Su nurdur, həyatın
cövhəridir,
saflıqdır, təmizlikdir, yaşıllıqdır,
gözəllikdir
“Su ehtiyatlarından səmərəli
istifadənin təmin edilməsinə dair 2020–2022-ci illər
üçün Tədbirlər Planı”nda dağ çayları
sularının yığılması üçün relyefə
uyğun yaradılması nəzərdə tutulan su
anbarları sırasında Viləşçay su
anbarının adı da yer alıb.
Füsunkar təbiətə malik cənub bölgəsinin iri dağ çayı olan qədim
Viləşçayın adı ilk dəfə tarixi mənbələrdə
eradan əvvəlki minilliklərdə çəkilir.
Eramızın 90-168-ci illərində yaşamış yunan
coğrafiyaşünası Ptolemey isə Xəzər dənizinin xəritəsini
çəkərkən Viləşçayın
Qızılağac körfəzinə
töküldüyünü göstərmişdir. Mənbəyini
Yardımlının dağlıq ərazisində yerləşən
Quludaş zirvəsindən götütən Viləşçayın
uzunluğu 115 kilometr, hövzəsinin sahəsi 935 kvadrat
kilometr təşkil edir.
Suyunun
çox hissəsini yağış, qismən də yeraltı,
qar sulardan alır.
Vilşçayın sahilində yerləşən
Masallının İstisuyu hələ çar Rusiyası
zamanı müalicə və
istirahət məkanı olub. İstisu ilin
bütün fəsillərində gözəl olur. Təbiətin
möcüzəsi, şəfa ocağı sayılan bu misilsiz məkandan Viləşçaya
axıb qarışan isti, qaynar
bulaqlar dəri, oynaq-əzələ, yel, onurğa, radikulit,
prostat, sinir və ginekoloji xəstəliklərin müalicəsi
üçün çox
faydalıdır.
Sahilinə qərinələr boyu dincəlməyə gələnlərin
ruhuna kaman kimi laylay çalan Viləşçay
Masallının düz mərkəzindən keçərək,
onu iki hissəyə bölür. Keçmiş zamanlardan üzü bəri çayın suyundan yerli əhali əkinlərini
suvarmaq məqsədi ilə istifadə edib. Lakin yay aylarında çayın
suyu tamamilə azalırdı, bəzi yerlərdə
yatağı çox lilənirdi Bu da suvarma mövsümündə
müəyyən çətinliklər
yaradırdı.Yazın əvvəli və payız
ortalarında isə bəzən güclü
yağışlar çayda böyük daşqınlar əmələ
gətirirdi. Çayın sahilinə yaxın əkin
sahələri su altında qalırdı. Buna görə də
ötən əsrin yetmişinci illərinin ortalarından
başlayaraq kənd təsərrüfatının
inkişafında çayın suyundan daha səmərəli istifadə etmək məqsadi ilə
Viləşçayın dağların ətəyindən
maili düzənliyə çıxdığı yerdə
qarşısında nəhəng dəmir-beton bəndin
tikintisinə başlandı.1986-cı ildə istismara verilən
Viləşçay su anbarı
o vaxtan Masallının ən gözəl mənzərəsi olan yerlərdən
birinə dönüb. Dağ döşündə körpə
dənizi xatırladan bu
böyük su dəryaçası zümrüd rəngli
meşələrin fonunda əsrarəngiz panoramı insana xoş təssürat
bağışlayır.
Sututumu 46 mln. kubmetr olan Viləşçay bəndinin hündürlüyü 37 metr,
üstdən uzunluğu 3,2 kilometrdir. Bəndin
yaradılması ötən əsrin 80 –ci illərində
çayçılığın, tərəvəzçiliyin,
taxılçılığın inkişafına
böyük təkan vermiş, eyni zamanda, yerli əhalinin maddi-rifah halının daha da
yaxşılaşdırılmasına geniş imkan
yaratmışdır. Bu gün isə rayonun fermer təsərrüfatlarında
taxılçılıq, çəltikçilik,
tütünçülük, baramaçılıq, bostan bitkilərin va başqa sahələrin inkişafına böyük diqqət göstərilir. Masallıda çəltik
əkinləri əvvəlki ilə nisbətən 2020-ci ildə
36,7 hektar artırılaraq 253,9 hektara
çatdırılmışdır. Cari ildə rayonda 61
hektardan çox sahədə qarpız, 280 hektara yaxın sahədə
yemiş, 49 hektar sahədə balqabaq əkilib.
Xırmandalı, Çaxırlı, Səmidxan, Həsənli,
Qızılağac, Mahmudavar, Sərçuvar, Təklə və
başqa kəndlərdə əkin sahələri genişləndirilib.
Hazırda Masallıda bostan məhsulları
yığımının qızğın
çağıdır. Torpaq mülkiyyətçiləri
bu günədək əkdikləri bostan sahəsinin 70-75
faizinin məhsulunu yığıblar. Yığılan
məhsul əsasən yerli bazarlara və respublikamızın
iri şəhərlərinin bazarlarına göndərilir.
Bu gün Masallı rayonunda mövcud olan 25 min hektara
yaxın əkin sahəsinin 17 min hektarı suvarılan
torpaqlardır.
Lakin faktiki olaraq rayon üzrə 9892 hektar torpaq
sahəsi (40 faiz) suvarma suyu ilə təmin edilir. Sahələrin 4500 hektarı qapalı şəbəkələr,
5392 hektarı isə açıq torpaq kanalları vasitəsilə
suvarılır. Rayonun Xəzər dənizi
ətrafında yerləşən Muğan zonasının
yaşayış məntəqələrində torpaqların
bir hissəsi sussuzluqdan şoranlaşmışdır. Muğan kəndlərinin
sakinləri içməli su, eyni zamanda, kənd təsərrüfatı
və mal-qara üçün zəruri olan su
ehtiyatlarını tapmaqda uzun illərdir ki, çətinlik
çəkirlər. Meleoratorların fikrincə, bu ərazilərdə
kollektor-drenaj şəbəkələrinin çəkilməsinə
ciddi ehtiyac duyulur.
2018-ci ildən Viləşçay su
anbarının ikinci növbəsinin layihələşdirilməsi
və tikilişinə start
verilməsi də yaxın gələcəkdə bölgədə suvarma problemlərinin tam həll
edilməsi və əkin sahələrinin daha da artırılması zərurətindən
yaranmışdır. Ölkə başçısının
göstərişi ilə hazırlanan həmin layihədə
Viləşçay su hövzəsinin həcmini 132 milyon
kubmetrə çatdırmaq üçün su bəndinin
hündürlüyünün daha 16 metr artırılması və digər
tədbirlərin həyata keçirilməsi nəticəsində
20 min 100 hektar əkin sahələrinin suvarma suyu ilə təmin
ediləcəyi nəzərdə tutulur.
Onu da
qeyd edək ki, bu layihədən öncə Masallı
şəhərində, ümumiyyətlə, mərkəzləşmiş
içməli su və kanalizasiya sistemləri mövcud
olmayıb. Əhali içməli suya olan tələbatını
fərdi həyətyanı sahələrdə standartlara cavab
verməyən qaydada qazılmış quyulardan və ya nəqliyyat
vasitəsindən istifadə edərək kənardan
daşımaqla ödəyib.
Eyni
zamanda, Muğan zonasında yerləşən yaşayış məntəqələri
daxil olmaqla rayonun 40-a
yaxın kəndində içməli su təchizatı
sarıdan problemlər
mövcuddur. 2016 -cı ildən “Masallı
şəhərinin su təchizatı və kanalizasiya sistemlərinin
yenidən qurulması layihəsi”
çərçivəsində Masallı şəhərində və Ərkivan qəsəbəsində xeyli
işlər görülmüşdür. Son illər Viləşçay
su anbarında sutəmizləyici qurğu, 5000 kubmetr həcmində
sututarlar və Musaküçə kəndi ərazisində
çirkab sutəmizləyici qurğu inşa edilib. İçməli suyun keyfiyyətini və
dayanıqlığını təmin etmək məqsədilə
gün ərzində 24 min kubmetr su təmizləmək
gücündə olan bu qurğu sayəsində Viləşçay
dəryaçasından götürülən su xüsusi
laboratoriyada analiz edilib təmizləndikdən sonra əhaliyə
verilir. Bundan başqa, rayonun müxtəlif
yaşayış məntəqələrində 24 subartezian
quyusu qazılaraq istifadəyə verilib. Azərbaycan Kənd
İnvestisiya Layihəsi çərçivəsində Sığdaş,
Xəlfələr, Abbasbəyli kəndlərində su xətləri
çəkilib, Türkoba, Əhmədli və Köhnə
Alvadı kəndlərində 17500 metr suvarma kanallarında təmizlik
işləri aparılıb.
Sevindirici haldır ki, Masallı rayonunun
Muğan bölgəsində ciddi su problemi olan 24
yaşayış məntəqəsinin su təminatı layihəsinin
icrasına başlanılmışdır. Bu məqsədlə
Viləşçay su anbarının aşağı hissəsində
inşa edilmiş sutəmizləyici qurğudan ötən il həmin kəndlər istiqamətində 20
kilometr uzunluğunda magistral su kəməri çəkilib.
İndiyədək 5 yaşayış məntəqəsi -
Sığıncaq, Məmmədxanlı, Şərəfə,
Bala Təklə və Kürdəbaz kəndləri içməli
su ilə təmin edilib və layihəyə uyğun çəkilmiş
su xətlərinin üzrində bulaqlar
quraşdırılıb. Muğan bölgəsinin digər kəndlərində
də su xətlərinin çəkilməsi işləri mərhələ
-mərhələ davam etdiriləcək. Hacıtəpə,
Ərəb, Xırmandalı, Təkdam, Köçəkli,
Eminli, Qarğalıq, Şəhriyar, Dəlləkli,
Xallıcalı, Ağakişibəyli, Alışanlı,
Xoşçobanlı, Mollahəsənli və Qədirli kəndlərində
yaşayan sakinlərin də içməli suya olan tələbatı
tam ödəniləcəkdir.
Viləşçay
su anbarının ikinci növbəsinin tikintisi isə nəinki
Masallının, hətta bütün regionun iqtisadiyyatına,
o cümlədən kənd təsərrüfatının
inkişafına böyük təkan olacaq. Belə ki, aqrar sahənin
inkişafına böyük təkan verəcək layihədən qonşu Cəlilabad
və Neftçala rayonları da faydalana biləcəklər.
Prezident İlham
Əliyevin kənd təsərrüfatının
inkişafı, əkin sahələrinin suvarılması
üçün su bəndlərinin yaradılması ilə əlaqədar
Sərəncamına uyğun olaraq Masallıda da 37 su bəndinin
yaradılması və əsaslı təmiri davam etdirilir.
2018-ci ilin noyabr ayından indiyədək rayonda
olan 30 sututarda tikinti və təmir işləri başa
çatdırılıb.
Bundan başqa, Masallı şəhərin
baş planına əsasən Viləş çayının
şəhər ərazisindən keçən hissəsində
- çayın sahili boyunca 50
hektara yaxın ərazidə meşə-park, o cümlədən
7 hektarda “Park-bulvar” kompleksinin salınmasına
başlanılmışdır.
Burada yaşıllıqların salınması və
ağacların əkilməsi işlərinə start
verilmiş, artıq 20 hektara yaxın ərazidə meşə
zolağı salınmışdır. Layihə sənədlərinə əsasən,
park-bulvar kompleksində uşaq-əyləncə mərkəzi,
idman qurğusu, “Masallı evi”, bədii-əyləncəli
proqramların təşkili üçün estrada səhnəsi,
istirahət və iaşə obyektləri, 2 fontan, külafirəngilər, çay
üzərində 1 piyada və 2 nəqliyyat vasitələrinin
hərəkəti üçün körpü, yeraltı
içməli su anbarı, nasosxana, yanğın əleyhinə
su anbarı nəzərdə tutulmuşdur.
Su həyata
can bəxş edən inam qaynağıdır. İnsan
da, təbiət də susuz yaşaya bilməz. Su Tanrının müqəddəs nemətlərindən
biridir. Amma bəzən sudan ağıllı şəkildə
istifadə etməyin zəruri olduğunu
unudan insanlar da olur. Keşmişdən üzü bəri
ağbirçək nənələrimiz insan ovladına “su qədər
ömrün olsun” deyə
alqış duası söyləyiblər. Səfərə
çıxanın arxasınca su atıb “Yolun aydın olsun!”
deyirlər. Suyun qüdrətinə inanan dədə-babalarımız
su ilə bağlı müdrik sözlər söyləmiş,
nəğmələr qoşub, suyu canlı varlıq kimi dəyərləndirmişlər.
Ulu abidəmiz “Kitabi-Dədə
Qorqud” dastanında “Su haqq didarın görmüşdür”
deyən Qazan xanın su ilə söhbəti bunun bariz
nümunəsidir.
Qızıl
dəvələr gəlib keçdiyi su!
Ağ
qoyunlar gəlib çövrəsində yatdığı su!
Ordumun xəbərin
bilirmisin degil mana!
Qara
başım qurban olsun, suyum sana!
Bəli, su nurdur, həyatın
cövhəridir, saflıqdır, təmizlikdir,
yaşıllıqdır, gözəllikdir, bağ-bostanın
zinətidir... Əminik ki, dağ döşündə
körpə dəniz kimi dalğalananViləşçayda
toplanan təmiz və ekoloji cəhətdən saf suyun borular vasitəsilə rayonun
Muğan bölgəsindəki kəndlərinə çəkilməsi
sakinlərin içməli su həsrətinə son qoyacaq, eyni zamanda, melioriativ tədbirlərin
yaxşılaşdırılması ilə əlaqədar həyata
keçirilən yeni layihələr kəndli fermerlərin, əhalinin
həyətyanı sahəhələrində əkib-becərdikləri
torpaqları daha da cana gətirərək ölkəmizdə
məhsul bolluğu yaradılmasında böyük rol
oynayacaq.
Nurəddin Muğanlı
İki sahil.- 2020.- 5 avqust.- S.15.