Kəngər. Qıvraq. Ordu günü -
Elxan Zal Qaraxanlı yazır
Bəşəriyyət
tarixində ordunun nə vaxt yaradıldığını
heç kim bilmir. Bu barədə kim nə söyləsə də,
bütün deyilənlər mifologiyanın mövzusudur. Bizim
bildiyimiz odur ki, nə qədər ki, insan cəmiyyəti var,
həmişə ordu da lazım olacaq. Biz türklərdə
ordu günüylə bağlı artıq
daşlaşmış bir tarix var- bu Çin mənbələrində
Hun nu adlandırılan və Mode hakan tərəfindən
miladdan öncə 209-cu ildə elan edilən dövlətin
qurulma tarixidir. Modenin (biz ona Mete də deyirik) qurduğu
dövlət məhz ordu dövlətiydi. Yəni bütün
xalq bir orduydu. Ordu termini də elə zamandan qalıb, mərkəzdə
xan çadırı- Orda qurulurdu, onun ətrafında isə
bütün El. Cəmi millət bir ordu- bax budur türk adlanan
bir qövmün mahiyyəti, əgər elə deyilsə demək
onlar həqiqi türk deyil...
İndi bu gün mən, Ordu
günündə doğulan şair, iyun ayının 26-da, Azərbaycan
Respublikasının ordu günündə həmin tarixi
xatırlayıram. İnternetdə bir qəhrəman barədə
oxuduğum informasiya içimdə bir təlatüm yaratdı
– Kəngərlilər nəslindən olan Qıvraqlı
tankçı zabit Əhməd Mehbalıyev 1993-cü ildə,
iyunun 26-da Ağdamın Qızıl Kəngərli kəndində
şəhid olub. Bu informasiya düşnücəmi çox əskilərə
apardı, Kanqlıların formalaşdığı zamanlara.
O zamanlar, Mete xanın (böyük tarixçı Rəşidəddin
onu Oğuz xan kimi təqdim edir) ətrafinda toplaşan tayfalardan
biri də Kanqlılar adlanırdı. Bu ad onlara mahir araba
ustaları olduqlarına görə verilmişdi və bu araba
ustaları həm də mahir
döyüşçüydülər. Kanq qədim türkcədə
dörd təkərli araba deməkdir. Bu arabalar, uzun əsrlər
boyunca hərb tarixinin gedişini dəyişdilər. Müxtəlif türk xaqanlıqlarının tərkibində
fəaliyyət göstərən mobil kanq dəstələri,
orduların Avrasiyanın nəhayətsiz ərazilərində
böyük məsafələri surətli bir
atılışla qət etməsində böyük rol
oynadılar. Kanq dəstələri o zamanın bir
növ motorlaşdırılmış hərbi hissələri
idi.
Onlar özlərində müxtəlif türk
tayfalarını birləşdirirdir. Hunlar, Göy türklər,
Xəzərlər, Səcuqlar, Kayılar, peçeneqlər -
türklərin qurduğu saysız-hesabsız dövlətlərin
tarixində Kanqlıların adı keçir. Hər tayfa
birliyi bu sözü öz ləhcəsinə uyğun
adlandırırdı - Kanlı, Kanqlı, Kəngərli,
Kangüy, Kanqeres...Müəyyən zamandan sonra
Böyük çölün geniş ərazilərinə
yayılmış, özündə müxtəlif
tayfaları birləşdirən Kanglı dəstələri,
fərqlənmək üçün
başçıların arabasının çadırına
uyğun adlandırılmağa başladı - ağ
kanlı, qara kanlı, qızıl kanlı, sarı
kanlı və s. Çingiz xanədanı da, xanların
çadırının rənginə uyğun olaraq Ağ
orda, Mavi orda, Qızıl orda kimi ərazılərə
bölünürdü.
Bu gün bütün Avrasiya
coğrafiyasında Kanqlıların izlərinə rast gəlmək
olar. Çin, Orta Asiya, Qazaxstan, İran, Azərbaycan,
Türkiyə, Rusiya, Ukrayna, Macarıstan, Bolqarıstan-saymaqla
bitməz. Kanglılar bu günkü Qazax millətinin əsasını
təşkil edən tayfalardan biridir. Onların geniş məskunlaşdığı
ərazilərdən biri də Azərbaycandır. Azərbaycanın
demək olar ki, bütün bölgələrində
Kanqlıların izlərinə rast gəlirik. Bizdə
onları daha çox Kəngərli adlandırırlar. Və
mən Kanqlılardan olan Əhməd Mebalıyev haqqında
informasiyanı oxuyanda bu tarix düşdü yadıma. Taleyin qəziyyəsinə bax, Kanqlı Əhməd
Mehbalıyevin qızıl qanı, ordu günündə
Qızıl Kanqlı (Qızıl Kəngərli)
torpağını suvardı. Bu gün Azərbaycan
xalqının öz Ordu gününü, Elxan Zal sevərlərin
mənim doğum günümü rahat qutlaması
üçün canını verdi və
Tanrıdağa, Ulular uçmağında əbədi mənzilinə
yollandı. Bir türk kimi, bir kanqlı kimi, bir qəhrəman
kimi. Qəhrəmanlıq isə göydən gəlmir, gendən
gəlir, qandan gəlir...
Mən onun doğuldu Qıvraq kəndinə ilk
gedişimi xatırlayıram.
Bu gün Naxçıvan Muxtar
Respublikasının Kəngərli rayonunun mərkəzi olan
Qıvraq o zamanlır İliç rayonunun (indiki Şərur)
kənd idi və orada Sovet ordusunun moto-atıcı hərbi
hissəsi yerləşirdi. Kiçik
qardaşım Rövşən öz əmək fəaliyyətinə
həmin hərbi hissənin klub müdiri kimi
başlamışdı. Bu klub dəbdəbəsinə
görə respublikanın əksər rayonlarındakı mədəniyyət
evlərindən heç də geri qalmırdi və hərbi
hissənin də, Qıvrağın da, mədəni həyatında
önəmli rol oynayırdı. Qıvraq camatı, genlərində
Kanqlıların əzəmətini daşıyan bu insanlar hərb
işinə qandan bağlı idilər. Kəndin dəliqanlılarının
böyük hissəsi orduda çavuş kimi xidmət edirdi.
Xidmət etməyənlər də daxilən orduya
bağlı idilər. Kanqlıydılar axı. Bütün
türk impriyalarının tank qoşunlarının varisləri.
Maraqlıdır ki, kanq türkcədə araba, tank ingiliscədə
çən, böyük qab mənasını verir. Bəlkə
də bu hərbi hissənin Qıvraqda yerləşməsi
heç də təsadüfi deyildi, bu hərbi hissənin
varlığı Naxçıvanın ermənı hucumundan
qorunmasında əhəmiyyətli rol oynad. Mən həmişə
demişəm, dünən, bu gün, gələcək yoxdur,
bunlar həmişə iç-içədir.
Bu iç-içə tarixin bir günündə
mən Qıvrağa gəldim. Oradakı hərdi
hissə ilk gördüyüm hərbi hissə olmasa da, buna qədər
mən Naxçıvanın Əliabad kəndində yerləşən
hərbi hissədə iki aylıq təlimlərdə
olmuşdum, ora ilk gördüyüm andan çox xoşuma gəldi.
Qıvraq polku bir rus hərbi hissəsi olsa da, orada bir türk
huhu hiss elədim. Qardaşım Rövşən klub
müdiri gələndən hərbi hissədə Qıvraq
camaatı üçün davalı kinolar seansları təşkil
etmişdi. Ona qədər belə şeylər
olmamışdı, 1984-85-cı illər idi, amma
Qıvrağın genetik ruhu bunu qəbul elədi, yəqin ki,
Rövşənin ana babasının (həm də mənim)
Kanqlı olması burada öz sözünü dedi. Onlar kənd
sakini İsfəndiyar kişi ilə hərbi hissənin
klubunda davalı kinolar seanslarına başladılar. Filmlərə
baxmağa əsgərlərlə bərabər kənd
cavanları da gəlirdilər. Kanqlıların varisləri,
ruh döyüşçüləri. Qəribəsi nədir,
İsfəndiyar kişi tariximizin ən mistik qəhrəmanlarından
olan Əhməd Mehbalıyevin yaxın qohumu idi.
Mistika ondan ibarərdir ki, Kanqlı balası
tankda Qızıl kəngərli kəndində Ordu
günüdə şəhid olmuşdu. Buna görə, hələ
o zamandan qəhrəman Əhmədi də, qardaşı Faiqi
də, onun yaxın qohumlarını da yaxından tanımaq
imkanım olmuşdu. Rəhmətlik Faiqlə Rövşən
sonralar MTN sistemində də bir yerdə işlədilər.
Onun digər qardaşı Səttar Meybalıyevi çox
sonralar tanıdım və türk dünyasında nə qədər
əhəmiyyətli bir insan olduğunu gördüm. Yəni
mən bu kəndi, bu camatı tanıyıram. Bu insanların
içini bilirəm. Bunlar Kəngərlidir, savaşı genlərində
daşıyan adamlardır, canları savaşa
bağlıdır, türk törəsinə
bağlıdır. Vətən, millət, savaş eşqi
onların canına ana südüylə hopub. Mən
bunu elə-belə demirəm, gördüklərimi,
duyduqlarımı deyirəm. İllər sonra, Qarabağ
savaşı başlayanda, bizim Tovuz rayonu çox pis vəziyyətə
düşmüşdü. Ermənilər hucum edirdi, Tovuzda isə
heç polislərin də tapançadan başqa silahları
yox idi. Rayonda silah almaq adına yığılan pullar
müammalı şəkildə yoxa
çıxmışdı. Təşviş və
şübhələr təlatümündə
çırpınan insanlar çox yerlərdə olduğu
kimi, çarəni qaçmaqda axtarırdılar. Bax onda,
Qıvraq düşdü yadıma. Qardaşım hələ
də Naxçıvandaydı. Rayonda böyük
çaxnaşma varıydı, o zaman dostluq elədiyim Qara
Tofiqə dedim ki, biz Naxçıvana getsək vəziyyətdən
çıxa bilərik.
Düşüncələrimizi gedib rayonun rəhbərinə
bildirdik, razılaşdı əlbəttə, heç
ayrı yol da yox idi, camaat arasında artıq isterika
başlamışdı. Silahsız türk, araqsız erməni
kimidir. Nə isə...Yollandıq Naxçıvana. Əlbəttə,
Naxçıvanda ən çox söykənəyəcimiz
yer Qıvraq idi. Sədərək
döyüşlərində göstərdiyi fəaliyyətlər
qardaşıma da Qıvraqlılar arasında böyük
nüfuz qazandırmışdı. Biz gedəndə,
Rövşən artıq Naxçıvanda işləməyinə
baxmayaraq, Qıvraqda böyük coşqu ilə
qarşılandıq. Onda gördüm ki,
Qıvraqlılar qəhrəmanları sevir. Amma əsl qəhrəman
elə özləridir. Bilmirəm, haradan tapdılar, yerdən
gəldi, göydən gəldi, bizə lazım olan silah gəldi.
Tovuzlu oğlanları pulunu yediyi silahların əvəzini
Qıvraqlı oğlanlar verdi. Və mən Elxan Zal
Qaraxanlı olaraq, bütün türk dünyası adına
onlara təşəkkür edirəm. Bəlkə də onlar
olmasa, mənim doğulduğum Tovuz rayonunu çox çətin
aqibət gözləyərdi. Hə bilim halımız necə
olacaqdı...Şükürlər olsun ki, Tanrının inayəti
ilə hər şey yaxşı qurtardı. Kəngərli
övladları araba göndərə bilməsə də,
Kalaşnikov avtomatları göndərə bildi. Sonralar onlar
Naxçıvan - Gəncə reysi ilə bir BMP-də göndərdilər,
o zaman bu məni təəccübləndirsə də, indi
artıq təəccübləndirmir. Kanq tank göndərər
Tausa, bank göndərməz. Mən, 2019-cu ildə, Bakıda,
qanımı axıtdıqım ölkədə, kirayədə
qaldığım evdə, iyunun 26-da, Ordu günündə əbəs
yerə Kanqlı balasını düşünmürəm. Onunla qohum da ola bilərik, olmaya da bilərik, amma o qəhrəmandır
şübhəsiz. Özü də, onun qəhrəmanlığı
genlərində olsa da, bu kitabı böyük Tanrı
özü yazıb. Əhməd Mehbalılıyev, Elxan Zal
Qaraxanlının doğulduğu gün Tanrı dərgahına
yollanan böyük qəhrəman.
Sən Göy türklər, Çingizilər,
Səlcuqlar, Osmanlılar kimi xanədanları qurmuş bir
xalqın evladısan. Qürur duyuram səninlə qəhrəmanın.
Tanrımızın sevimli bəndəsi. Əlbəttə sənsiz
də Qarabağdakı savaş müəyyən bir şəkil
alacaqdı. Amma sən bu müharibəyə hələ
ölkəmizdə kimsənin fəfm eləmədi bir şəkil
verdin. Sən, 1993-cü ilin 26 iyunununda Qızıl Kəngərli
torpağında qızıl qanınla suvardığın
torpağın yaddaş kitabına öz adınla yazdın
bir daha - Göy çökməsə, Yer batmasa Türk
törəsi pozulmaz. Ulu Tanrı kanqları
tanklara çevirdi, səni bu tanklara rəhbər qoydu və sən
öz hünərinlə pozulmaz bir irs qoydun bu Vətən gəncliyinə.
Tankçı qardaşım, biz kanqlarla Hun qurduq, Göy
türk qurduq, Çingiz Qurduq, Səlcuq qurduq, Səfəvi
qurduq, Osmanlı qurduq, İndi də Azərbaycan qururuq.
Torpağı qəhrəmanların qızıl qanı ilə
suvarılan ərazilərə Vətən deyilər. Sən
Kəngərlilərdən olan olan Əhməd Mehbalıyev,
ordu günündə, Vətən yolunda tanrı dərgahına
yollandın ki, həmin gündə doğulan yaşasınlar
və Tanrını vəsf edə bilsinlər. Axı sən
Tanrıdağda ölməzlər məkanındasan artıq.
Türk qəhrəmanlarının əbədiyyət
qazandığı cənnətdə. Yanında elə ərlər
dayanıb ki, adları yer-göy titrədib. Heç bilmirəm
kimin adını çəkim. Məsələn peyğəmbərin
merac zamanı qırx ərəni ilə dərgahda dayanan
Satuk Buğra xan. Yəqin ki, nə zamansa orada, Ulular
uçmağında bir gün görüşəcəyik səninlə.
Sən deyəcəksəksən ki, ölümün xeyir
Elxan, mən də deyəyəcəyəm ölümə qənşər
Əhməd. Biz qonaq yaşadıq Yer kürəsində, indi
sakiniyik əbədiyyətin.
Şərq.- 2019.- 4
iyul.- S.12