Mahirə Nağıqızının

ədəbi-poetik dünyası

Sözsüz ki, poetik ənənələri min illərlə ölçülən Azərbaycan poeziyasında öz oxucusunu heyrətləndirən, düşündürən və onu dəmir məntiqlə duyğusal hisslərin yaratdığı heyrətamiz ovqata yol yoldaşı edəcək şeir nümunələrinə elə də tez-tez rast gəlinmir.

Tariximizi vərəqlədikdə görürük ki, Azərbaycan qadınları xalqın tərəqqisində həmişə fəal rol oynayıblar. Onlar gözəllikləri, nəcib əməlləri, ağıl və zəkaları ilə təkcə nümunəvi ailə kultu yaratmayıblar, igid oğullar, qızlar tərbiyələndirməklə yanaşı, milli mənəviyyatın, sosial əxlaqın formalaşması və sağlam, uzaqgörən idarəçilik işinə də öz töhfələrini vermişlər.

Öz fədakar əməyi, fəal ictimai mövqeyi, filologiyamızda orijinal yeri olan belə qadınlardan biri də filologiya elmlər doktoru, professor, Əməkdar müəllim, şair Mahirə Nağıqızıdır.

Bu fikirlər AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun Mətbuat tarixi və publisistika şöbəsinin müdiri, filologiya elmləri doktoru, professor Vüqar Əhmədin və həmin şöbənin aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Gülbəniz Babayevanın Mahirə Nağıqızının poeziyası barədə birgə yazdıqları məqalədə yer alıb.

Şairənin lirik "Mən"i qəlbinin hökmü ilə nəfəs alır, düşünür, sevinir. Düşüncələr daha çox hər an pünhan qalmış sirləri açmağa hazırdır. Burada sevginin tərənnümündən çox, insanın iç dünyasının iztirabları önə çıxır. Bu da təsadüfi deyil, bütün bunlar mənən iztirab və əzab çəkmiş insanın artıq gizli saxlaya bilmədiyi duyğularının sözdə poetikləşən müxtəlif çalarlarıdır:

O da dağ, bu da dağ, ayrı-ayrıdı,

Çayını aparan dərəsi birdi.

Yalında gözləyə, yan-yörəsində

Yüz ovçu dayana, bərəsi birdi.

Kimdi ox olanı, kimdi yay çəkir,

Kimdi qazan asan, kimdi pay çəkir?

Neçə min ildir ki, ərlər hay çəkir,

Dərdləri cürbəcür, nərəsi birdi. ("Birdi")

Mahirə Nağıqızı nəğməkar şairdir. Genetik köklərin qaynaqlandırdığı nəğməkarlığın şairin doğma dayısı, Azərbaycan filologiyasında xüsusi yeri olmaqla bərabər, həm də trendə çevrilən mahnılar müəllifi kimi tanınan filologiya elmləri doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi Həsən Mirzəyevdən gəldiyinə isə heç kimin şübhəsi yoxdur. Bunun üçündür ki, bəstəkarların onun sözlərinə bəstələdiyi onlarla mahnılar müğənni və xanəndələrimiz tərəfindən sevilə-sevilə oxunduğu kimi, dinləyicilər tərəfindən də eyni sevgi ilə qarşılanır. Həmçinin çağdaş aşıqlarımız öz repertuarlarında Mahirə xanımın qoşmalarına məxsusi yer verirlər. Əməkdar artist, xanəndə Elnur Zeynalov Mahirə Nağıqızının sözlərinə ürəyəyatan mahnılar bəstələyib və onların birini də sevilən gənc xanəndə-müğənni Almaxanım Əhmədli şövqlə oxuyur. “Sən olaydın” adlanan nəğmə tamaşaçılar tərəfindən rəğbətlə, məhəbbətlə qarşılanır.

Mahirə Nağıqızı zəngin yaradıcılığı öz şəhdini, şirəsini xalqımızın minilliklər boyu yaşatdığı milli folklorumuzdan almış, ona yeni rəng, yeni nəfəs, yeni ruh qataraq çağdaş dövrümüzün söz xəzinəsində əbədiyyət qazandırmışdır. Şair əsrlərdən süzülüb gələn qədim adət -ənənələrə söykənərək, milli kimliyimizi, mənəvi-əxlaqi dəyərlərimizi, xalqımızın mübarizələrlə dolu qəhrəmanlıq salnaməsini öz poetik dünyasında qərarlaşdırmış, fəlsəfi məzmun və mündəricəyə malik olan yüksək tendensiyalı əsərlər yaradaraq oxucuların ixtiyarına vermişdir.

Şairin çoxşaxəli yaradıcılığında Vətənin hər gülü-çiçəyi, ağacı-daşı, dağı-dərəsi, büllur bulaqları, kükrəyən çayları Azərbaycanın ekvivalenti anlamını ifadə edən müqəddəs bir məkan kimi simvollaşdırılır. Onun vətən sevgisi bitib- tükənməyən, sonsuzluğa qədər davam edən ən ali, ülvi hisslərin məcmusuna çevrilir:

Bitər sərhədlərin bu yer üzündə,

Qəlbimdə sərhədin nədən bitmədi?

Gəlmisən, üzürsən eşq dənizində,

Sənə məhəbbətim, Vətən, bitmədi.

Şair özünü bir an da olsa, vətəndən ayrı təsəvvür etmir. Qürbətdə yaşamağın mümkünsüzlüyünü etiraf etməklə sanki şaxtadan, qardan donmuş zərif bir çiçəyin taleyini gözlərimiz qarşısında canlandırır. Vətən məhəbbətinin böyüklüyünü, əvəzolunmazlığını izhar etmək üçün ana yurdun bir qarış torpağının istisinə sığınmağın insana səadət və xoşbəxtlik gətirdiyini yüksək poetikliklə əks etdirir :

Haraya getsəm də, Vətən, ay Vətən,

Könlümdə ruhunun var, havası var.

Ayrılıqdı bilməm, xiffətdi- bilməm,

Sənsiz hər tərəfdə qar havası var.

Köksündə dondurmaz ayazı qışın,

İstisi bəsimdi bircə qarışın.

Qürbətdə küləyin, yağan yağışın,

Səsində bir ahu-zar havası var.

Erməni vandallarının əsrlərdir Azərbaycana qarşı apardığı işğalçılıq siyasəti, otuz il düşmən əsirliyində qalan doğma Qarabağımızın talan edilməsi, yağı tapdağı altında inləməsi şairdə acı təəssüf hissi doğurur, lakin insana ümidsizlik təlqin etmir. Şair vətəni, ana yurdu və onun timsalında xalqımızı, vətən övladlarını məğrurluğa, əyilməzliyə səsləyir:

Qan axan yarana gözüm yaşını

Dərman əvəziydi, səpələdim mən.

Bu da bir sınaqdı, əymə başını,

Sınıq əhvalına dözə bilmərəm.

Mahirə Nağıqızının “Sən döyüşə hazır ol” şeiri Azərbaycan xalqını bir ideya ətrafında birləşməyə, düşmənlərə qarşı eyni mövqedən çıxış etməyə istiqamətləndirən səfərbərlik çağırışıdır. Şeirdə Azərbaycan əsgərinin qəhrəmanlığına, şücaətinə, məğlubedilməzliyinə böyük ümidlər bəsləyən, onun gücünə, qüdrətinə güvənən xalqımızın məğrur və təəssübkeş ziyalısının qəlbində əbədi və əzəli torpaqlarımızın azad olunacağına dərin inamı ifadə olunmuşdur:

Azərbaycan əsgəri, yolun Şuşaya gedər,

O yürüşün naminə son döyüşə hazır ol!

İntizarda Laçındı, Zəngilandı, Kəlbəcər,

Pir görüşün naminə, son döyüşə hazır ol!

Sən vətənin gücüsən, vətənin əsgər oğlu,

Vətən haya çağırmaz, haraylamaz hər oğlu.

Qızlar gül-çiçəyiylə süslər müzəffər oğlu,

O gəlişin naminə, son döyüşə hazır ol!

44 günlük Qarabağ savaşında hər bir Azərbaycan əsgərinin devizinə çevrilən bu misralar bizi qələbədən-qələbəyə apardı. Azərbaycan xalqı və onun mübariz, cəsur oğulları zülm və istibdada, erməni vandalizminə son qoydu.

Mahirə Nağıqızının vətənpərvərlik ruhunda qələmə aldığı şeirlərində incə və kövrək duyğuların tərənnümü ilə yanaşı, şairin çox böyük uzaqgörənliklə torpaqlarımızın azad ediləcəyinə, qələbəyə dərin inamı ifadə edilir:

Düşmən tapdağında qalmaz bir qarış,

Onlarsız yaşamaq olar dan bizə.

Danış olanlardan, bizə sən danış,

Əmrini verəcək Komandan bizə.

Mahirə Nağıqızının bu müqəddəs arzusu bütövlükdə Azərbaycan xalqının istəyi kimi reallaşdı, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin və yenilməz Ordumuzun qəhrəmanlığı sayəsində 44 günlük Vətən müharibəsində əzəli Qarabağımız düşmən caynağından qoparıldı. Bu tarixi Qələbə bütün həmvətənlərimiz kimi Mahirə Nağıqızının da hədsiz sevincinə səbəb oldu və onu yeni-yeni vətənpərvərlik mövzusunda əsərlər yazmağa ruhlandırdı.

Mahirə Nağıqızının zəngin və çoxçalarlı poeziyasında Azərbaycan, onun füsunkar təbiəti, tarixi taleyi, başı bəlalar çəkmiş xalqımızın minilliklər boyu çətin sınaqlara məruz qalması və bu sınaqlardan uğurla çıxması kimi məsələlər diqqət mərkəzində saxlanılır. Vətən, yurd həsrətilə yaşayan soydaşlarımızın nisgili, harayı, öz elindən-obasından didərgin düşən həmvətənlərimizin doğma yurdlarına qayıtmaq inamı şairin poetik dünyasının prioritet mövzusuna çevrilir. Şairin bu arzusu, istəyi təbiətlə insanın daxili vəhdətindən, harmoniyasından yaranan milli və bəşəri duyğuların tərcümanına çevrilərək bütövlük yaradır.

Kim dedi ki, göyə qalxan durnalar

Elə-belə, qarasına uçacaq...

Hərəsinin içində bir sevda var,

Baxmaz hicran yuvasına, uçacaq,

Qürbət eldə qərib baxtı oyanmaz,

Bir çalardı, başqa rəngə boyanmaz.

Bilir qəlbim həsrətinə dayanmaz,

Qayıtmağın havasına, uçacaq.

Azərbaycan ədəbiyyatının əbədi və əzəli mövzusu olan ana məhəbbətinin böyüklüyü, müqəddəsliyi, paklığı, əvəzolunmazlığı Mahirə Nağıqızının yaradıcılığının əsas leytmotivinə çevrilir. Bütün çətinliklərə sinə gərərək min bir əziyyətlə övlad böyüdən, qayğıkeş, mərhəmətli, cəfakeş ana obrazı ümumiləşmiş Azərbaycan qadınlarının simvolu təsiri bağışlayır:

Sənə açılan gün sənin deyildi,

Bizlə bölüşübsən lap əvvəlindən.

Necə saxlayırdın, möcüzə idi,

Yorğun gözlərində təbəssümü sən.

O gözün nuruyla dünya göründü,

Oradan başladı yolumuz bizim.

Həmin təbəssümdür bəlkə də indi,

Ən böyük sərvəti hər birimizin.

Şeirin hər misrasında ana nəvazişinin istisində qızınan övlad qəlbinin hərarətini, üzündə o müqəddəs varlığın çöhrəsindən nur alan təbəssümünü və böyük həyat eşqini, qurub- yaratmaq əzmini, gələcəyə inam hissini görmək mümkündür.

Bir millətin varlığı, kimliyi, keçdiyi şərəfli tarixi yolu digər mənəvi dəyərlərlə yanaşı, həm də onun ana dilinin saflığında, duruluğunda, dərin məna qatında və çoxçalarlığında ehtiva olunur. Mahirə Nağıqızının yaradıcılığında ürəkləri riqqətə gətirən, sehrləyən, məhəbbət və nəvazişlə süslənən, ecazkar ana obrazını tərənnüm edən şeirlər önəmli yer tutduğu kimi, ana dilinə həsr etdiyi poetik nümunələri də xüsusi yer tutur. “Orxonlardan üzü bəri yazın qalıb, Altaylardan Balkanlara izin qalıb”, - deyən şair Azərbaycan dilinin minilliklər boyu çox çətinliklərdən keçərək, cilalanaraq günümüzə gəlib çatmasını, xalqımızın Zəfər salnaməsinin bu dildə yazılmasını böyük qürur hissilə xatırladır:

Bu dünyanın yaşı qədər tarixin var,

Sonu qədər, başı qədər tarixin var,

Dağı qədər, daşı qədər tarixin var,

Ha baş vursam bitməz qatı, ana dilim,

Dədəm-babam amanatı, ana dilim.

Mahirə Nağıqızının zəngin söz palitrasında onun təbiətin, cəmiyyətin və idrakın ümumi inkişaf qanunauyğunluqlarının poetik anlamını, dərin fəlsəfi fikir yükünü daşıyan şeirləri diqqəti cəlb edir. Yaradılışdan bu günədək bəşər övladının keçdiyi ömür yolunun mahiyyətini açan, sirlərlə dolu kainatın möcüzələrinə işıq salan bu poeziya nümunələri şairin öz oxucusu ilə ixtilatı təsiri bağışlayır və insanı dünyanı dərk etməyə, onun var-dövlətinə, şan-şöhrətinə uymamağa, həyatın enişli-yoxuşlu yollarında büdrəməməyə, ağıla və idraka arxalanmağa bir çağırış nidasıdır.

Şair “Yol gələr, yol gedər mənzilə çatmaz, Yollarda başlayar, bitər bu dünya” kimi fəlsəfi deyimlərdə ucu-bucağı görünməyən qoca dünyanın paradoksallıqlarını yüksək sənətkarlıqla açıb göstərir:

Ümiddən düşməyən dilək yaratdı,

O, Allah yaratdı, mələk yaratdı.

Ev qurdu, bağ saldı-gerçək yaratdı,

Özünü gəzənin duyğusu–dünya.

Nə salam verəndir, nə salam alan,

Ovqatı ötəri, vüsalı yalan.

Mahirə, söylə ki, bizlərə qalan,

Bir addı, onun da suçlusu dünya.

Şairin kövrək, zərif duyğu və düşüncələrinin tərcümanına çevrilən lirik şeirlərində insan qəlbinin ən incə məqamlarına həssas münasibət sərgilənir. İnsanın daxili dünyasına qayıdış, onun öz lirik “mən”i ilə həmsöhbət olması kimi ülvi hisslər ön plana çəkilir. Yer üzünün əşrəfi sayılan insanı yaşadan, ömrünün bütün çağlarında ona həmdəm olan, onunla doğulub, onunla əbədiyyət qazanan məhəbbət hisslərinin aliliyi şairin lirikasının əsas parametrinə çevrilərək ömür yolunu işıqlandırır:

Deyirsən ki, sevgin ilə qocaldım,

Bilmirsənmi sevən insan qocalmaz!

Mən nə sevdim, nə sevəndən öc aldım,

Onu bildim hər pasiban qocalmaz.

Bu dünyanın çölü, düzü qocalar,

Min illərin fikri, sözü qocalar,

Nə zamansa dünya özü qocalar,

Eşqi bilən ruha dərman qocalmaz.

Mahirə Nağıqızının polifonik yaradıcılığında onun geniş dünyagörüşünü, həyata və cəmiyyətə baxışını, fəlsəfi fikir yükünü özündə əks etdirən “Rənglərin simfoniyası” şeirinin xüsusi yeri var. Şair min illərin dərin mifik yaddaşına söykənərək yeddi rəngin hər birinin spesifik xüsusiyyətini, çalarlarını simvollaşdıraraq onların əsl mahiyyətini açmağa müvəffəq olur:

Ağappaq dünyamdır ruhuma güzgü,

Əminlik - deyəndə, yada Ağ gələr.

Qırmızı rəngində istəklə sevgi,

Gücün, iradənlə yaşamaq gələr.

Yaşıl- düzgünlüyün, cəhü-cəlalın,

İradə, dözümün özüdür ancaq.

Göy rənglə birləşsə ağıl-kamalın,

Səni yüksəklərə o qaldıracaq.

Mahirə Nağıqızının çəhrayı rəngi təmiz məhəbbətin, boz rəngi ilahi qüvvətin, qara rəngi bəşəriyyətin pisliyə açdığı dava-dalaşın, sarı rəngi dirçəlişin, zəfər və qələbənin rəmzi kimi simvollaşdırması onun öz sələfləri olan Səməd Mənsurdan, Rəsul Rzadan fərqli bir yanaşma olduğunu göstərən maraqlı məqamlardır.

Görkəmli alim, pedaqoq, istedadlı şair, Əməkdar müəllim Mahirə Nağıqızı 30 ildən artıqdır ki, böyük yaradıcılıq yolu keçərək ədəbi fəaliyyətinin kamillik zirvəsinə yüksəlmişdir. Azərbaycan elminin, zəngin və çoxəsrlik ədəbiyyatımızın inkişafına dəyərli töhfələr verən Mahirə Nağıqızına yeni-yeni yaradıcılıq uğurları və müvəffəqiyyətlər arzulayırıq!

İki sahil.- 2022.- 5 fevral.- S.21.