«Şərq qapısı» qəzeti Azərbaycanın müstəqilliyi dövründə

«Mən «Şərq qapısı» qəzetinin təsiri altında tərbiyələnmişəm. Hələ gənc ikən, burada orta məktəbdə, pedaqoji texnikumda oxuyanda müxtəlif məsələləri öyrənmək üçün «Şərq qapısı»ndan çox istifadə etmişəm... O vaxtdan nüfuzlu qəzet kimi hafizəmdə qalıb.»

Ümummilli Lider Heydər Əliyev

Mətbuat millətin inkişaf göstəricisi, tarixin yazılı salnaməsi, ictimai fikrin formalaşma strukturudur. Kütləvi informasiya vasitələri sırasında yaranma tarixinə görə televiziya, radio, internet və digər informativ vasitələrdən öncə gələn qəzetçilik anlayışı günümüzdə də aparıcı mövqeyini qorumuş, müasirləşərək dövrün tələblərinə uyğun formalaşmışdır. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra bütün sahələrdə olduğu kimi junalistika sahəsində də nəzərəçarpacaq irəliləyişlər əldə olunmuşdur. Ölkədə söz və mətbuat azadlığına yaradılan şərait jurnalistikanın inkişafına, mətbuat tarixinin araşdırılıb öyrənilməsinə geniş imkanlar yaratmışdır. Hələ ulu öndər Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərliyi dövründə yeni forma və məzmun əldə edən Azərbaycan jurnalistikası ölkə prezidenti İlham Əliyevin regionların sosial-iqtisadi inkişafı haqqında sərəncamından sonra özünə yeni fəaliyyət istiqamətləri müəyyən etmiş və inkişafının yeni mərhələsinə qədəm qoymuşdur. İnkişafın yeni mərhələsindən yararlanan sahələrdən biri Azərbaycan mətbuat tarixində öz fasiləsiz nəşri, Azərbaycan Sovet Mətbuatının və müstəqil Azərbaycanın ilk müstəqil qəzeti olan və 1921-ci ildən Naxçıvanda fəaliyyətə başlayan “Şərq qapısı” qəzeti olmuşdur.

1993-cü ildə xalqın tələbi ilə siyasi hakimiyyətə gələn ümummilli lider Heydər Əliyev xaos və anarxiyanın yaratdığı müharibə sindromunu öz güclü iradəsi və siyasi uzaqgörənliyi ilə dəf etdikdən sonra müharibə və parçalanma təhlükəsi altında olan Azərbaycanda hərbi vəziyyətlə bağlı 1993-cü ilin 15 aprelindən senzuranın tətbiqinə başlanılmışdır.

Bu dövrdə Naxçıvan Muxtar Respublikanın da ictimai-siyasi, iqtisadi və mədəni həyatında yaranan boşluqlar, yerli hakimiyyət orqanları arasındakı anlaşılmazlıqlar “Şərq qapısı” redaksiyasından da yan ötməmişdir. Bu səbəbdən 1994-cü ildən qəzet öz tirajını və dövriyyəliyini xeyli azaltmış, ondan sonrakı ildə isə fasilələrlə nəşr olunmuşdur. 1994-cü il ərzində onun cəmi 54 nömrəsinin işıq üzü görməsi də təəssüf doğuran məqamlardandır.

1995-ci ilin sonlarında Azərbaycan Milli Məclisinə və Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinə keçirilən parlament seçkilərindən sonra muxtar respublika ali qanunverici orqanının yeni tərkibdə fəaliyyətə başlaması durğunluğa, ətalətə son qoymuş, yeni həyat quruculuğu sahəsində geniş imkanlar açmışdır. İctimai sabitliyiyin tam bərpasına, dövlət quruculuğunun əsasını təşkil edən bazaların möhkəmlənməsinə nail olduqdan sonra 1996-cı ildə “Dövlət sirri haqqında” qanun qəbul olunur. Bu qanun senzuranın ləğvini reallaşdırsa da, buna 1998-ci ildən tam nail olunur.

Bu səbəbdən 1996-cı ildən “Şərq qapısı” qəzetinin fəaliyyətində də canlanma yaranmış, onun üzləşdiyi maliyyə problemləri birdəfəlik həllini taparaq həftədə iki dəfə işıq üzü görməyə başlamışdır.

Müstəqillik dövründə “Şərq qapısı” qəzetinin ilk yubileyi 1996-cı ilin dekabr ayında keçirilmişdir. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev «Şərq qapısı» qəzetinin onun həyatında oynadığı rolu qiymətləndirərək, hətta Azərbaycan Respublikasının Prezidenti işlədiyi dövrdə onun 75 illik yubileyini unutmamış, ölkə rəhbəri kimi qəzet redaksiyasına təbrik məktubu ünvanlamışdır. Qəzetin 26 noyabr 1996-cı il tarixli sayında dərc olunan təbrik Naxçıvan mətbuat tarixində ölkə başçısı tərəfindən qəzet redaksiyasına ünavanlanan ilk məktub idi. Ölkə başçısının onun həyat və fəaliyyətində mühüm rol oynamış doğma qəzetinə təbrik məktubu göndərməsi qəzetin respublika səviyyəli nüfuzunu artırmış, onun dövlət səviyyəsində diqqətdə olduğunu bir daha təsdiqləmişdir. Dahi rəhbər təbrik məktubunda redaksiya əməkdaşlarının əməyini yüksək qiymətləndirərək onun gələcək fəaliyyət istiqamətini də göstərirdi: «Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra «Şərq qapısı» qəzetinin kollektivi öz fəaliyyətində canlı dönüş yaratmış, ölkəmizdə gedən yeni cəmiyyət quruculuğu və demokratik dəyişikliklərin həyata keçirilməsi prosesinə fəal qoşulmuşdur. Əminəm ki, «Şərq qapısı» qəzeti Azərbaycanın azad və demokratik mətbuat sistemində layiqli yer tutaraq dövlətçiliyimizin möhkəmlənməsi yolunda bütün qüvvələri səfərbər etmək, hər oxucuda müstəqil Azərbaycanın sabahına inam yaratmaq üçün var gücünü sərf edəcəkdir».

Ümummiyyətlə, Azərbaycan tarixində Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin hüquqi bazası, KİV və dövlət münasibətlərinin tənzimlənməsi, medianın IV hakimiyyət kimi formalaşması dahi öndər Heydər Əliyevin ölkəmizə rəhbərlik illərinə təsadüf edir. Senzuranın aradan qaldırılmasından sonra bir-birinin ardınca imzalanan fərman və sərəncamlar medianın dövlət üçün xüsusi əhəmiyyəti ilə seçildiyini bir daha təsdiqləmiş olur.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin «Azərbaycanda milli mətbuatın yaradılmasının 125 illiyi haqqında» 27 mart 2000-ci il tarixli fərmanını rəhbər tutaraq Muxtar Respublika Ali Məclisi Sədri “Naxçıvan Muxtar respublikasının Dövlət Mətbuat orqanlarının maddi-texniki vəziyyətini yaxşılaşdırmaq tədbirləri haqqında” (29 mart 2000-ci il) sərəncam vermişdir. Sərəncamda muxtar respublikanın aparıcı mətbu orqanı olan “Şərq qapısı” qəzetinin maddi-texniki vəziyyətinin yaxşılaşdırılması ilə yanaşı, şəhər və rayon icra hakimiyyətlərinin orqanları olan qəzetlərin də bu sahədəki problemlərinin həlli istiqamətində müəyyən tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulurdu.

«Şərq qapısı» qəzetinin xərclərinin azaldılması üçün redaksiyanın yerləşdiyi binanın Dövlət Mətbuat Komitəsinin balansına verilməsi və əsaslı təmiri də sərəncamda nəzərdə tutulan müddəalardan idi.

5 iyul 2000-ci ildə qəzetin yerləşdiyi redaksiya binası əsaslı təmirdən sonra istifadəyə verilir. Redaksiya binasının ən son texnoloji avadanlıqlarla təmin olunması və “Əcəmi” Nəşriyyat Poliqrafiya Birliyinin ofset üsulu ilə qəzet nəşrinə başlamasından sonra isə qəzetdə daha yüksək keyfiyyət dəyişikləri müşahidə edilməyə başlayır.

2001-ci ildə «Şərq qapısı» qəzetinin 80 illik yubileyi təntənə ilə qeyd edilir. Qəzetin 24 noyabr 2001-ci il tarixli nömrəsi 80 illik tarixi yola həsr olunub. Yubiley münasibətilə xalq şairi Məmməd Araz, «Azərbaycan» qəzetinin baş redaktoru, yazıçı Əmir Mustafayev, AzTV-nin sədri, professor, millət vəkili Nizami Xudiyev, akademik İsa Həbibbəyli, «Ədalət» qəzetinin baş redaktoru Aqil Abbas və digər tanınmış simalar qəzetə təbrik məktubları ünvanlamışlar.

Şair Məmməd Arazın təbrik məktubunda deyilir: «Naxçıvanda çıxan «Şərq qapısı» qəzeti sanki işığa, nura, haqqa, ədalətə açılmış bir qapı kimidir».

«Şərq qapısı» həmişə obyektiv fikrə, düz və qərəzsiz sözə söykənib, insanları yaşamağa, qurub-yaratmağa sövq edib. Qəzetin Naxçıvanda elmi və ədəbi mühitin formalaşması və inkişafındakı rolundan bəhs edən, yaradıcı insanlar üçün geniş elmi söz meydanı olduğunu vurğulayan akademik İsa Həbibbəyli həmin nömrədə «Şərq qapısı» mənim həyatımda» başlıqlı məqalə ilə çıxış edərək yazır:...«Şərq qapısı» yaşadığımız günlərin güzgüsüdür....Naxçıvan diyarının ən mükəmməl ensiklopediyası da «Şərq qapısı» qəzetidir».

Muxtar respublikanın həyatının ən müxtəlif cəhətlərinin, həyat ritminin «Şərq qapısı» qəzetində yüksək peşəkarlıqla əks olunduğunu qeyd edən məqalə müəllifi bundan əlavə qəzetin sabit mövqeyə malik olduğunu xüsusi vurğulayır.

Qəzetdə maraq doğuran məqalələrdən biri də xalq yazıçısı Hüseyn İbrahimovun «İlk xitabət kürsüm» başlıqlı məqaləsidir. Bir vətəndaş və yazıçı kimi böyüyüb ərsəyə çatmağında, püxtələşmiş qələm sahibi olmağında xüsusi rol oynayan «Şərq qapısı» qəzeti haqda xatirələrini oxucularla bölüşən yazıçı yazır: «Etiraf edirəm ki, bir yazıçı kimi yetişməyimdə ilkin olaraq «Şərq qapısı»na borcluyam».

Beləliklə, təqdim olunan nümunələrdən göründüyü kimi, 80 illik tarixi yol Naxçıvan mətbuatı və ədəbi mühitində silinməz izlər buraxmış, bir çox qələm sahiblərinin yaradıcılığına təkan vermişdir.

Jurnalist əməyinə yüksək qiymət verən Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinin Sədri ildən-ilə qəzet redaksiyasının maddi texniki bazasının gücləndirilməsi, qəzetin yaradıcı heyətinin sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasına xüsusi diqqət və qayğı ilə yanaşır. Elə bunun nəticəsidir ki, XXI əsrin əvvəllərində həftədə 3 dəfə nəşr olunan qəzet hazırda gündəlik ictimai-siyasi mətbu orqan kimi nəşrini davam etdirir. Qəzetin 80 illik yubiley nömrəsində baş redaktor Məmməd Məmmədov yazırdı: “Gündəlik, çoxsəhifəli, qəzet çapına nail olduq...Keyfiyyət dəyişiklərini də önə çəkməyi unutmadıq. Mətbuata yeni-yeni imzalar gətirdik”.

«Şərq qapısı» qəzetinin yubiley nömrəsində təqdim olunan «Dostluq şarjları»nda redaksiya kollektivinin iş fəaliyyəti canlandırılıb.

Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinin Sədri 2004-cü ildə Azərbaycan Milli Mətbuatının yaradılmasının növbəti ildönümündə Naxçıvan jurnalistləri ilə keçirdiyi görüşdə onların gələcək fəaliyyətlərinə istiqamət verməklə, bir sıra tövsiyə və tapşırıqlar verir. Elə həmin görüşdə “Şərq qapısı” qəzetinə rəqəmli foto aparat, iki müasir səsyazma avadanlığı və digər hədiyyələr təqdim edən Ali Məclisin Sədri redaksiyanın maddi-texniki bazasına yeni avadanlıqlar əlavə etməklə bərabər, qəzeti dövrün tələbləri səviyyəsində görmək arzusunu da ifadə edir.

Azərbaycan mətbuatının 130 illik yubiley tədbirləri isə muxtar respublikada böyük təntənələrlə yadda qalmış, keçirilən tədbirlərin yekununda Ali Məclis Sədrinin jurnalistlərlə növbəti görüşü keçirilmişdir. Elə həmin tədbirdə Naxçıvan Muxtar Respublikasında jurnalistikanın inkişafındakı xidmətlərinə görə “Şərq qapısı” qəzetinin baş redaktoru Məmməd Məmmədov “Əməkdar jurnalist” fəxri adına layiq görülmüşdür. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəcamı ilə qəzet əməkdaşlarından Cəfərqulu Paşayev Azərbaycan Respublikasının əməkdar jurnalisti, Məhəmməd Fərəcov isə «Tərəqqi» medalı ilə qiymətləndirilmişdir.

2006-cı ilin noyabrında «Şərq qapısı» qəzetinin 85 illiyi təntənə ilə qeyd edilir. Bu münasibətlə qəzetin 4 noyabr 2006-cı il tarixli sayı 85 illik tarixi yola həsr olunur. Baş redaktor Məmməd Məmmədovun «Naxçıvanın 85 illik söz tribunası» başlıqlı məqaləsi mərhələli şəkildə qəzetin inkişaf tarixini özündə əks etdirir. Akademik İsa Həbibbəylinin «Şərq qapısı» məktəbi» adlı genişhəcmli məqaləsi «Şərq qapısı»nın tarixi və metodoloji mənzərəsini aydın canlandırır. Yubiley münasibətilə göndərilən təbrik məktublarından «Azərbaycan» qəzetinin baş redaktoru, Milli Məclisin deputatı Bəxtiyar Sadıqovun «Milli mətbuat tarixində özünəməxsus yeri olan qəzet», «Xalq» qəzetinin baş redaktoru Həsən Həsənovun «Həqiqət carçısı», «Yeni Azərbaycan» qəzetinin baş redaktoru Alqış Həsənoğlunun «Öz dəsti-xətti olan qəzet», «İki sahil» qəzetinin baş redaktoru Vüqar Rəhimzadənin «Sağlam mövqeyi ilə seçilən qəzet», «Ekspress» qəzetinin baş redaktor müavini İlham Tumasın «Şərqin qapısının 85 yaşlı «Şərq qapısı» başlıqlı təbrik məktublarındakı fikirlər qəzetin respublika miqyaslı nüfuzunu göstərməklə bərabər ona verilən qiymətin səviyyəsini də müəyyən etməyə imkan verir.

Şair Vaqif Məmmədovun «Döndü Naxçıvanın salnaməsinə» adlı şeiri yubilyar qəzetə həsr olunmuş şeirlərə yeni nəfəs gətirir:

«Cavanlar həyatı», «Füqəra səsi»

Oldu bu qəzetin ilkin nəğməsi,

Halallıq zəhməti, eşqi, həvəsi

Ellərə yayandı «Şərq qapısı»nda.

Neçə tufanlara o, gərdi sinə,

Hər zaman haqq verdi haqqın səsinə

Döndü Naxçıvanın salnaməsinə,

Haqq üzdə dayandı «Şərq qapısı»nda.

Yubiley nömrəsində akademik İsmayıl Hacıyev «Təsir imkanları böyük olan qəzet» başlıqlı məqaləsində «Şərq qapısı»nın son illərdəki fəaliyyətini dəyərləndirərək yazır: « «Şərq qapısı» qəzeti bütün xüsusiyyətlərinə görə seçilir. Qəzetin səhifələrində muxtar respublikamızın həyatının bütün sahələri öz əksini tapır».

Qəzetin son səhifəsində verilmiş «Oxucu qəzetin dayağıdır» adlı məqalədən aydın olur ki, yubileylə bağlı Naxçıvan Dövlət Universitetinin jurnalistika ixtisasının tələbələri ilə görüş keçirilmiş, qəzetin tarixi inkişaf yoluna nəzər salınmışdır.

«Şərq qapısı» qəzetinin növbəti sayında verilmiş xəbərdən məlum olur ki, 85 illik yubileylə bağlı Naxçıvan MR Ali Məclisinin Sədri Vasif Talıbov qəzetin yaradıcı heyəti ilə görüşmüşdür. Qəzetlə bağlı fikirlərini bildirən Ali Məclisin Sədri müasir dövrdə qəzetçilik peşəsinin məsuliyyətindən, mətbuatın bir universitet və məktəb qədər cəmiyyət həyatı üçün əhəmiyyətindən söz açmışdır. Öz fəaliyyəti dövründə bütöv bir jurnalistlər nəsli yetişdirən «Şərq qapısı»nın həyat proseslərinin güzgüsünə çevrilməsi üçün yaradıcı heyətin çalışmalı və yaradıcılıq vərdişlərini artırmalı olduqlarını qeyd edən Ali Məclisin Sədri öz tövsiyyələrini də vermişdir.

2011-ci ildə qəzetin 90 illik yubileyinin qeyd olunması, Ali Məclis Sədrinin kollektivlə görüşməsi bu mətbu orqana göstərilən davamlı dövlət qayğısının ifadəsi idi. “Şərq qapısı” nın 90 illik yubileyində qəzet Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Fəxri Fərmanı ilə təltif edilmiş, bir əməkdaş mənzillə təmin olunmuşdur.

“Şərq qapısı” qəzetinin 94-cü və 95-ci ildönümləri münasibətilə Amerika Birləşmiş Ştatlarının Milvauki vilayətində hökumət bəyannaməsi qəbul edilmişdir.

2011-ci ildə “Şərq qapısı” qəzetinin 90 illiyi münasibətilə kollektivlə görüşündə Ali Məclisin Sədri demişdir: “ Qəzet Naxçıvanda maarif və mədəniyyətin, elmin inkişafına mühüm töhfələr vermiş, peşəkar jurnalist kadrların hazırlanmasında baza rolunu oynamış, ictimai fikrə öz təsirini göstərmişdir.

Bu gün də cəmiyyətin informasiyaya olan ehtiyacının dolğun ödənilməsində, muxtar respublikamızın sosial-iqtisadi və ictimai-mədəni həyatının işıqlandırılmasında, milli-mənəvi dəyərlərin qorunmasında, günümüzün quruculuq və inkişaf salnaməsinin yazılıb gələcək nəsillərə çatdırılmasında “Şərq qapısı” qəzetinin üzərinə mühüm vəzifələr düşür.” Qloballaşan dünyamızda, texnologya əsrinin təlblərindən bri olan internet artıq informasiyanın sərhədsiz yayılması və təbliğində böyük rol oynayır. Bu səbəbdən 2012-ci ildən qəzetin internet saytı da fəaliyyətə başlamışdır. 2021-ci ildə doğma qəzetimizin 100 illik yubileyi tamam olur. Bu münasibətlə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinin Sədri Sərəncam imzalamış, tədbirlər planı təsdiq etmişdir.

Hazırda öz fəaliyyət tarixinin ikinci intibah dövrünü yaşayan qəzet dövlətimizin ardıcıl diqqət və qayğısı altında öz nəşrini davam etdirir. Azərbaycan dövlətinin, muxtar respublika rəhbərliyinin mətbuatın inkişafına göstərdikləri yüksək səviyyəli qayğının müqabilində isə jurnalistilərimizdən yalnız öz əməli fəaliyyətləri, iti və kəsərli qələmi, operativliyi ilə onlara göstərilən inamı doğrultmaları tələb olunur.

Naxçıvan MR Ali Məclisinin Sədri çıxışlarından birində demişdir: “Muxtar Respublikada kütləvi informasiya vasitələri hər cür dövlət qayğısı ilə əhatə olunmuşlar. Belə bir şəraitdə jurnalistlərimiz öz üzərlərinə düşən tapşırıqları layiqincə yerinə yetirməli, dövlətçilik və ümummilli prinsipləri uca tutmalı, günün tarixini yazmalıdırlar”.

Ümid edirik ki, müstəqil dövlət quruculuğu, dövlətçilik, vətənpərvərlik, insanları maarifləndirmə kimi nəcib təşəbbüslərə xidmət edən “Şərq qapısı” qəzeti bundan sonra da öz inkişafının daha böyük zirvələrini fəth edəcəkdir.

Seyid Surə.

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent

İki sahil.-2021.-22 iyun.-S.22.