1066 mm (42 düymə), keçiricilik qabiliyyəti ildə
20 milyard kubmetrə qədərdir.
Müstəqilliyimizin
22 ili ərzində ölkədə 252
milyard kubmetr qaz hasil edilmişdir. Bu ilin mart ayınadək
Türkiyəyə 24,2 Gürcüstana
5,9, Rusiyaya isə 2,8 milyard kubmetr qaz ixrac olunmuşdur.
Ulu
öndərimiz Heydər Əliyevin yeni neft
strategiyasının, onun müəyyən etdiyi möhtəşəm
vəzifələrin həyata keçirilməsi uğrunda
genişmiqyaslı iş ölkəmizin Prezidenti cənab
İlham Əliyev tərəfindən inamla davam etdirilməkdədir.
Məhz onun rəhbərliyi ilə son illərdə
Azərbaycan neftçiləri şanlı neft salnaməsinə
yeni parlaq səhifələr yazmış, ulu öndərimizin
arzularının həqiqətə çevrilməsi
üçün böyük işlər görmüşlər.
Bu səhifələrdən biri
"Ümid" yatağının kəşf olunması ilə
bağlıdır. Bu barədə danışarkən mən
bir məsələni də qeyd etmək istəyirəm: əgər
2010-cu ilədək Xəzərdə axtarış-kəşfiyyat
işlərini xarici şirkətlərlə birgə
aparırdıqsa, həmin ildən ARDNŞ bu işlərin
bir qismini özü görməyə başladı. Belə ki, uzun fasilədən sonra Xəzərin Azərbaycan
sektorundakı "Ümid" strukturunda yenidən
axtarış-kəşfiyyat işlərinə
başlanması 2010-cu ilin noyabrında burada nəhəng
qaz-kondensat yatağının kəşf edilməsi ilə nəticələndi.
Həmin ilin noyabr ayının 24-də Prezident İlham
Əliyev ölkəmizin neft-qaz tarixində bu böyük
hadisə münasibətilə Azərbaycan Respublikası
Dövlət Neft Şirkətinin rəhbərliyi ilə
görüşdü.
Dövlət
başçısı görüşdəki nitqində dedi:
"Ümid" yatağı açıldı. Bu, çox gözəl hadisədir, böyük
tarixi hadisədir. Bu hadisə münasibətilə
sizi, Dövlət Neft Şirkətinin bütün əməkdaşlarını
və bütün Azərbaycan xalqını təbrik etmək
istəyirəm. Çünki bu hadisə
Azərbaycanın neft-qaz sənayesinin uğurla inkişaf
etdirilməsi üçün çox mühüm rol
oynayacaqdır.
Ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində
ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən
başlanmış yeni neft strategiyamız bu sahədə
köklü dönüşün yaranmasına gətirib
çıxardı. "Əsrin kontraktı"nın, "Şahdəniz"
yatağı üzrə kontraktın imzalanması və digər
addımlar bizə imkan verdi ki, neft-qaz sahəsində
özümüzə məxsus olan mövqelərimizi bərpa
edək. Biz mövqeyimizi nəinki bərpa edə,
hətta onu böyük dərəcədə möhkəmləndirə
bilmişik. Bir daha demək istəyirəm
ki, Azərbaycan bu gün dünya enerji xəritəsində
özünəməxsus rola malikdir. Mövqelərimiz
möhkəmlənir və tərəfimizdən irəli
sürülmüş təşəbbüslər bu sahədə
yeni vəziyyətin yaranmasına gətirib
çıxarmışdır.
"Ümid" yatağının aşkarlanması
xüsusi məna daşıyır. Bu onu göstərir ki, Azərbaycanda
neft-qaz sahəsində bütün işlər uğurla
aparılır... Bu, bir də onu göstərir
ki, Azərbaycan çox böyük qaz ölkəsinə
çevrilibdir. Biz dünyada neft ölkəsi
kimi şöhrət qazanmışıq. Növbəti
mərhələdə - XXI əsrdə Azərbaycan
dünyada qaz ölkəsi kimi öz sözünü deyəcək
və artıq deyir".
Dövlət Neft Şirkətinin prezidenti Rövnəq
Abdullayev görüşdə çıxış edərək,
neftçilərin əməyinə verdiyi qiymətə
görə cənab Prezidentə təşəkkürünü
bildirdi.
Mən isə dövlətimizin başçısına
Xəzərin Azərbaycan sektorundakı bir sıra təbii
qaz yataqlarının texniki-iqtisadi göstəriciləri
haqqında məlumat verdim.
İlkin hesablamalara görə, "Ümid" strukturunun
200 milyard kubmetr qaz və 40 milyon ton kondensat ehtiyatı
vardır.
2011-ci
ilin iyul ayında Ümid-1 özülündən layihə dərinliyi
6500 metr olan 10 nömrəli kəşfiyyat quyusunun
qazılmasına başlandı və 2012-ci il iyun
ayının 8-də quyu perforasiya edilərək mənimsənilmişdir.
Quyudan quyuağzı təzyiq 600 atm, 10 mm-lik ştuserlə
gün ərzində 700 milyon kubmetr qaz və 100 kubmetr kondensat
alınmışdır.
Hazırda özüldən layihə dərinliyi 6550 metr
olan 12 nömrəli quyu qazılır. Artıq
quyunun dərinliyi 6000 metrə çatdırılıb, qazma
işi davam etdirilir.
"Ümid"
yatağının kəşfindən sonra daha bir
mühüm hadisə baş verdi. 2011-ci ilin sentyabrında Xəzərin
"Abşeron" blokunda iri qaz-kondensat yatağı kəşf
edildi. Cənubi Xəzər neftli-qazlı hövzəsinin
Abşeron arxipelaqında, dənizin dərinliyi 473,5 metr olan
sahədə bu yatağın kəşf olunması
Fransanın "Total" və "Gas de France" şirkətləri
ilə ARDNŞ arasında hasilatın pay bölgüsü
sazişi çərçivəsində
görülmüş birgə işin nəticəsidir.
2011-ci il sentyabr ayının 9-da Azərbaycan
Respublikası Prezidenti cənab İlham Əliyevlə
görüş zamanı ARDNŞ-nin və "Total"
şirkətinin rəhbərliyi Xəzərin Azərbaycan
sektorunda iri qaz-kondensat yatağı olan Abşeron
yatağının kəşf edildiyini bildirdilər.
Görüşdə Prezident İlham Əliyev Xəzər
dənizinin Azərbaycan sektorunda yerləşən Abşeron
blokunda iri qaz-kondensat yatağının kəşf edilməsini
ölkəmizin həyatında əlamətdar hadisə kimi dəyərləndirdi. Dövlətimizin
başçısı ölkəmizdə yeni qaz-kondensat
yatağının kəşf olunmasının
dünyanın ən böyük qaz istehsal edən ölkələri
sırasında Azərbaycanın mövqeyini daha da möhkəmləndirəcəyini
vurğuladı.
O dedi:
"Abşeron qaz-kondensat yatağının kəşfi bizə
imkan verəcək ki, öz qaz strategiyamızı daha da inamla
irəliyə aparaq, Azərbaycanı qaz ixrac edən ölkə
kimi dünyada daha da tanıtdıraq, Azərbaycan
xalqının maraqlarını təmin edək".
"Total"
şirkətinin baş vitse-prezidenti Maykl Borrell Azərbaycanla
bundan sonra da uzunmüddətli əməkdaşlıq etmək
ümidində olduğunu bildirdi.
Mən Abşeron strukturunun aşkar edilməsinin tarixi,
yatağın kəşfinə qədər
görülmüş işlər və yeni qaz-kondensat
yatağının texniki-iqtisadi göstariciləri barədə
cənab Prezidentə məlumat verdim, yatağın
geoloji-geofiziki xüsusiyyətlərini və perspektivliyini
şərh etdim.
ARDNŞ-nin ilkin hesablamalarına görə
"Abşeron" yatağının ehtimal olunan karbohidrogen
ehtiyatları 350 milyard kubmetr qaz və 45 milyon ton kondensat həcmindədir.
Beləliklə,
"Azəri-Çıraq-Günəşli"
yatağında məhsuldar qatın alt
çöküntülərinin qaz ehtiyatının 250 milyard
kubmetr həcmində qiymətləndirilməsini nəzərə
almaqla, bu günə respublikamızda təsdiq olunmuş qaz
ehtiyatları 2 trilyon 550 milyard kubmetrdir.
Gələcəkdə
"Babək", "Naxçıvan", "Zəfər",
"Məşəl", "Şəfəq",
"Asiman" strukturlarında aparılan kəşfiyyat
işləri bu ehtiyatları daha da artıracaq.
Respublikada neft və qaz hasilatının
artırılması məqsədilə mövcud infrastrukturun
modernləşdirilməsinə xüsusi fikir verilir. Çünki
mövcud qazma qurğuları Xəzər dənizi
akvatoriyasının çox dərin yerlərində quyular
qazmağa imkan vermir. Buna görə də qarşıda
duran məsələlərin gerçəkləşdirilməsi
üçün dənizin 1000 metrədək dərinliklərində
8-10 min metr qazma gücünə malik 4 ədəd son nəsil
yeni üzən qazma qurğusunun inşa edilməsi qərara
alınmışdır. Bu, böyük
investisiya tutumlu layihədir və ölkə
iqtisadiyyatının inkişafı nöqteyi-nəzərindən
mühüm önəm daşıyır.
"Ümid" və "Abşeron" yataqlarında
qazmanın intensivliyinin artırılması, yaxın illərdə
"Babək", "Naxçıvan", "Zəfər-Məşəl"
perspektiv strukturlarında kəşfiyyat işlərinə
başlanması bu layihənin həyata keçirilməsi ilə
bağlıdır.
Ötən
il Prezident İlham Əliyevin və
Türkiyənin Baş naziri Rəcəb Tayyib
Ərdoğanın iştirakı ilə Trans-Anadolu qaz boru kəmərinin
inşasına dair sənədlər imzalandı. Türkiyə
və Avropa istehlakçılarının Azərbaycan
qazı ilə təchiz olunması məqsədi ilə
reallaşdırılacaq TANAP layihəsi Avropa Birliyi ölkələrinin
çoxdan gözlədiyi "Cənub enerji dəhlizi"nin əsasını təşkil edəcək.
Artıq müvafiq sazişlər Azərbaycan və
Türkiyə parlamentləri tərəfindən ratifikasiya
olunmuş və hər iki ölkədə Qanun statusu
almışdır. Beynəlxalq birlik TANAP
layihəsinə ciddi maraq göstərir və onu dəstəkləyir.
Kəmərin ilkin ötürücülük
qabiliyyəti ildə 16 milyard kubmetr həcmində
planlaşdırılır, gələcəkdə bu göstəricinin
artırılması da nəzərdə tutulur.
Daha bir məsələ:
məlumdur ki, ölkəmizdə neft, qaz emalı və neft
kimyası kompleksi fiziki və mənəvi cəhətdən
köhnəlmişdir. Bunu nəzərə
alaraq, müasir standartlara cavab verən Neft-Qaz Emalı və
Neft-Kimya Kompleksinin inşa edilməsinə hazırlıq
görülür. Bu, Azərbaycanın
tarixində ən nəhəng sənaye layihəsidir və
ölkənin gələcək inkişafına etibarlı təminat
verəcəkdir.
ARDNŞ Türkiyədə də neft emalı və
neft-kimya sahəsində inkişafı baxımından
mühüm layihələr həyata keçirir. Türkiyədə səhmlərinin
61,32 faizi şirkətimizə məxsus
olan "Petkim"in xammalla təchizatını təmin etmək
məqsədilə yeni neft emalı zavodunun tikintisinə başlanmışdır.
Oradakı liman da genişləndirilir və
tezliklə o, Türkiyənin ən böyük limanı
olacaqdır. "Petkim"in enerji təminatını
yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə yeni elektrik
stansiyasının tikintisinə hazırlıq gedir.
Bu yaxınlarda Sumqayıtda karbamid zavodunun tikintisinə
başlanılacaqdır. Bu zavod ölkəmizin ərzaq təhlükəsizliyinin
təminatına neftçilərin mühüm töhfəsi
olacaqdır. Regionda azot gübrəsinə
ehtiyacı nəzərə alaraq, belə bir zavodun
Gürcüstanda da inşa edilməsi nəzərdə
tutulur.
Bakıda gəmiqayırma zavodunun tikintisi uğurla davam
etdirilir. Bu, Xəzər
dənizində analoqu olmayan bir zavoddur və Xəzər Dəniz
Neft Donanmasının gəmi parkının təzələnməsi,
Azərbaycanın Hərbi Dəniz Qüvvələrinin, Xəzər
Gəmiçiliyinin, Fövqəladə Hallar Nazirliyinin, Xəzər
hövzəsindəki ölkələrin müasir gəmilərlə
təmin olunmasında mühüm əhəmiyyət kəsb
edəcəkdir. Şirkətimiz İsveçrədə,
Türkiyədə, Rumıniyada, Birləşmiş Ərəb
Əmir-liklərində, Ukraynada, Gürcüstanda uğurlu
biznes fəaliyyətini də davam etdirir.
Bütün
bunlar - böyük Azərbaycan nefti uğrunda gərgin
mübarizənin gedişində əldə edilmiş nailiyyətlər,
həyata keçirilmiş beynəlxalq və regional layihələr
və onların nəticələri ümummilli liderimiz Heydər
Əliyevin müdrikliklə müəyyən etdiyi, onun layiqli
davamçısı olan cənab İlham Əliyev tərəfindən
müvəffəqyyətlə həyata keçirilən yeni
neft strategiyasının həyatiliyini, xalqımız və
dövlətimiz üçün misilsiz əhəmiyyətini
parlaq şəkildə nümayiş etdirir.
Bir daha
qeyd etmək istəyirəm ki, ümummilli liderimiz Heydər
Əliyevin ümumiyyətlə respublikamızın, o cümlədən,
neft sənayesinin inkişafı üçün
gördüyü işlər, müəyyən etdiyi yeni neft
strategiyası bundan sonra da Azərbaycanın möhkəm təməl
üzərində inkişaf təmin edəcək və biz
neftçilər bu vəzifənin həyata keçirilməsi
üçün əlimizdən gələni əsirgəməyəcəyik.
İki
sahil.- 2017.- 8 noyabr.- S.25.