Azərbaycan şərqşünaslıq elminin əsilzadəlik və mənəvi harmoniya ünvanı

Əlahəzrət zamanın belə unutdura bilmədiyi insanlar var. İllər keçir, onillər ötür, amma belə insanların nurlu xatirələri hüznqarışıq bir sevgi ilə ürəkləri isitməkdə və işıqlandırmaqda davam edir.

Azərbaycan şərqşünaslıq elminin ilk qadın ərəbşünas alimi, mehriban ana və gözündən gülən cazibədar xanım Aida İmanquliyeva da xatirəsinə zamanın gücü çatmayan insanlardandır. Oktyabrın 10-u Aida İmanquliyevanın anım günüdür. 1939-cu ildə Bakıda görkəmli jurnalist Nəsir İmanquliyevin ailəsində dünyaya gələn Aida İmanquliyeva Azərbaycan şərqşünaslıq elmində özünəməxsus izi olan mütəxəssislərdəndir. “Mixail Nuaymə və “Qələmlər birliyi”, “Cubran Xəlil Cubran” və “Yeni ərəb ədəbiyyatının korifeyləri” monoqrafiyalarının və 70-dən artıq elmi məqalənin müəllifi olan alim Şərq filologiyası sahəsində yazılmış bir çox elmi əsərlərin də redaktoru olmuşdur. O, Azərbaycan EA Şərqşünaslıq İnstitutunda fəaliyyət göstərən “Asiya və Afrika xarici ölkələri ədəbiyyatları” ixtisası üzrə Müdafiə Şurasının üzvü, sədr müavini və sədri vəzifəsini həyata keçirmişdir.

Professor Aida İmanquliyeva Azərbaycan şərqşünaslıq elmini dəfələrlə yaxın və uzaq xarici ölkələrdə (Moskva, Kiyev, Poltava, Sankt-Peterburq, Halle və s.) təmsil etmişdir.

Aida İmanquliyeva həm də görkəmli pedaqoq idi. O, elmi-təşkilati fəaliyyətində yüksəkixtisaslı ərəbşünas kadrların hazırlanmasına xüsusi diqqət yetirmişdir. Onun rəhbərlik etdiyi Ərəb filologiyası şöbəsində qısa müddətdə 10-dan artıq namizədlik dissertasiyası müdafiə edilmişdir.

Ümumittifaq Şərqşünaslar Cəmiyyətinin Rəyasət Heyətinin, Şərq ədəbiyyatlarının tədqiqi üzrə Ümumittifaq Koordinasiya Şurasının və Yazıçılar Birliyinin üzvü olan Aida İmanquliyeva uzun illər pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmuş, ADU-da ərəb filologiyası fənnindən mühazirələr oxumuşdur. Professor Aida İmanquliyeva 1992-ci ilin 19 sentyabrında dünyasını dəyişmişdir.

Aida İmanquliyevanın fiziki yoxluğu səmərəli elmi-pedaqoji fəaliyyətinin və onu sevən ürəklərdə yaşayan işıqlı xatirələrinin daim anılmasına nəinki mane olmur, əksinə, ötən zaman kəsimi onun qəlblərdəki yerini daha da möhkəmləndirir.

Aida İmanquliyeva çox dəyərli alim olmaqla bərabər, həm də öz Vətəni üçün son dərəcə layiqli vətəndaşlar kimi yetişdirdiyi iki övladın - Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyeva və Lomonosov adına Moskva Dövlət Univeristetinin Bakı filialının rektoru, akademik Nərgiz Paşayevanın anasıdır.

Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyeva anasını cismən itirməyin böyük acısını müsahibələrinin birində son dərəcə təsirli ifadə etmişdir: “Mənim 27 yaşım olanda anamı itirdim. Anamı itirəndə onun cəmi 53 yaşı var idi. O, inanılmaz dərəcədə gözəl, güclü, xoşbəxt qadın idi. Azərbaycanda ilk şərqşünas professor, Şərqşünaslıq İnstitutunun rəhbəri idi. Altı ay ərzində gözümün qabağında, qollarım üstündə bu insanı itirdim. Yəqin ki, əsas göz yaşlarımı o vaxt axıtmışam. Bu itki yəqin ki, məni çox möhkəmlətdi”.

Aida xanımın digər övladı, akademik Nərgiz Paşayeva Aida İmanquliyevanın indiyədək keçirilən çoxsaylı anım tədbirlərindən birində sevimli anası haqqında danışarkən keçən zamanın ona olan həsrəti azaltmadığını bildirmişdir: “Adətən, insan həyatdan köçdükdə yerdə qalanlar onun gözlərini bağlayırlar. Ancaq sirr ondadır ki, qalanların, dirilərin gözünü çox vaxt həyata həyatdan köçənlər açır. Çünki çaları, səmti, yolu, istiqaməti, rəngi dəyişə bilən ömrün yolları insanı həm ucalda bilər, həm də kiçildə bilər. Əlbəttə, ucalan insanlar ətraflarına, qohumlarına, valideynlərinə, müəllimlərinə həmişə şərəf hissi gətirirlər. Amma gəlin, onu da etiraf edək ki, ucalan yolla gedən hər kəs bu ucalığa yazılmış və yazılmamış qanunları pozmadan nail olmaq hünərinə malik olur. Aida xanım məhz belə hünərə malik insanlardan biri idi. O, sözün əsl mənasında nadir və parlaq insan idi. Çünki onun zahiri gözəlliyi müqabilində çox zəngin daxili aləmi var idi. Həmin o zahiri gözəllik daxili gözəlliklə bir harmoniyada idi. Bu insan doğrudan da mükəmməl əqidəyə, möhkəm prinsiplərə malik bir insan idi. Əfsuslar olsun ki, ömür vəfa etmədi və o, indi aramızda yoxdur. Əlbəttə, o, bizim ailəmizin və başımızın tacı olub. O, bizim ürəyimizin məlhəmi olub. Onun yoxluğu zaman kəsiyində həsrəti azaltmayıb. Çünki Anaya olan həsrəti heç bir zaman azalda bilməz...”

Aida İmanquliyevanın Azərbaycanın elm tarixindəki silinməz izləri də həmkarlarının, elmi ictimaiyyətin daim xatirindədir. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) prezidenti, akademik Akif Əlizadə Aida İmanquliyeva ilə bağlı çıxışlarının birində onu özünün sanballı əsərləri ilə Azərbaycan şərqşünaslıq elminin inkişafına qiymətli səhifələr əlavə etmiş alim kimi səciyyələndirib: “O, Azərbaycan şərqşünaslıq elmində yeni elmi istiqamət yaratmağa müvəffəq olub. Azərbaycan elmində ərəb mühacirət ədəbiyyatının tədqiq edilib öyrənilməsi professor Aida İmanquliyevanın adı ilə bağlıdır. Ərəb mühacir ədəbiyyatının əsas istiqamətlərinə və tanınmış şəxsiyyətlərinə həsr edilmiş dəyərli əsərləri ilə Aida İmanquliyeva böyük ənənələri olan Azərbaycan şərqşünaslıq elmini yeni ideyalar, mövzular və ədəbi şəxsiyyətlərlə zənginləşdirib. Onun əsərləri təkcə Azərbaycan ərəbşünaslığında deyil, geniş mənada şərqşünaslıq elmində mühüm elmi hadisədir. Azərbaycanın ilk şərqşünas qadın elmlər doktoru və ilk professoru kimi Aida xanım İmanquliyeva ərəb mühacirət ədəbiyyatında ədəbi cərəyanların, yaradıcılıq üslublarının, ənənə və novatorluq məsələlərinin tədqiq edilib ümumiləşdirilməsi ilə şərqşünaslıq elminin nəzəri səviyyəsinin yüksəldilməsində mühüm rol oynayıb”.

AMEA Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru Gövhər Baxşəliyeva həmkarı haqqında söz açarkən həmişə vurğulayır ki, elmi yaradıcılığının çiçəkləndiyi bir dövrdə həyatdan vaxtsız getmiş Aida xanımı tanıyanlar, dərs dediyi tələbələr onun dərin biliyinin, mənəvi gözəlliyinin vurğunu idilər: “Onun davranışı və rəftarı, mühazirələri tələbələrini heyran edirdi. Hər hərəkətində kübarlıq, nəciblik vardı. Tanrı ondan heç nəyi əsirgəməmişdi. Zahiri görünüş, ağıl, alicənablıq, nəciblik, özünə qarşı tələbkarlıq, ailəsinə tükənməz məhəbbət Aida xanım İmanquliyevanın insani keyfiyyətlərini səciyyələndirən əsas cəhətlər idi”.

Tanınmış şərqşünas alim Vasim Məmmədəliyev filologiya elmləri doktoru, professor Aida İmanquliyeva haqqında yazdığı yazılarda və səmimi çıxışlarında həmişə onu hərtərəfli insan kimi xarakterizə edir: “ Aida İmanquliyeva bizim üçün hər şeydən əvvəl görkəmli ərəbşünas alim idi. Aida xanım qısa müddət ərzində namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmiş, məhcər ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələri Mixail Nuaymə və Cübran Xəlil Cübran haqqında monoqrafiyalar yazıb çap etdirmişdi. Aida xanım öz istedadı və əməksevərliyi sayəsində qısa zaman kəsiyində keçmiş Sovet İttifaqında yeni ərəb ədəbiyyatının ən tanınmış mütəxəssislərindən birinə çevrilmişdi. Aida İmanquliyeva həm də keçmiş Sovet İttifaqında, vətənimiz Azərbaycanda yeni ərəb ədəbiyyatı kursunun yaradıcılarından biri olmuşdur. Onun bu haqda yazdığı məqalələr, beynəlxalq konfrans və simpoziumlarda etdiyi çıxışlar, uzun illər BDU-nun şərqşünaslıq fakültəsində oxuduğu yüksək səviyyəli mühazirələr yeni ərəb ədəbiyyatının çağdaş dövrdə daha dərindən öyrənilməsi üçün ən gözəl mənbələrdən, ən mötəbər elmi vəsaitlərdəndir.

Eyni zamanda, Aida xanım Azərbaycan oxucusunu ərəb ədəbiyyatı ilə tanış etmək üçün xeyli iş görmüş, bir sıra görkəmli ərəb yazıçılarının əsərlərini dilimizə çevirmişdir”.

...Ömrün sanbalı illərin sayının çoxluğu ilə deyil, Tanrıdan insana möhlət verilən zaman kəsimində Vətəninə, bəşəriyyətə faydalılıq əmsalı və özündən sonra xatirələrdəki yeri ilə müəyyənləşir.

Əsilzadə xarakterli Aida İmanquliyeva cəmi 53 il ömür sürsə də, məhz belə sanballı ömür yaşaması və ürəklərə möhürlənmiş sevgisi ilə heç vaxt xatirələrdən silinməyəcək...

Sevinc Abdullayeva

İki sahil.- 2018.- 10 oktyabr.- S.15.