Qardaşlıq qüdrətiylə tarix yazan türkü gör!

Düşüncələr

...İyunda Azərbaycan Ordusunun 100 illiyinə həsr olunan möhtəşəm parad ruhun paradıydı, azərbaycançılığın paradıydı, dövlətçiliyin paradıydı. O paradın mənəvi davamı kimi izlənilən parad da 100 illiyin paradı idi – küçələr Bakı şəhərinin azad edilməsinin 100-cü ilinin coşqusuna, könül xoşluğuna darlıq edirdi; 100 il əvvəlin ovqatı 100 ilə bac verməyib, araya düşən 73 ilin mənəvi sıxıntısını da üyüşdürüb. 1991-ci ilin oktyabrını bugünkü paradın təşkilatçılarına da, iştirakçılarına da Dədə Qorqud alqışı bilirəm: qaçaraqda kəhər atınız büdrəməsin, axar sularınız qurumasın, yanar ocaqlarınız sönməsin! Bakı şəhərinin azad edilməsinin 100 illiyinə həsr olunmuş parad bu xeyir-duanın işığında izlənildi.

Təqdim baxımından 15 sentyabr paradından əvvəl olan 26 iyun paradı tarixi hadisə kimi onun davamıdı – Qafqaz İslam Ordusunun bazasında yaradılmışdı Azərbaycan Ordusu. Məhz bu baxımdan 15 sentyabr paradında ən müasir döyüş texnikaları da nümayiş etdirildi; 15 sentyabr paradı sələf-xələf münasibətinə sədaqət kimi tarixləşdi.

Tarix zaman-zaman azərbaycançılıq, türkçülük mahiyyəti etibarilə biri digərini tamamlayan eyni ruhun şaxələri olan, etiraf etsə də, etməsə də, tanıdığı bu ruhun – bir əli Türkiyənin, bir əli Azərbaycanın çiynində olan ruhun qüdrətinə yaxşı bələddi. Bəşəriyyətlə yaşıd olan bu ruh zamanında tarixin yolgöstərəni kimi tanınıb. Doğu–Batı arası hökmü keçənlərin ruhudu bu ruh. 15 sentyabr paradı bu ruhu tarixə bir daha tanıtma paradı kimi tarixləşdirdi.

Bu ruh xalqı xalq, milləti millət, dövləti dövlət edən, tarixə tarixi dərs verən ulu ruhdu, uca ruhdu, ucaların ruhudu. Yaşaya-yaşaya yaşadan, yaşada-yaşada yaşayan bu ruhun işığında zaman-zaman dünyanın axarını dəyişən tarixlər yazılıb. O tarixlərdən biri də 1918-ci ilin 15 sentyabrında yazılıb. Bu parad o tarixin paradıdı.

Azərbaycanın istiqlal mübarizəsini Türkiyə özünün istiqlal mübarizəsi bildi – 1918-ci ilin 15 sentyabrı belə tarixləşdi. Qafqaz İslam Ordusunun döyüşləriylə yaranmış Cümhuriyyət möhkəmləndi, Azərbaycanın da maddi, hərbi yardımı ilə Türkiyənin qurtuluş savaşı zəfərlə nəticələndi; Türkiyənin qurtuluş savaşını Azərbaycan özünün qurtuluş savaşı bildi – 1922-ci ilin 30 avqustu belə tarixləşdi. Tarix gördü ki, min illər əvvəl bəngüdaşlara yazılanlar uca ruhların yaşarı ruhlara - özünə qayıdaraq böyük olanlara xeyir-duasıymış. Nuru paşayla Əlağa Şıxlinskinin sərkərdəlik dühası milli-xəlqi ruhun zəfərini təmin etdi. Nuru paşanın komandanlığıyla Qafqaz İslam Ordusunun sıralarında döyüşənlər tarix yazdı.

Dünyanın gözünü qamaşdıran o tarixdən – 1918-ci ilin 15 sentyabrından 100 il keçir...

Nuru paşa Bakıya yola düşəndə - martın sonlarında Ərzurumun gədiyinə təkəm-seyrək qar gəlirmiş – düşünürəm. 100 il sonra Ərzurumdan əsən yellərin dilmanclığıyla Bakıya türk ruhunun xeyir-duası çatırdı...

Bu sərin payız səhəri 100 il əvvəlin ovqatıyla gəlmişdi. Əməkdar incəsənət xadimi, Prezidentin fərdi təqaüdçüsü Abdulla Qurbaninin təqdimatıyla süslənən bu ovqat qüdrət ovqatıydı. Bu ovqat “Bir millət, iki dövlət” fəlsəfəsini yaşadan iki bayrağı muniscəsinə qoşa dalğalandırırdı. Bu bənzərsizlikdən “nə könül doyurdu, nə göz əl çəkirdi”...

Bu parad “Bir millət, iki dövlət” müdrik kəlamının təsdiqi kimi izlənilirdi...

Bu parad Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin dediyi kimi, Azadlıq meydanında yan-yana dayanmış Türkiyə və Azərbaycan Ordusunun əsgərlərinin paradıydı...

Hər ürəkdə səslənən

Qıymaram qar yağa, qar daşa, qardaş,

Dönməz, dönə bilməz qar daşa, qardaş.

Bu birlik dünyanın heyrəti olub,

Arxadı, dayaqdı qardaşa qardaş!.. –

misraları könüllərə sarılırdı, könülləri telləndirirdi, həzin-həzin əsən yelləri dilləndirirdi, payızın inadını sındırıb bu birliyə, bu qardaşlığa bağır basanların çölünü-düzünü gülləndirirdi...

Bu parad 100 il əvvəl yaşanılmışları yenidən yaşatma qüdrətiydi.

Hamı 100 il əvvəl Bakını azad edənlərin varislərinin yerişində yaşadılan 100 yaşlı ovqatın pərvanəsiydi, Abdulla Qurbaninin təqdimatı bu ovqatın bənzərsiz səyyarəsiydi - könül-könül gəzişən “Varıq, var olacağıq!” nidasıyla qoşa yaşanılırdı.

Əski uyğur mənbələrində “türk” kəlməsinin bir yozumu da güclü, qüdrətli deməkdi. Gücün gücə, qüdrətin qüdrətə sədaqətinin təntənəli keçidi deyirdi ki,

Qarı dünya, börkü gör,

Bəşərə bax, görkü gör.

Qardaşlıq qüdrətiylə

Tarix yazan türkü gör!

Hər misra bölünməyən, bölünməyəcək ruhun çağırışı kimi yaşanılırdı...

Parad Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin dediyi “Qafqaz İslam Ordusunun Azərbaycana gəlməsi və Nuru paşanın rəhbərliyi altında Gəncədən Bakıya gəlməsi, bir neçə şəhərin azad edilməsi və sentyabrın 15-də şiddətli döyüşlər nəticəsində Bakının azad edilməsi tarixi hadisə idi” kəlamının təntənəsi kimi izlənilirdi...

Türkiyə Respublikasının Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın dediyi “Biz bu gün burada yalnız Qafqaz İslam Ordusunun və azərbaycanlı qardaşlarımızın dillərdə dastan olan mübarizəsi ilə Bakının işğaldana azad olunmasının 100-cü ildönümünü qeyd etmirik, eyni zamanda, əziz şəhidlərimizin bizə əmanət olan “Bir millət, iki dövlət” deyə rəmzləndirdiyimiz qan qardaşlığımızı da dərk edirik” – kəlmələri tarixə bir daha xatırlatdı ki, mənəvi birlik – ruhun eyniliyi bəşərin şəriksiz cığırdaşıdı...

Marş çağırışdı, döyüş əzmidi, qələbə ruhudu...

Marşa ruhun ruhu deyənləri kimsə qınaya bilməz.

Bu möhtəşəm paradda bir məqam da duyğusallıqla izlənildi: davullar səsləndi, bu səsləniş olmuş döyüşlərin zəfər sonluğunun çağırışıydımı, olacaq döyüşlərə çağırışıydımı? – Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin “Mehtaran” birliyinin “Mehtər marşı” Azadlıq meydanını dalğalandırdı. Bitkin ssenari, mükəmməl rejissura (“Mehtaran”ın gəlişi də, düzülüşü də, yaratdığı könülləri telləndirən məmzərə də bölünməyən, bölünməyəcək ruhun zəmanəti kimi izlənildi) möhtəşəm ifa ürəkləri kükrətdi, düşüncələri coşdurdu; “Mehtaran” “Əsgər marşı”nı ifa etdi: “...marş, irəli, Azərbaycan əsgəri!”. Həm də Azərbaycan dilində o qədər sevgilərlə, o qədər ilhamla, o qədər duyğusallıqla ifa etdi ki! Bu ifa Azərbaycan əsgərini Böyük Qələbəyə səsləyən ifa kimi dinlənildi, izlənildi...

Qafqaz İslam Ordusunun süvari və piyadalarının gəlişi də, tribuna önündən qürurla keçməsi də həm tarixə ehtiram kimi izlənildi, həm də rəmz kimi – 100 ilin o üzündən gəlib 100 illərin o üzünə gedən qalibiyyətin ifadəsi kimi...

Qədim mənbələrdə şumerlərin, hunların, göytürklərin,... süvariləri haqqında “yel qanadlı atlılar” təyini işlədilib. Oğuzların, ağqoyunluların, eldəğəzlərin, səfəvilərin,... süvariləri haqqında da belə fikirlər səslənib. Qafqaz İslam Ordusunun süvariləri yelqanadlı atlıların varisləridi. Varislərin hərbi mundirində tribuna önündən Qafqaz İslam Ordusunun süvariləri, piyadaları keçəndə min illərin o üzündə qalanlar da xatırlandı. Bu parad ona görə möhtəşəm paradıydı ki, zaman arasında mənəvi bağlılıq yarada bilmişdi. “Yüyənini çeynəyən atların” nallarını Azadlıq meydanıyla təmasından yaranan səs Qobustanın qaval daşının səsinin eyni idi və sanki “gedirik, siz də gəlin!” – deyirdi. Kimsə “hara?” soruşmazdı, hamı bilirdi ki, bu gedişin ünvanı Qarabağdı, Laçındı, Şuşadı, Kəlbəcərdi, Ağdamdı, Füzulidi, Cəbrayıldı, Qubadlıdı, Zəngilandı, döyüşdü, qələbələrdi, Böyük Qələbədi....

O dönməz, o gözəl səs tarixin səsiydi, o səs deyirdi ki, yerlər göyə dikələ bilər, göylər yerə ələnə bilər, ancaq bu qardaşlığa zaval olmayıb, yoxdu, olmayacaq; parad bu qənaətin dönməzliyi kimi izlənildi...

Rəşid Faxralı

İki sahil.- 2018.- 29 sentyabr.- S. 18.