Kəlbəcər köçü: 27 il əvvəl və indi

Ermənilər vaxtilə talayaraq işğal etdikləri bu bölgəmizi indi viran qoyaraq tərk edirlər

Noyabrın 10-da Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin, Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin və Ermənistan baş nazirinin birgə imzaladıqları üçtərəfli bəyanat Azərbaycanın həm hərbi, həm siyasi, həm də diplomatik qələbəsi, Ermənistanın isə tam məğlubiyyəti deməkdir. Bəyanata əsasən, işğalçı qüvvələr Kəlbəcər rayonunu noyabrın 15-dək boşaltmalı idi. Amma Ermənistan tərəfi rayonun təhvil verilməsi üçün əlavə 10 gün vaxt istəyib. Azərbaycan dövləti öz humanist xarakterini bir daha nümayiş etdirərək bu müddətin noyabrın 25-dək uzadılmasına razılıq verib.

Noyabrın 25-dək Kəlbəcərin azad olunması BMT Təhlükəsizlik Şurasının 822 saylı qətnaməsinin yerinə yetirilməsi deməkdir. Çünki qətnamədə bütün işğalçı qüvvələrin Kəlbəcər və Azərbaycanın digər işğal olunmuş rayonlarından dərhal çıxarılması tələb olunsa da, indiyədək bu öhdəliklər yerinə yetirilməyib. Azərbaycan Ordusu işğalçını təslimetmə əməliyyatını və 27 ildir yerinə yetirilməyən BMT qətnamələrinin icrasını da həyata keçirir. 44 gün davam edən İkinci Qarabağ müharibəsində məğlubiyyətini qəbul edən Ermənistan artıq Kəlbəcərdən çıxmağa başlayıb. Amma, necə? Tarixdə misli görünməmiş xüsusi vandallıq və faşistliklə…

30 il bundan əvvəl Ermənistan torpaqlarımızı vəhşicəsinə işğal etdiyi kimi, indi də o cür barbarlıqla təhvil verir. Məlum razılaşmadan sonra erməni mülki vətəndaşlar və yerlərdə qalmış silahlı birləşmələr işğaldan azad olunmuş ərazilərimizdən təyin edilmiş qrafik əsasında çıxmaqdadırlar, lakin hər zaman olduğu kimi, bu dəfə də ermənilər öz vandal hərəkətlərindən və ən əsası, əldə edilmiş razılaşmaya hörmətsizlik nümayiş etdirməkdən çəkinmirlər. Belə ki, mətbuatda Kəlbəcərdən çıxan erməni əhalisinin videoları və fotoları yayımlanıb. Bu video və fotolarda aydın görünür ki, ermənilər əsasən bütün əşyalarını yük maşınlarına yükləyərək, daşıyırlar. Hətta mal-qaranı da rahat şəkildə apara bilirlər. Ermənilər təhlükəsiz şəkildə, atəşə məruz qalmadan rahatlıqla əşyalarını götürür, hətta evlərin dam örtüyü və unitazlarına qədər çıxarıb aparırlar. 27 il əvvəl buradan qovulmuş azərbaycanlıların evlərində yaşayan ermənilər indi həmin evlərə od vuraraq gedirlər. Kəlbəcəri tərk edən ermənilər ölülərinin qəbirlərdəki sümüklərini belə özləri ilə aparıb. Daşıya biləcəkləri əşyaları maşınlarına yükləyən ermənilər evlərə benzin tökərək yandırırlar. Kəlbəcərdə ağacların kəsilməsi, meşələrin yandırılması və ətraf mühitə qəsdən zərər verilməsi təbiətə qarşı ən ağır cinayətdir. İşğal dövründə Kəlbəcərə köçürülən ermənilər evləri və ərazidəki meşə zolaqlarını yandırmaqla yanaşı, tarixi abidələrə də təcavüz edir. Ermənilər Kəlbəcər rayonu ərazisindəki qədim tarixi abidə olan Xudavəng monastırını sökməyə başlayıblar. Onlar monastırda qədim əşyaları, əsərləri və digər qiymətli əşyaları Ermənistana daşıyırlar. Kəlbəcərin işğaldan azad edilməsindən sonra ermənilər monastırdakı zəngləri, məşhur Alban Xudavəng monastırının xaç daşlarını və digər qiymətli əşyaları sökərək qeyri-qanuni olaraq Ermənistana aparırlar. Quru divarlara da od vurub yandırırlar. Hətta məktəb binası belə yandırılır. Meşələr qırılır, alovlara qərq edilir.

Hazırda Kəlbəcəri tərk edən erməni əhalisi rayonun işğalından sonra orada qeyri-qanuni məskunlaşıb. BMT-nin və ATƏT-in prinsiplərinə zidd olaraq 1999-cu ildən işğalçı Ermənistan Kəlbəcər ərazisində ermənilərin fəal məskunlaşdırılmasına başlayıb. Ermənilərin 27-28 il boyunca qanunsuz yaşadıqları evlərdən sökdükləri qapı-pəncərə çərçivələrini və aparılması mümkün olan digər bütün vasitələri daşımaları, daşıya bilmədiklərinə isə od vurub yandırmaları artıq dünya miqyasında onların kimlikləri, necə bir rüsvayçı “əqidəyə” malik olmaları barədə əsl gerçəklikləri nümayiş etdirməkdədir. Bununla yanaşı, bütün bunlar onu sübut edir ki, işğala məruz qalmış torpaqlarımızda mədəniyyət irsimizi, tarixi abidələrimizi, dini ocaqlarımızı, məscidlərimizi təhqirlərə məruz qoyan ermənilər ötən müddət ərzində az da olsa dəyişməyiblər, əksinə daha da vəhşiləşiblər.

Kəlbəcəri tərk edən zaman ermənilərin göstərdikləri bu biabırçı şoular mənfi mənada dünya mediasının da diqqətini çəkməyə bilməzdi. Qərb, Rusiya və Türkiyə KİV-ləri işğalçıların bu addımlarını fotolarla, videolarla birgə işıqlandırıblar. Qeyd olunub ki, erməni əhalisi mağaza, idarə binalarını yararsız hala salırlar və eyni mənzərə Laçınla Ağdamı da gözləyir.

Yaponiyanın “msn.com” saytı Azərbaycanın işğaldan azad olunmuş Kəlbəcər rayonunu tərk edən ermənilərin buradakı evləri və sosial obyektləri yandırması barədə məqalə dərc edib. “Azərbaycan köçürülmə vaxtını noyabrın 25-dək uzadır” sərlövhəli məqalədə qeyd edilir ki, Ermənistan tərəfi Azərbaycana müraciət edərək ərazinin təhvil verilməsi müddətinin noyabrın 25-dək uzadılmasını xahiş edib. Məqalədə bildirilir ki, 1990-cı illərin əvvəllərində keçmiş Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra Kəlbəcəri mühasirəyə alan Ermənistan ordusu və separatçılar burada yaşayan azərbaycanlılara ərazini tərk etmələri üçün cəmi bir neçə saat vaxt vermişdilər. Lakin buna baxmayaraq, Azərbaycan tərəfi növbəti dəfə humanistlik göstərərək Ermənistan rəhbərliyinin bu xahişini qəbul edib. Məlumatda ermənilərin tərk etdikləri evləri və sosial obyektləri yandırmalarına da geniş yer ayrılıb. Bildirilib ki, bu evlərin əksəriyyəti ötən əsrin 90-cı illərində bu ərazilərdən qovulan azərbaycanlılara məxsus olub.

Rusiyanın “RBC” agentliyinin Kəlbəcərdəki müxbiri Aleksandr Atasuntsev yazır ki, ermənilər gedərkən evləri qəsdən yandırırlar. Hətta məktəb binasına da od vurulub. BBC-nin reportajında isə evi yandıran erməni belə deyir: “Mən yaşamıramsa, heç kim yaşamasın”. Bütün bunlar sadəcə vandallıqdır.

Düşmən tam boşaltmalı olduğu Kəlbəcər şəhərində ekoloji terrorlar törətməyə başlayıb. Bu barədə “Sputnik Ermənistan” saytında da yazı dərc olunub. “Kəlbəcərdən gələn yol maşınlarla doludur: ermənilər evləri yandırır və torpaqları tərk edirlər” başlıqlı xəbərdə yanğından video da paylaşıb. Bununla da ermənilər Azərbaycanın işğal altında olan torpaqlarında vandalizm əməlləri törətdiklərini özləri bir daha sübut ediblər.

“BBC News” kanalı da ermənilərin Kəlbəcər rayonunda ekoloji və kütləvi terrorlar törətməsi ilə bağlı məsələni işıqlandırıb. Telekanalın Moskva müxbiri Stiv Rozenberq bununla bağlı Kəlbəcərdən reportaj hazırlayıb. Reportajdan da görünür ki, ermənilər aparılması mümkün olan hər şeyi özləri ilə götürürlər. Bununla da BBC-nin videoreportajı razılaşmaya uyğun olaraq ermənilərin Kəlbəcəri tərk etdiyini təsdiqləyir. Materialda ermənilər yaşadıqları evlərdə azərbaycanlıların yaşamaması üçün bu addımı atdıqlarını bildiriblər. Bu o deməkdir ki, işğal olunmuş ərazilərdə maddi-mədəni sərvətlərimizin dağıdılması və qarət olunması indi də davam edir.

Rusiyanın “Rossiya 1” telekanalında yayımlanan “60 minut” (“60 dəqiqə”) verilişində qonaq olan Rusiya Beynəlxalq Məsələlər Şurasının eksperti, Aleksey Naumov Kəlbəcəri tərk edən ermənilərin oradakı evlərini, mağazalarını və digər tikililəri yandırmasını əks etdirən videogörüntüləri şərh edib: “Biz yadda saxlamalıyıq ki, Qarabağ - Azərbaycandır. Bu torpaq isə beynəlxalq hüquqla ona məxsusdur, o bu torpağın qaytarılması uğrunda vuruşub. Ən maraqlısı odur ki, Azərbaycan Şuşanı tutduqdan sonra – zəfərdən əvvəl dayandı və sülhməramlıların buraxılmasına və rayonların mərhələ-mərhələ, yavaş-yavaş Azərbaycana qaytarılmasına alicənabcasına razılıq verdi. Azərbaycanın özünü bu vəziyyətdə bundan artıq alicənabcasına necə apara biləcəyini təsəvvür etmirəm.”

Bununla belə, Naumov xatırladıb ki, 1993-cü ildə azərbaycanlılar Kəlbəcərdən çılpaq, ayaqyalın qaçırdılar, kim qaçmırdısa, o biri şəhərə yox, “o biri dünya”ya gedirdi: “Tamamilə faciəli vəziyyət, hansını ki, unutmaq olmaz. Bəli, bu, çoxdan olub, amma biz bunu unuda bilmərik.”

Kəlbəcər “köçü” zamanı baş verənlər həm də Azərbaycan və Ermənistan arasındakı fərqi bir daha göstərir. Azərbaycan tərəfi Kəlbəcərdəki erməni hərbi birləşmələrinin ərazidən çıxması üçün humanitar qaydalara tam uyğun olaraq, qabaqcadan razılaşdırılmış müddət ayırıb, lakin erməni tərəfi işğal zamanı bunların heç birini etməyib. Qeyd etmək lazımdır ki, Kəlbəcərin Ağdaban kəndinin qadınları hələ 1991-ci ildə 11 nəfər silahlı erməni quldurunu tərksilah edib, əsir götürmüşdülər. 1992-ci ilin aprelin 8-də Ağdaban kəndi ermənilərin amansız hücumları nəticəsində işğal olunub. 39 nəfər kənd sakini qəddarcasına öldürülüb, 5 nəfər girov götürülüb, 100-dən artıq ev yandırılıb. 1993-cü ilin mart ayında düşmənlər strateji əhəmiyyətli bir neçə yüksəkliyi tutublar. Təkəqaya, Zağalar, Çıraq kəndlərinə soxulub evlərə od vurub, dinc əhalini diri-diri yandırıblar. Ən əhəmiyyətli Keçiliqaya yüksəkliyinə sahib çıxıblar. Aprelin 2-də Kəlbəcər artıq erməni quldurlarının əlində idi. Dağlıq Qarabağ ərazisindən kənarda yerləşən Kəlbəcər rayonunun Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilməsi nəticəsində dinc əhaliyə vəhşicəsinə divan tutulub, yerli əhali min illər boyu yaşadığı ata-baba torpağından qovularaq didərgin salınıb. İşğal nəticəsində Kəlbəcərdən 53.340 nəfər adam qovulmuş, 511 dinc əhali öldürülmüş, 321 nəfər isə əsir götürülmüş və itkin düşmüşdür. Erməni faşistləri rayonu talan edib,yandırdılar. Rayon ərazisində olan tarixi-memarlıq abidələrini, binaları, evləri dağıdıb məhv etdilər.

Göründüyü kimi, bu gün təhlükəsiz şəkildə və öz seçimi ilə ərazini tərk edən erməni əhalidən fərqli olaraq, 1993-cü ildə rayonun azərbaycanlı əhalisi oradan zorakılıqla qovulub, dağ yolları ilə, ayaqyalın, piyada şəkildə erməni təcavüzkarlarından qaçıb xilas olublar. Onların bir çoxu qırğına məruz qalıb, atəşə tutulub, meyitləri belə təhqir edilib. Azərbaycan əhalisi özü ilə heç nə götürə bilməyib, sakinlərin bütün əmlakı erməni ordusu tərəfindən qarət olunub. 1993-cü ildə Kəlbəcərin əsl sakinləri dağları, meşələri, keçilməz yolları ayaqyalın qət edərək canlarını erməni silahlılarından güclə qurtardılar. Yüzlərlə kəlbəcərli qırğına məruz qaldı, cəsədləri belə təhqir edildi.

Yaqut Ağaşahqızı

İki sahil.- 2020.- 17 noyabr.- S.27