Naxçıvan Muxtar Respublikası: əhali məşğulluğu və sosial rifah

28 yanvar 2021-ci il tarixdə Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri tərəfindən “2021-2025-ci illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasında əhalinin məşğulluğunun artırılması üzrə Dövlət Proqramı”nın təsdiq edilməsi haqqında imzalanan Sərəncam ölkəmizdə milli iqtisadi quruculuq prosesləri fonunda uğurla təşəkkül tapan sosiallaşma tədbirlərinə böyük töhfədir.

Ölkəmizdə olduğu kimi, muxtar respublikamızda da əhalinin məşğulluq məsələsi daima dövlətin iqtisadi siyasətinin prioritetlərinə aid olunmuşdur. 2007-ci il 30 may tarixdə Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin Sərəncamı ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasında Məşğulluq Startegiyasının həyata keçirilməsi üzrə Dövlət Proqramında (2007-2010-cu illər);

- birinci mərhələdə 18 dekabr 2013-cü ildə qəbul olunaraq 2014-2015-ci illəri əhatə edən;

- ikinci mərhələdə isə 11 yanvar 2016-cı ildə qəbul olunmaqla, 2016-2020-ci illəri əhatə edən “Naxçıvan Muxtar Respublikasında əhalinin məşğulluğunun artırılmasına dair Dövlət Proqramı”nda məşğulluq əsas məqsədlər kimi götürülmüş və uzunmüddətli dövrlər üzrə yaradılması hədəflənən yeni iş yerlərinin açılmasına öz töhfələrini vermişdir.

5 bənddən ibarət olan yeni Dövlət proqramının isə həyata keçirilməsi üzrə 2021-2025-ci illər üzrə Tədbirlər Planı da təsdiq olunmuşdur. Tədbirlər Planı 22 bənd üzrə məşğulluq sahəsində çox zəruri tədbirlərin reallaşmasını hədəfləyir. Eyni zamanda, Dövlət proqramı əvvəlki dövrlərdə məşğulluq haqqında təsdiq, qəbul və icra olunan tənzimləmə vasitələrinin sosial, iqtisadi və məntiqi davamı olaraq da çox əhəmiyyətlidir. Bir sözlə, yeni Dövlət proqramı özünün əhatəliliyi və hədəfləri baxımından olduqca perspektivlidir, etibarlıdır.

Məhz Dövlət proqramın məqsədi məşğulluq sahəsindəki tədbirlərin davamlılığı, imkanları, perspektivləri, çoxşaxəliliyi, faydalılığı və digər aktual xüsusiyyətlərinə görə aşağıdakılardan ibarətdir:

- əhalinin məşğulluğuna yönəldilən tədbirlərin davamlılığına nail olunması;

- yeni iş yerlərinin yaradılması və özünüməşğulluğun təmin edilməsi;

- əmək bazarında real vəziyyətin təhlil edilməsi və tələbata uyğun kadr hazırlığının aparılması;

- sosial müdafiəyə xüsusi ehtiyacı olan şəxslərin məşğulluğunun təmin edilməsi.

Naxçıvan Muxtar Respublikasında məşğulluq sahəsində dövlət tənzimlənməsinin həyata keçirilməsinə diqqət edəndə aydın olur ki, burada əmək bazarının ardıcıl olaraq tənzimlənməsi əsas götürülmüş, onun təhlil olunması və tələblərinin üstün tutulması fonunda kadrlara olan tələbatının müəyyənləşdirilməsi zəruriliyi ilə seçilmişdir. Müvafiq dövlət orqanlarının icraçılığı ilə nəzərdə tutulan tədbirlərin reallaşması muxtar respublikada əhalinin məşğulluğunun artırılması sahəsində konkret vəzifələr müəyyən olunmuşdur. Məşğulluq haqqında qüvvədə olan Qanun, Strategiya və digər hüquqi aktlarla vəhdət şəraitində səmərəli istehsal, təsərrüfatçılıq və fəaliyyət mühitinin daha da əlçatan olması mümkün olacaqdır. Eyni zamanda, aktiv məşğulluq tədbirləri çərçivəsində əmək yarmarkalarının keçirilməsi fonunda işsizlərin qeydiyyata alınması, bilik və bacarıqların qiymətləndirilməsi ilə onların iş yerləri ilə (məşğulluğunun) təmin olunması məsələləri daim aktuallıq qazanmışdır.

Ölkəmizin milli iqtisadiyyatı üçün müəyyən olunan uzunmüddətli prioritetlər də nəzərə alınmaqla məşğulluğun təmin olunması sahəsində keyfiyyətcə yeni mərhələnin əsasları baxımından da yeni Dövlət proqramının əhəmiyyəti böyük olacaqdır. Məlumdur ki, ölkəmizdə həyata keçirilən davamlı iqtisadi islahatlar çoxistiqamətli uğurlarla yanaşı, sənayeləşmə siyasəti əsasında inkişafı da hədəfləməkdədir. Artıq milli iqtisadiyyatımız üçün zəruri olacaq Sənaye Parkları və məhəllələrinin yaradılması da bu sahədə səmərəli olmaqdadır. Həmçinin yaradıcı təşəbbüslərə əsaslanan sahibkarlıq fəaliyyətinin əsasları daha da möhkəmlənəcəkdir ki, bu da məhz məşğulluq üçün əlverişli zəminin yaradılmasına xidmət etməkdədir. Elə bu yolla həm iş yerlərinin açılmasına, həm də məşğulluq səviyyəsinin yüksəldilməsinə nail olunmuşdur. Çünki sənaye məhəllələrinin fəaliyyəti də elə məhz kiçik və orta sahibkarlar tərəfindən məhsul istehsalını və xidmətlərin göstərilməsini, nəticə etibarı ilə yeni istehsal müəssisələrinin və təbii ki, iş yerlərinin yaradılmasını nəzərdə tutur. Burada ailə təsərrüfatlarının səmərəli təşkili və idarə olunmasına, mövcud olanların fəaliyyətinin genişləndirilməsinə və yenilərinin yaradılmasına əlverişli zəminin yaradılması, həmçinin dəstəyin göstərilməsi nəzərə alınmışdır. Buna görə də həmin Dövlət proqramı hər iki idarəetməyə əsaslanan sahibkarlığın inkişafını hədəfləyir.

Müasir müstəqillik illərinin ən mühüm nailiyyətlərindən birini də bütün regionların istehsal və sosial infrastruktur təşkilatlanması sahəsindəki perspektivlərindən ibarət olan potensial təşkil etməkdədir. Qeyd etmək olar ki, Naxçıvan Muxtar Respublikası da özünəməxsus regional xüsusiyyətlərinə görə bu sahədə məşğulluq imkanlarının artırılmasını hədəfləməkdədir. Bütün rayonların, şəhər və kəndlərin iqtisadi inkişafının diqqətdə saxlanılması, təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətinin dəstəklənməsi və hərtərəfli təminatların təşəkkülü məhz həmin ərazilərdə yerli resurslara əsaslanan istehsal və xidmət sahələrinin yaradılmasını nəzərdə tutmaqdadır. Yeni Dövlət Proqramının icrası ilə qarşıdakı dövrlər üzrə reallaşması hədəf kimi qəbul olunan tədbirlərdən biri də rayonların sosial-iqtisadi inkişafı əsasında məşğulluğun təminatından ibarət olacaqdır. Məşğulluqla yanaşı, özünüməşğulluq imkanlarının yaradılması da məhz rayonların və kəndlərin iqtisadi inkişafı nəticəsində reallaşacaqdır.

Təsdiq olunan yeni Dövlət proqramında həmçinin:

- əhalinin bütün təbəqələrinin diqqətdə saxlanılması;

- gənclərin yaradıcılıq potensiallarının inkişaf etdirilməsi;

- sosial müdafiəyə və qayğıya ehtiyacı olan şəxslərin məşğulluğunun (özünüməşğulluq) təmin olunması;

- müxtəlif stimullaşdırıcı və dəstəkləyici tədbirlər məqsədilə güzəştli şərtlərlə və kiçikhəcmli kreditlərin verilməsi;

- sosial layihələrin reallaşması kimi tədbirlər zəruriliyi ilə seçilməkdədir.

Ölkəmizdə bütün sahələrdə olduğu kimi, əhalinin məşğulluğunun artırılması istiqamətində də dövlət tənzimlənməsi həyata keçirilir. Hələ 2 iyul 2001 -ci ildə xalqımızın ümummilli lideri böyük Heydər Əliyev tərəfindən təsdiq olunan Azərbaycan Respublikasının məşğulluq qanunu bu sahədə yeni keyfiyyət mərhələsinin əsaslarını yaratmış oldu. Orada hazırkı iqtisadi şərait üçün aktual olacaq və bu günlərə qədər təşəkkül tapan uğurların əsaslarını təşkil edəcək meyarlar təsbit olundu. Belə ki, həmin Qanunda dövlətimizin müəyyən etdiyi siyasət, məşğul şəxs adlandırılan insanlar, məşğulluq sahəsində insanların hüquqları, məşğulluğun tənzimlənməsi, məşğulluq sahəsində həmkarlar ittifaqlarının iştirakı, işaxtaranlarla işəgötürənlərin qanunla müəyyən olunan münasibətləri və digər mühüm məsələlərə ətraflı olaraq aydınlıq gətirilmişdir. Bir sözlə, bu qanun tam mükəmməl və sanballı prosedurları özündə əks etdirməklə gələcək üçün çox güclü təminatdır. Qeyd edək ki, həmin dövlət sənədində yuxarıda göstərilənlər məşğulluğun tənzimlənməsi ilə bərabər, həm də orada təmsil olunan insanların bir-biri ilə münasibətlərinə də yenilik gətirir. Artıq bütün bunlar müasir dövrlə ayaqlaşmaqla və səsləşməklə, məşğulluq mədəniyyəti formasında ifadə oluna bilər.

Məhz bu etibarlılıq əsasında Prezident İlham Əliyevin 26 oktyabr 2005-ci ildə imzaladığı Sərəncamla “Azərbaycan Respublikasının Məşğulluq Strategiyası (2006-2015-ci illər)”, 15 may 2007-ci il tarixdə imzaladığı Sərəncamla isə “Azərbaycan Respublikasının Məşğulluq Strategiyasının həyata keçirilməsi üzrə Dövlət Proqramı (2007-2010-ci illər)” da təsdiq olunmuşdur. Bunlarla yanaşı, 2006-2015-ci illər üzrə təsdiq olunmuş Dövlət Proqramında nəzərdə tutulmuş ikinci mərhələnin həyata keçirilməsini təmin etmək məqsədilə 15 noyabr 2011-ci il tarixdə dövlət başçısı tərəfindən “Azərbaycan Respublikasının Məşğulluq Strategiyasının həyata keçirilməsi üzrə 2011-2015-ci illər üçün Dövlət Proqramı” təsdiq olunmuşdur.

Milli iqtisadiyyatın uzunmüddətli perspektivləri və etibarlı sosiallaşma tədbirləri çərçivəsində həyata keçilirilən islahatlar məşğulluq tənzimlənməsi sahəsində də yeni səhifələr açmışdır. Ölkə başçısı tərəfindən 29 iyun 2018-ci il tarixində təsdiq olunan Məşğulluq haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu da müasir dövrün ən yeni tələbləri, o cümlədən, daha çevik idarəetmə mexanizmləri, sosial rifah sahəsindəki uğurlar, innovativ inkişaf və s. xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla, qəbul olunmuşdur. Orada vakansiya bankının yaradılması, məşğulluğun təmin edilməsində yerli özünüidarəetmə orqanlarının iştirakı, peşəyönümünə dair məsləhət xidmətləri, əmək birjalarının və əmək yarmarkalarının təşkili, özünüməşğulluğa kömək göstərilməsi, sosial müəssisələrin və əlavə iş yerlərinin yaradılması və məqsədli proqramların həyata keçirilməsi, fərdi məşğulluq proqramı, peşə hazırlığına cəlb olunan işsiz şəxsə verilən təqaüd, qeyri-formal məşğulluğun müəyyənləşdirilməsi, “qeyri-formal məşğulluğa nəzarət” vahid elektron informasiya ehtiyatı, qeyri-formal məşğulluq sahəsində maarifləndirmə, məşğulluq sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıq və digər məsələlərin tənzimlənməsindən ibarət çox aktual məsələlər yer almışdır.

Bütün bunlar bir daha göstərir ki, məşğulluq məsələsi dövlətin gündəlik diqqəti ilə əhatə olunmuşdur və onun uzaq gələcək üzrə müəyyən olunması nəzərdə tutulmuşdur. Bunu 30 oktyabr 2018-ci il tarixdə “2019–2030-cu illər üçün Azərbaycan Respublikasının Məşğulluq Strategiyası”nın təsdiq edilməsi haqqında dövlət başçısı tərəfindən imzalanan növbəti Sərəncam da göstərir.

Beləliklə, xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin həmişəyaşar ideyaları əsasında Azərbaycan Respublikasında qətiyyətlə davam etdirilən milli iqtisadi quruculuq prosesləri milli və regional səviyyələrdə nəticələrini verməkdədir. Bu sahədə ölkəmizin ayrılmaz tərkib hissəsi olaraq Naxçıvan Muxtar Respublikasında da qazanılan uğurlar yeni istehsal sahələrinin (müəssisələrinin) yaradılması, əmək ehtiyatlarından səmərəli istifadənin təmin olunması və nəticə etibarı ilə işsizliyin minimuma səviyyədə saxlanılması fonunda əhalinin məşğulluq səviyyəsinin yüksəldilməsindən ibarət olmaqdadır. Keçən müddət ərzində bütün sahələr kimi məşğulluğun tənzimlənməsi istiqamətində də həyata keçirilən tənzimləmə tədbirləri ardıcıllığı ilə seçilməkdədir.

Cavadxan Qasımov

Naxçıvan Dövlət Universitetinin dosenti,

iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru

İki sahil.- 2021.- 2 fevral.- S.15.