"Neft Daşları" ən böyük nailiyyətimizdir

Bu sözlərin müəllifi, xatirələrdə yaşayan akademik Azad Mirzəcanzadənin yetirmələrinə tövsiyəsi bu idi: «Hamımız Azərbaycana borcluyuq.»

Azərbaycanı beynəlxalq aləmdə tanıdan, şan –şöhrət gətirən, iqtisadi-siyasi baxımdan mövqeyini möhkəmləndirən, müasir dövrümüzdə dünyanın enerji xəritəsini dəyişən ölkəmizin neft sənayesinin inkişafından, istehsal proseslərində müasir texnologiyalardan istifadədən, elmi-texniki nailiyyətlərin tətbiqindən, mütəxəssis və kadrların hazırlığından söz açılanda bu sahədə rolu və xidmətləri böyük olanlar arasında onun adı ilk sıralarda çəkilir: Azad Mirzəcanzadə.

Akademikin 75 illik yubileyi münasibətilə ulu öndər Heydər Əliyevin ona ünvanlanan təbrik məktubunda alimin əməyinə yüksək dəyər verilir: « Siz Azərbaycanın tətbiqi mexanika və neft- mədən işləri sahəsində apardığınız araşdırmalar ilə böyük nüfuz qazanmısınız. Neftin çıxarılmasında texnoloji proseslərin mexanikası, riyazi fizika metodlarının neft sahəsində tətbiqi ilə bağlı məsələlər sizin tərəfinizdən fundamental elm səviyyəsində tətbiq olunmuşdur. Neft və qaz kondensat yataqlarının mənimsənilməsi və istismarının əsaslarına həsr olunmuş əsərlərinizdə neft sənayesinin qazma, istehsal və neft maşınqayırması kimi sahələrin bir sıra aktual problemləri öz həllini tapmışdır ki, bu da neft yataqları istismarının səmərəliliyini xeyli artırmaq imkanı vermişdir. Elmi fəaliyyətinizdə neft və qaz çıxarılması proseslərinin qlobal optimallaşdırılmasına xüsusi diqqət yetirməniz də təqdirəlayiqdir.»

Ulu Öndər tərəfindən xidmətləri belə yüksək qiymətləndirilən alim haqqında deyilən xoş sözlər ömrünü neft sənayesinin tərəqqisinə həsr etmiş ziyalı əməyinə verilən dəyərdir. Bu dəyərləndirmə isə yeganə deyildir. Azərbaycanda neft sənayesinin inkişafında misilsiz xidmətləri ilə fərqlənən korifeylərdən olan SOCAR-ın birinci vitse-prezidenti Xoşbəxt Yusifzadə həyatının mənasını Azərbaycan elminin inkişafına həsr edən akademik Azad Mirzəcanzadənin kəşflərini yüksək qiymətləndirir. Onun görkəmli elm xadimi Azad Mirzəcanzadə haqqındakı sözləri alimin elmi axtarışlarına, fəaliyyətinə verilən dəyərdir: « Bu gün neft daşları yatağının işlənməsinin səmərəli aparılması və böyük neftvermə əmsalına nail olunmasında akademik A.X.Mirzəcanzadənin böyük rolu və xidmətləri olmuşdur.» ( Alçin Şirinzadə. Xeyrulla Ağayev : « Əfsanəvi insan, əfsanəvi şəhər» kitabından.)

Xoşbəxt müəllim həmkarı haqqında əlavə olaraq bildirir ki, akademik Azad Mirzəcanzadənin elm dühasının əsas hissəsini onun nəşr olunmuş kitabları, çoxaylı monoqrafiyaları təşkil edir ki, bunların əksəriyyəti Azərbaycanın neft və qaz sənayesinin inkişafı ilə birbaşa bağlıdır. Adı qeyd olunan mənbədə akademiklə bağlı müsahibəsində Azad müəllimin elmi axtarışlarından bəhs edən Xoşbəxt Yusifzadə bildirir ki, Azad Mirzəcanzadənin bilavasitə rəhərliyi altında qazma sahəsində, onun texnika və texnologiyasına aid olan boru üçün prorektorun yeni konstruksiyasının işlənməsi, dərin quyularda baltanın kritik işlənmə müddətinin idarə olunması, dərinlik mühərriklər ( trobuborlar) sırası üçün sökülüb-yığıla bilən mərkəzləşdiricilər kompleksinin yaradılmasının elmi əsaslandırılması kimi məsələlərin işlənib hazırlanması Neft Şirkətinin aktual problemlərini tam əhatə edir ki, bu da akademik A.X.Mirzəcanzadə metodunun, məsələlərə nəinki qlobal miqyasda yanaşmanın, hətta onların diferensial şəkildə həllinə nail olmaq prinsiplərinin təzahürüdür.»

Neft və qaz-kondensat yataqlarının mənimsənilməsi və istismarı əsaslarından bəhs edən tədqiqatlarını neft sənayesinin inkişafına həsr olunmuş 400-ə yaxın elmi əsərində toplayan, 50-dən atıq ixtira və patentin müəllifi kimi tanınan alimin əsərlərinin hər biri elmi-metodiki vasitədir. Azərbaycan elminə önəmli töhfələr verən, «Mənim ən böyük arzum budur ki, Azərbaycan öz intellekti ilə dünya bazarına çıxsın» söyləyən və elmi fəaliyyəti ilə istəyinə nail olan akademik dünyada tanınan elm adamlarından idi. Hələ kiçik yaşlarından oxuma, yazma qabiliyyəti ilə diqqətçəkən, vaxtından əvvəl imtahan verməklə 15 yaşında orta məktəbi bitirib Azərbaycan Sənaye İnstitutuna daxil olan Azad tələbəlik illərində də yaşıdları arasında seçilir, öz taleyini neft sahəsi ilə bağlayır, dağ mühəndisi ixtisasına yiyələnir. «Gil məhlulunun hidravlikasının elementləri» mövzusunda namizədlik, «Özlü-plastik və özlü mayelərin hidrodinamikası məsələləri» mövzusunda doktorluq dissertasiyalarını müdafiə edir. Cəmi 29 yaşı olan bir gəncin elmdə qazandığı bu nailiyyətlər onun sonrakı yaradıcılığına geniş yol açır. Neft ədəbiyyatında ilk dəfə « mayelərin hidromexanikası» mövzusuna rast gəldiyini etiraf edən görkəmli sovet alimi, akademik Aleksey Antonoviç İlyuşinin « Mən bu işdən daha çox şey götürdüm, nəinki Azad Xəliloviç məndən, öz məsləhətçisindən» sözləri müəllimin yetirməsinə inamı hər gəncə nəsib olan xoşbəxtlik deyil. Pedaqoq kimi çalışdığı Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasında (indiki ADNSU) bacarıqlı mütəxəssislərin hazırlanmasında böyük xidmətləri olan Azad müəllim Azərbaycanda qaz-kondensat yataqlarının işlənməsinin də ilk müəlliflərindəndir. Neftçıxarmada texnoloji proseslərin mexanikasının problemləri, xüsusilə mürəkkəb şəraitdə quyuların işlənməsinin tətbiqində hidrodinamikanın tətbiqi ilə məşğul olan Azad Mirzəcanzadənin təbiət elmlərinə, musiqiyə, incəsənətə orijinal baxışları olub. Bir çox ölkədə «Mirzəcanzadə tənliyi», «Mirzəcanzadə modeli», «Mirzəcanzadə məktəbi», «Mirzəcanzadə qanunu» ifadələrinin işlənməsi, alimin Beynəlxalq Şərq Neft Akademiyası kimi digər neft profilli bir neçə beynəlxalq təşkilarda təmsil olunması uzun illər çəkilən zəhmətin bəhrəsidir. Müsahibələrində «Belə hesab edirəm ki, 1949-cu ildə «Neft Daşları»nın açılması neft sənayemizin tarixində ən böyük hadisədir, məhz ən böyük hadisə» söyləyən akademik fəaliyyətinin böyük hissəsinin «Neft Daşları» ilə bağlılığını bu sözləri ilə ifadə edir: «Neft Daşları» mənə gəncliyimi xatırladır. Buraya hər səfərim məni cavanlığıma qaytarır, gənclik həvəsi, gənclik enerjisi ilə işləməyə ruhlandırır.» Alimin baxışına görə «Neft Daşları» elmi ideyaların praktiki həllini tapdığı təcrübə məktəbi, istehsalat nəhəngidir. Əlavə olaraq bildirir ki, «Neft Daşları» dənizüstü şəhər, bir möcüzə, Vətənimizin fəxri, Azərbaycanın gələcəyidir. Neft sənayesinin inkişafını sürətləndirəcək ideyalarını, axtarışlarını paylaşmaqda xəsislik etməyən elm fədaisi kimi təcrübəsini bölüşən, bilik və bacarığını səxavətlə gənc mütəxəssislərə öyrədən Azad müəllimin beynəlxalq aləmdə tanınmasında özünün də qeyd etdiyi kimi doğma evi saydığı «Neft Daşları»nda keçirdiyi illər, yaddaqalan axtarışlardır. « Neft Daşları»-dənizdə ilk neft mərkəzidir» söyləyən bu elm fədaisinin «Möcüzələr adasına» bəxş etdiyi «möcüzələri» çoxdur. «Neft Daşları»nı yüksək texniki intellektin və titanik əməyin təcəssümü adlandıran akademik bu möcüzələr şəhərini neftçi əməyinin unikal əsəri adlandırır. «Mənim ən böyük arzum budur ki, Azərbaycan öz intellekti ilə dünya bazarına çıxsın» söyləyən akademikin arzusu məhz «Neft Daşları»nın simasında gerçəkləşib. Ümman arzusunda olan bu elm fədaisi üçün Xəzər bir damla misalı təsəvvürü yaratsa da, yaradıcılıq laboratoriyası baxımından onun üçün dərya idi.

«Dahi fikir doğulanda başımın ağrısı kəsilir» sözləri ilə elmə bağlılığını bildirən Azad Mirzəcanzadə pedaqoji fəaliyyəti ilə də Vətənə borcunu ödəmişdi. Gənclərin simasında Azərbaycanın gələcək uğurlarını görən alim yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanmasına böyük diqqətlə yanaşmış, iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində çalışan güclü ziyalı, kadr potensialının formalaşmasında öz sözünü demişdir. Azərbaycan Dövlət Universittienin nəzəri mexanika kafedrasının professoru, Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasında neft və qaz yataqlarının işlənməsi və istismarı kafedrasının müdiri işləyən Azad müəllim orta məktəblərdə dəqiq elmlərin tədrisi ilə bağlı dəyərli layihələrin müəllifi kimi də elmin inkişafına töhfələr vermişdir. Təhsili xəzinə hesab edən alim bu zinət dolu aləmi elmin qüdrəti ilə açmaq qabiliyyətini yetişdirdiyi davamçılarının simasında gerçəkləşdirib. Azərbaycanda Ali Attestasiya Komissiyasına, Dövlət Elm və Texnika Komitəsinə başçılıq edən akademik elmi kadrların hazırlanmasında da fəallıq göstərmişdir. Azad müəllimin 50 illiyi münasibətilə ona ünvanlanmış təbrik məktubunu 100 elmlər doktorunun, 400 elmlər namizədinin imzalaması alimin əməyinə, pedaqoji fəaliyyətinə verilən dəyər idi.

Fitri istedada malik, eyni zamanda həssas insan, psixoloq, fenomen biliyə, dərin zəkaya, geniş dünyagörüşünə malik alim humanistliyi, qayğıkeşliyi ilə də müasirləri arasında fərqlənmişdir. Klassik musiqiyə, ədəbiyyata, incəsənətə marağı Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında aktrisa işləyən anası Asya xanımdan öyrənən Azad Mirzəcanzadənin uşaqlıq illərində dövrünün görkəmli mədəniyyət və incəsənət xadimləri ilə görüşləri onda elmə olduğu kimi incəsənətə də həvəs oyatmışdır. «Neft Daşları» ilə bağlı gözəl müsiqilərin müəllifi Qara Qarayevin vurğunu olan alim haqqında deyilən « Azad müəllim, siz neftimizin Qara Qarayevisiniz» sözlərində həqiqət vardır.

Azərbaycanda neft sənayesinin inkişafına önəmli töhfələr verən Azad Mirzəcanzadənin əməyi, göstərdiyi xidmətlər dövlət tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. Azərbaycan SSR-in Dövlət mükafatı laureatı, Əməkdar elm və texnika xadimi, SSRİ-nin fəxri neftçisi, SSRİ EA-nın Qubkin adına mükafatına layiq görülən alimin ən böyük təltifi iki dəfə aldığı «Qırmızı Əmək Bayrağı» və «İstiqlal» ordenləridir. Prezident İlham Əliyevin Sərəncamı ilə Azərbaycanın görkəmli alimi, Dövlət mükafatları laureatı, AMEA-nın həqiqi üzvü, Əməkdar elm və texnika xadimi, texnika elmləri doktoru, professor Azad Mirzcanzadənin 90 illik yubileyinin keçirilməsi alim əməyinə verilən dəyər idi. 2006-cı ilin 17 iyulunda haqq dünyasına qovuşan alimin xatirəsi həmişə onu tanıyanlar tərəfindən ehtiramla anılır.

Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin neft-qaz mühəndisliyi kafedrasının müdiri, texnika elmləri doktoru, professor Arif Süleymanovun dediklərindən: Əvvəllər Azad müəllimi atamın yaxın dostu kimi tanıyırdım. Sonralar isə onun tələbəsi oldum. Özünə, tələbələrinə qarş çox tələbkar idi. Öz üzərində daim çalışdığı üçün kiminsə boş vaxt keçirməsini qəbul etmirdi. Tələbələrlə daim ünsiyyətdə olardı. Həmkarlarına məsləhəti bu idi ki, özünüz hazırlıqlı olun ki, tələbələrin suallarına cavab verə biləsiniz. Alim kimi 100-ə yaxın elmlər doktoru , 300-ə yaxın elmlər namizədi yetişdirmək hər elm adamına nəsib olmur. Azərbaycanı ürəyi hesab edən Azad müəllim bilirdi ki, yetişdirdiyi mütəxəssislər gələcəkdə dövlətimizin ziyalı potensialının bir fərdi kimi xalqına xidmət edəcək. O dövrdə başqalarından fərqli olaraq Azad müəllimə 20 nəfərə qədər aspirantla məşğul olmaq imkanı verilmişdi. Moskva EA-da onun özünün xüsusi laboratoriyası var idi. Belə ki, təkcə Azərbaycandan deyil, o vaxt SSRİ-nin müxtəlif şəhərlərindən gələn aspirantlarla da çalışırdı. Əqidəsi , ideyası çalışmaq, yenə də çalışmaq idi.

… Elmin zirvəsinə yüksəlmək üçün alimə gərəkli olan təbii qabiliyyət, çalışma və vaxt üçlüyündən səmərəli istifadə edən, «elm sərkərdə, praktika isə onun əsgəridir» deyiminə qazandığı şan-şöhrəti ilə möhür vuran Azad Mirzəcanzadə Azərbaycan elminə verdiyi töhfələri ilə daim xatırlanacaq, yad ediləcək.

Xuraman İsmayılqızı

İki sahil.- 2021.- 17 iyul.- S.6.