Əsrə bərabər
“Uzaq və yaxın Lütfi Zadə” ömrü
Lütfi
Zadənin iştirak etdiyi konfranslar məhz bu sənədli
film ilə başlayırdı. Hər kəs
kimi mən də onu qeyri-səlis
məntiq nəzəriyyəsinin
atası, Kaliforniyanın
Berkli Universitetinin ömürlük professoru,
Yaponiyanın elm adamlarına verdiyi ən yüksək mükafatın - “Honda”nın sahibi kimi tanıyırdım. Ta ki, “Uzaq
və yaxın Lütfi Zadə”yə qədər..
Təsəvvür edin ki, bu
dahi şəxsiyyət
məqalələri üzərində
işləyəndə kompüterdən
istifadə etmirdi. Məqalənin hansısa bir
hissəsini əvvələ
gətirmək lazımdırsa,
həmin hissəni qayçı ilə kəsir, lazım olmayan abzasın üzərinə yapışdırırdı.
Bu zaman vizual situasiyanın təsiri ilə qəhrəmanla bağlı
maraqlı ziddiyyət
ekrana gətirilirdi.
Görüntü sırası
qəhrəmanın işləmə
metodu ilə bağlı sözün belə aciz qaldığı səmimiliyi
göstərirdi.
Bir sözlə,
film ABŞ-ın sabiq prezidentləri Nikson və Trumen, həmçinin Mstislav Rostropoviç, Qalina Vişnevskaya, Svyatoslav Rixter kimi 50-yə yaxın tanınmış şəxsin
portretini çəkən
professor Zadənin “uzaq və yaxın”
portretini bizə göstərirdi. Və o zaman anladım ki, sən demə,
biz alimi heç tanımırmışıq.
Əsrə bərabər
ömründə, alimin
100 yaşında filmin
quruluşçu rejissoru,
əməkdar incəsənət
xadimi, professor Oqtay Babazadə ilə söhbətləşdim.
Söz sözü açdı və məlum oldu ki..
FİLMİN ÇƏKİLİŞİ 5
İL GECİKİB
Oqtay Babazadə:
1991-ci ilin noyabrında
ermənilər tərəfindən
vurulan vertolyotda həlak olanlar arasında görkəmli alimimiz, akademik Tofiq İsmayılov da vardı. Bu hadisə baş verən kimi qərara gəldik ki, onun haqqında film çəkək. Qarışıq siyasi vəziyyət bir cür əl-qolumuzu bağlamışdı, digər
tərəfdən isə
maliyyə dəstəyimiz
yox idi. Dostum – publisist, nasir Möhbəddin Səmədlə kafedə
oturub çay içə-içə vəziyyətdən
şikayətlənirdik. Birdən
onun ağlına maraqlı fikir gəldi: “Bəlkə,
Lütfi Zadə haqqında film çəkək?”. Öz-özümə
düşündüm ki,
burdan-bura Bakıda akademik Tofiq İsmayılov haqqında
film çəkməyə
pul tapmırıq, o ki qaldı okeanın
o tayında yaşayan
alimimizlə görüşmək.
Çox ümidsiz idik. Hardasa, 3 il sonra iş
elə gətirdi ki, film ilə
bağlı professor Zadənin dostu, alim Rafiq Əliyevlə
görüşdük. Onun dəstəyi
ilə 1994-cü ildə
üz tutduq Tehrana, beynəlxalq konfransa. Çəkiliş
planımıza görə
konfransda iştirak edən digər alimlərdən Lütfi Zadə haqqında fikirlərini soruşmalı
idik, daha sonra alimdən müsahibə alıb Bakıya qayıtmalıydıq.
Plana uyğun
olaraq müsahibələr
götürüldü. Lakin alim konfransa gəlib çıxmadı. Sonradan
Amerikada, San-Fransiskoda Lütfi Zadə ilə görüşdə
rejissor O.Babazadə alimdən nə üçün konfransa gəlmədiyini soruşur.
Professor Lütfi Zadə
cavab verir ki, həmin illərdə Amerika onun qarşısında iki seçim qoymuşdu: Ya İrana gedib, başqa heç bir ölkəyə səfər edə bilməmək. Ya da bu konfransdan
imtina etmək. Tehrandakı çəkilişin
üstündən düz
2 il keçir
və nəhayət,
1996-cı ildə Rafiq
Əliyevin də dəstəyi ilə yaradıcı heyət yollanır okeanın o tayına. Doğma Vətəninə və soydaşlarına onu daha yaxın
etmək üçün
uzaqlarda yaşayan Lütfi Zadənin yanına.
Oqtay Babazadə: Amerikaya yeni çatmışdıq,
yerli vaxtla gecə saat 3-də qeydiyyat şöbəsindən
məni foyeyə çağırdılar və
dedilər ki, zəng var. Çox təəccübləndim ki,
Amerikada tanışım
yoxdur. Mənə bu vaxt kim zəng vura bilər ki. Dəstəyi qaldıranda isə tanış olmayan doğma səsi eşitdim. Danışan Lütfi Zadə
idi. Bizi qarşılaya bilmədiyi
üçün üzrxahlıq
etdi. O da eyni vaxtda İtaliyadan, konfransdan qayıdıbmış.
Dünya
şöhrətli alimin
sadəliyi, təvazökarlığı,
diqqəti məni təəccübləndirmişdi. Səhər isə özü bizi böyük hörmət və ehtiramla qarşıladı.
Onun sadəliyi
həyat tərzinə,
yaşam fəlsəfəsinə
də yansımışdı. Berkli Universitetindəki
kiçik kabinetinə
gedən yol kitabların arasından keçirdi. Kiçik
mənzili, sevimli hobbisi – fotoreportyorluq üçün ayrılmış
xudmani köşəsi,
nə qədər uzaq olsa da, kababı,
dolmanı sevdiyini deməsi və ürəyinin bir küncündə yaşayan
Azərbaycan həsrəti...
Oqtay Babazadə:
Bakıda alimin xalası qızı, Xalq artisti, rejissor
Cənnət Səlimovadan
müsahibə almışdıq.
Ssenariyə əsasən,
mənzilində çəkiliş
edən zaman professor bu filmi
izləməli idi. Amma elə oldu
ki, kaset evdə göstərmədi. Müsahibəni
güclə yeni formata köçürə
bildik. Amerikada sonuncu günümüzdə
professordan bu müsahibəni izləməsini
xahiş etdim. Lakin o, çox mədəni şəkildə
imtina etdi. Mən təkid etdim. Soruşdu ki, nə qədər
vaxtımızı alar?
Dedim ki, 15 dəqiqə. Video bitdi. Kamera iri
planda onu çəkirdi. Film boyu ilk dəfə alimin gözləri dolmuşdu. Kuliminasiya nöqtəsində idik. Həmin anda anladım
ki, Azərbaycan hələ də onun ürəyindədir və Lütfi Zadə Vətənini heç unutmayıb da.
O.Babazadə böyük alimlə
dəfələrlə görüşən
bir insan kimi L.Zadənin heç vaxt azərbaycanlı olduğunu
gizlətmədiyini, əksinə,
bununla qürur duyduğunu deyir: “Onun evində Azərbaycanın görkəmli
bəstəkarları Qara
Qarayevin, Fikrət Əmirovun, Cövdət Hacıyevin kasetləri vardı”.
Bu müsahibə Lütfi
Zadəyə Bakının
qoxusunu, uşaqlığın
rəngini, uzaqda qalan Vətənini gətirmişdi. Onu uzaqlara, okeanın
o tayında qoyub gəldiyi Lütfiyə yaxın etmişdi. Bəlkə də bu yaxınlığın
təsiri ilə o, həyat yoldaşı Faina xanıma verdiyi sözü tuta bilmədi. Ömrünün son günlərində kremasiyadan imtina etdi və vəsiyyətinə
əsasən, Azərbaycanda,
birinci Fəxri xiyabanda dəfn olundu.
O hesab edirdi ki,
həyatda sərhəd
yoxdur, hər şey nisbidir, həyat sonsuzluqdur, heç bir vahid ədəd, dəqiq yalan, dəqiq düzgünlük
mövcud deyil. Elə Lütfi Zadə də belə idi – onda həm
yaxınlıq vardı,
həm də uzaqlıq.
Nərmin Nəbiyeva
Bakı Dövlət Universitetinin,
Televiziya və radio jurnalistikası kafedrasının
doktorantı
İki sahil.- 2021.- 2 fevral.- S.14.