Azərbaycan Polisi - 100: Cümhuriyyətin yaşıdı

2 iyul - Polis Günü daxili işlər orqanlarının yaradılması və peşə bayramı kimi qeyd edilir. Bu əlamətdar günün qeyd olunmasının əsası ümummilli lider Heydər Əliyevin 1998-ci il 24 iyun tarixində imzaladığı Sərəncamla qoyulmuşdur.

Məlumdur ki, Ulu Öndər hər zaman hazırkı Azərbaycan Respublikasını 1918-ci il mayın 28-də yaradılmış Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (AXC) hüquqi və siyasi varisi hesab edirdi. Ona görə də ölkəmizdə polis orqanlarının yaradılmasının tarixi də AXC-nin yaranması ilə təqribən üst-üstə düşür.

Bu gün yaradılmasının yüzüncü ilini bayram edən Azərbaycan polisi gərgin və şərəfli inkişaf yolu keçmişdir. Azərbaycanın ilk daxili işlər naziri kimi tarixə adı düşən şəxs AXC-nin qurucularından biri, görkəmli dövlət xadimi Fətəli Xan Xoyski olmuşdur.

1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Milli Şurası Tbilisidə “İstiqlal Bəyannaməsi”ni qəbul etdikdən sonra birinci hökumətin yaradılması haqqında da qərar verir. İlk hökumətin Baş naziri seçilən F.X. Xoyski həm də daxili işlər naziri portfelini daşıyırdı.

Həmin il iyunun 17-də Gəncəyə köçən milli hökumətin ikinci təşkilində daxili işlər naziri postunu Behbud xan Cavanşir tutur. B.Cavanşir polis orqanlarının formalaşdırılmasında böyük xidmətləri olan nazir kimi hər zaman ehtiramla yad edilir. Məhz onun rəhbərliyi və təşkilatçılığı liə Azərbaycanda ilk dəfə milli polis təşkilatının yaradılması işinə başlanmışdır.

Cümhuriyyət Höküməti iyulun 2-də Daxili İşlər Nazirliyinin məruzəsi əsasında polis işçilərinin əmək haqqını artırmaq barədə qərar qəbul edir. Bu qərarla Gəncə Quberniya İdarəsi işçilərinin sayı ixtisar edilir və təşkilatın yenidən qurulması haqqında təlimatlar hazırlanır. DİN-in Gəncə şəhərində həyata keçirdiyi ilk tədbirlərdən biri də şəhərin özünüidarəsinin bərpa edilməsi olmuşdur. Polis orqanlarının konkret fəaliyyəti və təşkili ilə bağlı 1918-ci il iyulun 2-də verilən bu qərar Azərbaycan polisinin yaradılması günü kimi qəbul edilmişdir...

AXC-nin mövcud olduğu 23 aylıq dövrdə Daxili İşlər Nazirliyinin fəaliyyətini tədqiqatçılar şərti olaraq üç mərhələyə bölürlər. Birinci mərhələ Behbud xan Cavanşirin nazirliyə rəhbərlik etdiyi dövrdür. Bu dövrdə DİN-in funksiyası bir tərəfdən müstəqil dövlətin müstəqil nazirliyi tərəfindən həyata keçirilirdi.

1918-ci il sentyabrın 15-də Qafqaz İslam Ordusunun köməkliyi ilə Bakının daşnak və eser-menşevik hərbi qüvvələrindən azad edilməsindən sonra Xalq Cümhuriyyəti Bakıya köçdü. Bundan sonra DİN-in fəaliyyət dairəsi daha da genişləndi. 1918-ci ilin dekabrında hökümətdə edilən dəyişikliklər nəticəsində daxili işlər naziri vəzifəsi Xəlil bəy Xasməmmədova həvalə olundu. Bu dövr DİN-in fəaliyyətinin ikinci mərhələsi hesab edilir.

Nazirliyin fəaliyyətinin üçüncü mərhələsi isə 1919-cu il aprelin 14-də təşkil olunmuş dördüncü hökümət kabinəsində Baş nazir Nəsib bəy Yusifbəylinin həm də daxili işlər naziri vəzifəsini tutması ilə başlayır. Bu dördə artıq nazirlik və onun yerli orqanları ölkədə xarici hərbi qüvvələrin müdaxiləsi olmadan sərbəst və müstəqil fəaliyyət göstərməyə başladılar. Bu işdə nazirliyin hazırladığı və 16 aprel tarixli əmrlə elan etdiyi təlimatın mühüm əhəmiyyəti olmuşdur. Təlimatda qanunçuluğun və intizamın möhkəmləndirilməsi, ölkənin bütün vətəndaşlarına eyni münasibət göstərilməsi, milli qırğın təzahürlərinin qarşısının qətiyyətlə alınması, vəzifəli şəxslərin öz vəzifələrindən sui-istifadə hallarına qarşı kəskin mübarizə aparılması və s. məsələlər öz əksini tapmışdı.

Bu dövrdə DİN-in fəaliyyətində bir sıra təşkilati xarakterli tədbirlər də həyata keçirildi. Nazirlik tərəfindən hazırlanmış Azərbaycan polis inspektoru haqqında Əsasnamə də Dövlət Müdafiə Komitəsi tərəfindən təsdiqləndi.

1919-cu ilin dekabrında N.Yusifbəylinin yaratdığı beşinci hökümət kabinəsində daxili işlər naziri vəzifəsini əvvəlcə Məmməd Həsən Hacınski, sonra isə Mustafa bəy Vəkilov tutmuşlar.

Təəssüflə vurğulamaq lazımdır ki, 1920-ci il aprelin 27-də Sovet Rusiyasının Azərbaycanı işğal etməsi nəticəsində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti süquta uğradı. Beləliklə, milli qüvvələrdən təşkil edilən Daxili İşlər Nazirliyinin də fəaliyyətinə son qoyuldu.

Buna baxmayaraq, o dövrdə fəaliyyət göstərən milli polis təşkilatı mürəkkəb tarixi dövrdə ölkədə hökm sürən anarxiyanın qarşısının alınması, qanunçuluğun və hüquq normalarının bərqərar edilməsi istiqamətində xeyli işlər görməyi bacarmışdır.

Taleh Turqut

İki sahil.- 2018.- 28 iyun.- S.10.