“Müəllimlərsiz millətin gücü və qüvvəsi ola bilməz”

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin maarif sahəsində həyata keçirdiyi ən önəmli tədbirlərindən biri Qori Müəllimlər Seminariyasının Azərbaycan şöbəsinin Qazaxa köçürülməsi olub.

Qazaxda Müəllimlər Seminariyasının fəaliyyətə başlaması nəinki ölkəmizin, həm də bütövlükdə regionun mədəni həyatında çox böyük hadisə kimi dəyərləndirilib. Bu təhsil ocağı xalqımızın mənəvi geriliyinin aradan qaldırılmaqla yanaşı, respublikamızda milli pedaqoji kadrlar hazırlayan ilk milli tədris ocağı kimi tariximizin yaddaşına həkk olunub. Bu mənada Qazax Müəllimlər Seminariyası sonrakı təhsil müəssisələrimizin mayakı olub.

Qazax Müəllimlər Seminariyasında tədris günün tələbləri səviyyəsində təşkil edilirdi. Xalq şairi Vaqif Səmədoğlunun sözləri ilə desək: “Bu Qazax Seminariyası, vallah şişirtmək olmasın, bəlkə də Oksford, Kembric, Harvard universitetləri verən savadı o dövr üçün verib”.Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qısa zaman kəsiyində gördüyü işləri yüksək dəyərləndirən ulu öndər Heydər Əliyev Qazax Müəllimlər Seminariyasının yaradılmasının 80 illik yubileyinə həsr olunmuş ümumrespublika elmi-praktiki konfransının iştirakçılarına göndərdiyi təbrikində bildirirdi: “XIX əsrin ortalarından başlayaraq Azərbaycanda gedən siyasi və sosial-iqtisadi proseslər onun mədəni həyatına da güclü təsir göstərmiş, böyük vüsət alan maarifçilik hərəkatı yeni tipli təhsil ocaqlarının yaranmasına təkan vermişdir. Öz xalqının gələcəyini elmdə, təhsildə görən görkəmli ziyalılar yeni tələblərə cavab verən müəllim kadrların hazırlanması üçün var qüvvələrini sərf etmişlər. Onların bu səyləri 80 il bundan əvvəl Qazax Müəllimlər Seminarıyasının yaranması ilə nəticələnmişdir. Vaxtilə bütün Yaxın Şərqdə şöhrət tapan seminariyanın yaradılması Azərbaycan maarifçilərinin fədakarlığı və vətənpərvərliyinin canlı nümunəsi Azərbaycan Xalq Cümhurıyyəti hökumətinin təhsil sahəsində yeritdiyi düzgün və məqsədyönlü siyasətin parlaq təzahürüdür. Adları Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinə qızıl hərflərlə yazılmış Səməd Vurğun, Osman Sarıvəlli, İsmayıl Şıxlı kimi görkəmli simalar məhz həmin seminarıyanın ilk məzunları olmuşlar.Qazax Müəllimlər Seminariyasi 40 illik fəaliyyəti dövründə respublikanın müxtəlif bölgələri üçün minlərlə müəllim kadrları hazırlamışdır. Azərbaycanın bir sıra tanınmış elm, mədəniyyət və ədəbiyyat xadimləri bu təhsil ocağının yetirmələridir....Qazax Müəllimlər Seminariyasının xalqımızın mədəni həyatında oynadığı böyük rol danılmazdır. Onun təməli üzərində neçə-neçə təhsil ocaqları yaranıb inkişaf etmişdir. Bu təhsil məbədi özündən sonra böyük mədəni irs qoymaqla adını Azərbaycan maarif tarixinə əbədi həkk etmişdir. Əminəm ki, müstəqil Azərbaycan Respublikasının təhsil işçilərinin neçə-neçə nəsli də bu zəngin irsdən bəhrələnəcəkdir”.Ölkəmizdə təhsilin inkişafına xüsusi önəm verən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev də belə təhsil ocaqlarının fəaliyyətini yüksək dəyərləndirib. Yeri gəlmişkən, dövlətimizin başçısının imzaladığı Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi ilə bağlı Sərəncamda qeyd olunduğu kimi, Cümhuriyyətin ömrü az olsa da, onun müstəqillik ideyası unudulmadı. Bu aspektdən çıxış etsək, bu məsələdə Qazax Müəllimlər Seminariyasının məzunlarının da rolu az olmadı.Qazax Müəllimlər Seminariyasının yaradılmasına aparan tarixi yolun ilk mərhələsi olan Qori Müəllimlər Seminariyası 1876-cı ilin sentyabrından fəaliyyətə başlayıb. Bu təhsil ocağının nəzdində tatar (Azərbaycan) bölməsinin yaradılmasına 1879-cu ildən başlanılsa da, 1880-cı ilin mayın 13-də Rusiya imperatoru II Aleksandrın imzaladığı fərmanla rəsmən qanuniləşdirilib. Şamaxıda boya-başa çatmış Aleksey Çernyayevski Azərbaycan bölməsinə inspektor təyin olunub. Məhz o, azərbaycanlı uşaqların seminariyaya cəlb edilməsində mühüm rol oynayıb. Qori seminariyasının məzunu olmuş Firudin bəy Köçərli deyirdi: “Qori Seminarıyasında yaxşı və diqqətəlayiq nə vardısa, hamısı Çernyayevskinin adı ilə bağlıdır.Qori Seminariyasını bitirənlər (Cəlil Məmmədquluzadə, Üzeyir Hacıbəyli, Nəriman Nərimanov, Müslüm Maqomayev, Firidun bəy Köçərli, Rəşid bəy Əfəndiyev, Süleyman Sani Axundov, Fərhad Ağazadə və digərləri) Azərbaycan mədəniyyətinin, təhsilinin inkişafında mühüm rol oynayıblar. Görkəmli ədəbiyyatşünas Əziz Şərif yazırdi: “Çar Rusiyasında heç bir təhsil ocağı Qorı Müəllimlər Seminariyası qədər Azərbaycana mədəniyyət xadimi verməyib”.Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti 1918-ci il iyunun 20-də keçirilən iclasında Qori Müəllimlər Seminariyasının Azərbaycan şöbəsi əsasında müstəqil müəllimlər seminariyasının təşkil edilməsini qərara alıb. Hökumətin tapşırığı ilə seminariyanın Azərbaycan şöbəsinə aid əmlakının Qoridən Qazax şəhərinə gətirilməsini təmin etməyi həmin şöbənin müfəttişi, görkəmli pedaqoq Firidun bəy Köçərliyə (o, 1920-ci ildə bolşeviklər tərəfindən siyasi ittihamlarla qətlə yetirilib) tapşırıb və bu məqsədlə 5 min manat vəsait ayrılıb. Lakin Gürcüstan hökumətinin 1918-ci ilin iyun-avqust aylarında Cənubi Qafqaz dəmir yolu nəqliyyatının normal fəaliyyətini əngəlləməsi ilə əlaqədar əmlakın daşınması təxirə salınıb. 1918-ci ilin sentyabr ayının ortalarında Qori Müəllimlər Seminariyası Azərbaycan şöbəsinin əmlakını Qazax şəhərinə gətirib çıxarmaq mümkün olub. Məşədi İbrahim Hacı İsmayıl oğlu Qazax şəhərində özünəməxsus 17 otaqlı mülkünü seminariyaya hədiyyə edib. Azərbaycan hökumətinin qərarı ilə şöbənin bazasında Qazax Müəllimlər Seminariyası təşkil olunub və Azərbaycan xalq maarif naziri N.Yusifbəylinin 1918-ci il 12 oktyabr tarixli əmri ilə Firidun bəy Köçərli həmin il oktyabrın 1-dən seminariyanın direktoru təyin edilib. Direktorun təqdimatı əsasında xalq maarif naziri buraya Bakıdan xeyli miqdarda dərslik və dərs vəsaiti göndərib.Rəsmi məlumatlara görə, Qazax Müəllimlər Seminariyasının açılışı 1918-ci il noyabrın 10-da keçirilib və bu təhsil ocağında dərslər də elə həmin gündən başlanıb. Açılış mərasimində seminariyanın Qoridəki fəaliyyətini yüksək dəyərləndirən F.Köçərli bildirib ki, indi Qazaxa köçürülmüş tatar bölməsi xalqın mənəvi geriliyinin aradan qaldırılmasının mühüm amillərindən birinə çevriləcək və bu yolda var qüvvəsi ilə çalışacaq. Qazaxda yerləşən türk ordusunun komendantı Səbri bəy isə öz çıxışında “Müəllimlərsiz, bu təmənnasız fədailərsiz millətin gücü və qüvvəsi ola bilməz” deyib.Qısa zaman kəsiyində seminariyanın mövcud proqramı da günün tələblərinə uyğunlaşdırılıb. Bu məsələdə vaxtilə Qori seminariyasının Azərbaycan bölməsini bitirmiş məzunlar fəal iştirak ediblər.

Xatırladaq ki, bu il həm də Qazax Müəllimlər Seminariyasının 100 yaşı tamam olacaq.

Qvami Məhəbbətoğlu

İki sahil.- 2018.- 23 mart.- S.23