Azərbaycan ədəbi dilinin qorunması hər bir azərbaycanlının ümdə vəzifəsidir

Əsrlərin daş yaddaşından, “Dədə Qorqud” boylarından süzülüb, nənələrimizin şirin laylalarında, bayatılarında, babalarımızın hikmətli nəsihətlərində zənginləşərək, minillərin yolçuluğunda zaman-zaman müdrikləşərək bu günümüzə gəlib çatan, milli kimliyimizin, mənəvi diriliyimizin və birliyimizin rəmzinə çevrilən, xalqımızın əvəzsiz milli sərvəti, ruhumuzun qidası olan doğma Azərbaycan dilini qorumaq, onu daha da inkişaf etdirərək gələcək nəsillərə ərməğan etmək hər birimizin müqəddəs vəzifəsi, əsl vətəndaşlıq borcudur. Tarixin sərt döngələrindən, burulğanlarından keçərək Azərbaycanımızın əbədiyaşarlığının keşiyində dayanan, milli varlığımızın təsdiqi olan ana dilimizin qorunması, onun dövlət statusuna yüksəlməsi bu gün müstəqil Azərbaycan Respublikasında dövlət siyasətinin əsas prinsiplərindən birinə çevrilmişdir. Prezidentimiz İlham Əliyev belə bir fikri daim dönə-dönə vurğulayır ki, ana dilini qorumadan, onu inkişaf etdirmədən, zənginləşdirmədən xalqın milli özünəməxsusluğunu, milli ruhunu qorumaq mümkün deyil.

Prezident İlham Əliyevin tapşırığı ilə bu günlərdə “Azərbaycan ədəbi dilinin qorunmasında və inkişafında KİV-in rolu” mövzusunda dilçi alimlərin, Milli Məclisin deputatlarının, KİV rəhbərlərinin və mətbuat nümayəndələrinin iştirakı ilə keçirilən konfransda da bu məsələlər ərtaflı müzakirə olunub, fikir mübadiləsi aparılıb, bu sahədəki mövcud problemlərin həll edilməsi üçün konkret təkliflər verilib, konkret vəzifə və hədəflər müəyyənləşdirilib.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ictimai-siyasi məsələlər üzrə köməkçisi Əli Həsənov konfransdakı çıxışında bildirib ki, milli dövlətçiliyin yaranması və inkişafında dilin mühüm tarixi rolu vardır. Çünki dil hər bir xalqın özünüqoruma instinktini gücləndirən, onu səfərbər edən və birləşdirən, həmçinin bir cəmiyyəti digərlərindən fərqləndirən və müdafiə edən ən etibarlı vasitədir. Ona görə də dövlət dilinin saflığının qorunması, inkişafı və zənginləşməsinə xüsusi qayğı göstərilməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Ana dilimiz müstəqil dövlətimizin rəmzləri olan himnimiz, gerbimiz, bayrağımız kimi müqəddəs, azərbaycançılıq ideologiyasının da mühüm elementi, onun siyasi və sosial-mədəni dayağıdır. Azərbaycan ədəbi və xalq danışıq dilini dərindən bilən, doğma dilin zəngin lüğət tərkibinə yaxşı bələd olan, qrammatik imkanlarından səmərəli istifadə etməyi bacaran ulu öndər Heydər Əliyevin ana dilimizin inkişaf etdirilməsində misilsiz tarixi xidmətləri olub. Qətiyyətlə demək olar ki, Ümummilli Liderin Azərbaycan dili ilə bağlı həyata keçirdiyi tədbirlər onun milli dövlət quruculuğu siyasətinin tərkib hissəni təşkil etmişdir.

Ulu Öndərin bu məsələlərlə bağlı imzaladığı Fərman və sərəncamların Azərbaycan dilinin daha da inkişaf etdirilməsi yolunda daim geniş üfüqlər açdığını diqqətə çatdıran Əli Həsənov ümummilli lider Heydər Əliyevin ana dilimizin xalqımızın ictimai-siyasi və mənəvi həyatında rolunu yüksək qiymətləndirdiyini xüsusi vurğulayıb: “Azərbaycan dili özünün hazırkı səviyyəsinə çatana qədər müxtəlif tarixi mərhələlərdən keçib. Lakin hesab edirəm ki, ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərlik etdiyi dövrlər xüsusilə əlamətdar olub. Təkcə onu qeyd etmək kifayətdir ki, onun prinsipial mövqeyi sayəsində Moskvanın etirazlarına baxmayaraq, Azərbaycan SSR-in 1978-ci il Konstitusiyasında Azərbaycan dili dövlət dili kimi təsbit edildi. Həmin dövrdə Azərbaycan dilində mətbuatın, mədəniyyətin, elm və təhsilin inkişafı üçün böyük işlər görülüb, dövlət dilinin ictimai-siyasi və mədəni mövqeyinin yüksəlməsinə nail olunub”.

Təbii ki, müstəqil Azərbaycan dövlətinin dil siyasətinin müəyyənləşməsi də Ümummilli Liderin adı ilə bağlıdır. 1995-ci ildə qəbul edilən Konstitusiyada Azərbaycan dili milli dövlətçiliyimizin əsas institutlarından biri olaraq təsbit edilib. Azərbaycan dilinin milli mənəvi, siyasi-hüquqi statusunun möhkəmlənməsi istiqamətində atılmış vacib addımlardan biri də 2001-ci ilin iyununda Ulu Öndər tərəfindən “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” Fərmanın imzalanması olub. Fərmanda Azərbaycan dilinin tarixi inkişaf yolları, habelə müstəqil dövlətçilik atributu kimi rolu və funksiyası göstərilib, əvvəlki on il ərzində tətbiqi vəziyyəti hərtərəfli nəzərdən keçirilib. Eyni zamanda, problem və nöqsanlar müəyyənləşdirilərək onların aradan qaldırılması barədə müvafiq tapşırıqlar verilib və qəti olaraq 2001-ci il avqustun 1-dən latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasına keçilməsi qərara alınıb.

Ulu öndər Heydər Əliyevin həmin il avqustun 9-da imzaladığı digər Fərmanla avqustun 1-i Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü elan edilib. Növbəti mühüm addım 2002-ci ilin sentyabrında “Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında” Qanunun qüvvəyə minməsi oldu. Bu qanun ölkə Konstitusiyasına uyğun olaraq, Azərbaycan Respublikasında Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi hüquqi statusunu nizamlayır. Ötən illər ərzində isə bu qanun xeyli dərəcədə təkmilləşdirilib.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin həyata keçirdiyi dil siyasətinin bu gün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən ardıcıl surətdə davam etdirildiyini vurğulayan Əli Həsənov diqqətə çatdırıb ki, dövlətimizin başçısı 2015-ci ilin noyabrında Milli Elmlər Akademiyasının 70 illiyi ilə bağlı keçirilən toplantıdakı nitqində dövlət dilinin kənar təsirlərdən qorunması və saflığının təmin olunmasının vacibliyini qeyd edib, lüzumsuz yerə dilimizdə yad kəlmələrin işlədilməsinin əleyhinə olduğunu bildirib. Azərbaycan Prezidenti dövlət dilinin tətbiq dairəsinin genişləndirilməsi üçün ardıcıl tədbirlər həyata keçirir. Ölkə başçısının 2004-cü il 12 yanvar tarixli “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında”, 2004-cü il 14 yanvar tarixli “Azərbaycan Milli Ensiklopediyasının nəşri haqqında”, eləcə də 2007-ci il 30 dekabr tarixli “Dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin Azərbaycan dilində nəşri nəzərdə tutulan əsərlərinin siyahısının təsdiq edilməsi haqqında” sərəncamları bu istiqamətdə əhəmiyyətli rol oynayıb.

Yeni dövrün müəyyən reallıqları ilə bağlı olaraq ana dilinin istifadəsi sahəsində yaranmış bəzi problemləri ciddiliklə nəzərə alan ölkəmizin başçısı 2012-ci ilin mayında “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı” haqqında Sərəncam imzalayıb. Sənəddə Azərbaycan dilinin tarixi təkamül və inkişaf mərhələlərinə elmi-tarixi rakursdan nəzər salınmış, qloballaşma şəraitində bu sahədə mövcud problemlər, görülməli olan tədbirlər dolğun əksini tapmışdır.

Çox təəssüf ki, Sərəncamda sadalanan həmin nöqsanlar bu gün də tam aradan qaldırılmayıb. Daim ana dilimizin inkişaf etdirilməsinə böyük qayğı və diqqət göstərən ölkə başçısı dövlət dilinin KİV-də istifadəsi sahəsində mövcud problemlərin bir daha müzakirə edilib vəziyyətdən çıxış yollarının axtarılması və müvafiq təkliflərin hazırlanması məqsədilə belə bir konfransın keçirilməsi barədə tapşırıq verib.

Şübhəsiz, müasir dövrdə geniş vüsət alan qloballaşma prosesi dövlət dilinin istifadə sahəsindən də yan keçmədiyindən fasiləsiz təkmilləşən informasiya-kommunikasiya sistemlərinin, texnoloji yeniliklərin insanlar tərəfindən sürətlə mənimsənilməsinin, maneəsiz informasiya mübadiləsi imkanlarının artmasının dilimizi zənginləşdirməklə yanaşı, mənfi təsirlərə də məruz qoyur. Narahatlıq doğuran digər məsələlərdən biri də Azərbaycan dilinə əcnəbi söz və ifadələrin yersiz daxil edilməsidir. Elmi-texniki tərəqqi nəticəsində yeni terminlərin ədəbi dilimizə daxil olması təbii proses olsa da, cəmiyyətimizdə məişət dilində yayılan əcnəbi sözlərin ədəbi dilə gətirilməsi hallarının müşahidə edilməsi təəssüf doğurur.

Danılmaz həqiqətdir ki, qloballaşma dövründə dünyaya ağalıq etmək iddiasında olan böyük güclər ədəbiyyat, elm, dil, təhsil sistemi vasitəsilə “Yumşaq güc” amilindən istifadə etməyə çalışırlar. Təbii ki, belə halların qarşısını almaq üçün aidiyyəti qurumlar adekvat addımlar atırlar. Məsələn, Azərbaycan dilinin ədəbi normalarının qorunmasını diqqət mərkəzində saxlayan Azərbaycan Respublikası Milli Televiziya və Radio Şurası 2011-ci ildən dilçi alimlərin iştirakı ilə teleradio kanallarında yayımlanan proqramların monitorinqini aparır. Təəssüf ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyi ilə “Elektron Mediaya Yardım Fondu”nun “Azərbaycan media məkanında ədəbi dilin qorunması” layihəsi çərçivəsində həyata keçirilən bu monitorinqlərin nəticələri olduqca narahatedici məqamları üzə çıxarıb. Əsas narahatlıq doğuran məsələlərdən biri burada adi məişət dilinin ədəbi dilin şifahi forması ilə eyniləşdirilməsi, özəl televiziya məkanında ədəbi dil normalarının pozulması hallarına daha çox rast gəlinməsi olub. Bu isə yolverilməzdir, çünki bəzən tamaşaçı və dinləyici efirdə gördüyünü və eşitdiyini bir norma, ədəbi fakt kimi qəbul edir. Bundan başqa Mətbuat Şurasının nəzdində daimi fəaliyyət göstərən monitorinq qrupu müəyyən edib ki, mətbuatımızdakı dil qüsurlarının əsas səbəblərindən birinin də jurnalistlərin müraciət elədikləri mövzunu, bəhs etdikləri predmeti yaxşı bilməmələri ilə bağlıdır.

Təbii ki, KİV-də ədəbi dilin normalarının pozulmasının qarşısını almaq üçün bu sahəyə sistemli, kompleks yanaşma olmalıdır. Azərbaycan dilinin saflığının qorunması, onun inkişafının təmin olunması, bu sahəyə dövlətin ayırdığı diqqət qarşıya qoyduğu vəzifələr yüksək səviyyədə həllini tapmalıdır. Bu məsələlər aidiyyəti qurumlarda, elmi institutlarda dərindən müzakirə olunmalı, cəmiyyətimiz bu sahədəki problemlərin həll edilməsində fəallıq nümayiş etdirməlidir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ictimai-siyasi məsələlər üzrə köməkçisi Əli Həsənovun dediyi kimi, Azərbaycan ədəbi dilinin saflığının qorunması və inkişafı prosesində KİV ilə yanaşı, cəmiyyətin hər bir üzvünün üzərinə böyük məsuliyyət düşür: “Hamı anlamalıdır ki, Azərbaycan dilini yaşatmaq üçün bizim yalnız bir coğrafi ərazimiz var, o da Azərbaycan ərazisidir. Azərbaycan dilinin yaşayacağı bir hüquqi təsisat var, o da Azərbaycan dövlətidir. Azərbaycan dilini yaşadanlar Azərbaycan vətəndaşlarıdır və xarici ölkələrdə yaşayan soydaşlarımızdır. Azərbaycan dilinin gözəlliklərini, zənginliklərini qoruya, o dildə əsərləri yarada biləcək bir xalq var, o da biz azərbaycanlılarıq. Hər kəs buna məsuliyyətlə yanaşmalıdır. Cəmiyyətdə adi vətəndaşdan, QHT nümayəndəsindən, KİV rəhbərindən tutmuş alimə, ziyalıya qədər hər kəs hiss etməlidir ki, Azərbaycan ədəbi dilinin qorunması hər bir azərbaycanlının ümdə vəzifəsidir”.

Zahid Rza

İki sahil.- 2017.- 11 oktyabr.- S.4.