Görkəmli alimin azərbaycan neft

elminin inkişafındakı dəyərli xidmətləri

23 may 2022-ci ildə tanınmış geoloq-alim, AMEA-nın həqiqi üzvü, geologiya minerologiya elmləri doktoru, professor İbrahim Səid oğlu Quliyevin anadan olmasının 75 ili tamam olur. İ.S. Quliyev 1947-ci ildə anadan olub. Orta təhsilini başa vurduqdan sonra o, 1965-ci ildə Azərbaycan Neft-Kimya İnstitutunun geoloji-kəşfiyyat fakültəsinə qəbul olunub və dağ-mühəndisi, geofizik ixtisasına yiyələnərək 1970-ci ildə AMEA-nın Geologiya İnstitutunda əmək fəaliyyətinə böyük laborant vəzifəsi ilə başlayıb. Sonralar kiçik elmi işçi vəzifəsində çalışıb.

İ.Quliyev 1979-cu ildə Moskvada “Faydalı qazıntı yataqlarının geokimyəvi axtarış üsulları” mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edərək geologiya-mineralogiya elmləri namizədi, 1989-cu ildə “Alp dağlararası çökəkliklərin qaz rejimi” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edərək elmlər doktoru alimlik dərəcələrini, 1999-cu ildə isə professor elmi adını alıb. O, 2001-ci ildə AMEA-nın müxbir üzvü, 2007-ci ildə həqiqi üzvü seçilib.

İ.S.Quliyev təbii qazların geologiyası və geokimyası, neft-qaz yataqlarının geologiyası və palçıq vulkanizmi sahələrində tanınmış alimdir. Onun rəhbərliyi və iştirakı ilə qarışıq zonaların qaz rejiminin öyrənilməsi üçün orijinal tədqiqatlar aparılıb, karbon tərkibli qazın çıxma həcmi kəmiyyətcə dəyərləndirilib və atmosferin aşağı qatlarında paylanması öyrənilib. O, AMEA Geologiya və Almaniyanın Təbii Resurslar İnstitutlarından olan həmkarları ilə birlikdə dünyada ilk dəfə Azərbaycan palçıq vulkanlarından qazın çıxmasının monitorinqinin elmi-texnoloji prinsiplərini şərh edib və uzunmüddətli monitorinq aparıb. Nəticədə yer qazlarının həcmində kosmik və geoloji faktlardan asılı olan periodik dəyişmələrin olduğu göstərilib. Bu elmi tədqiqatlar “greenhouse effekti” mexanizminin öyrənilməsində əsas rol oynayır.

İ.S.Quliyev həmkarları ilə birlikdə palçıq vulkanlarının püskürmə məhsullarının, süxurların, neftin, qazın və suyun izotop-geokimyəvi tərkibinin öyrənilməsi üçün ilk dəfə olaraq palçıq vulkanizminin ən güclü və böyük paroksizmləri müfəssəl şərh edilən püskürmə kataloqu tərtib edib. Bu tədqiqatlar çöküntü süxurlarının spontan həyəcanlanması və sıxlıq azalmasının modelini verib, Cənubi Xəzər hövzəsində böyük dərinlikdə sıxlıq azalma zonasının olduğunu göstərib və palçıq vulkanının beynəlxalq elmi ictimaiyyət tərəfindən qəbul edilən orijinal fiziki-kimyəvi modeli hazırlanıb.

Xəzər dənizində subdəniz palçıq vulkanlarının, palçıq vulkanı qaz-hidratlarının tapılması və geoloji-geokimyəvi öyrənilməsinin dünya prioriteti İ.S.Quliyevə və onun AMEA Geologiya və VNİİ Okeanologiya (Rusiya) institutlarından olan həmkarlarına məxsusdur.

İbrahim Quliyevin önəmli praktik əhəmiyyəti olan tədqiqatlarından biri də Cənubi Xəzər hövzəsi timsalında sürətlə çökən hövzələrin karbohidrogen sistemlərinin öyrənilməsidir. Sürətlə çökmə şərti daxilində karbohidrogenlərin əmələgəlmə, miqrasiya və yığılma sürətlərini, həmçinin miqyasını öyrənmək üçün orijinal tədqiqatlar aparılıb, hövzə modelləməsi, geokimyəvi və izotop tədqiqatları əsasında Cənubi Xəzər hövzəsində karbohidrogenlərin əmələgəlmə və toplanmasının limit dərinlikləri, eləcə də geniş dərinlik intervalı (16-18 km qədər) müəyyənləşdirilib.

Bu tədqiqatlar Azərbaycanda karbohidrogen yataqları axtarışının effektivliyinin artırılmasına, quruda və dənizdə yeni neft-qaz yataqlarının tapılmasına şərait yaradıb.

1985-ci ildən 2016-cı ilədək İ.S.Quliyev Geologiya İnstitutunun elmi işlər üzrə direktor müavini vəzifəsində çalışıb. Onun fəaliyyəti elmi siyasətin əsas istiqamətlərinin təyininə, eksperimental bazanın inkişafına və yenilənməsinə, institutun strukturunun müasirləşdirilməsinə və optimallaşdırılmasına, yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanmasına səbəb olmuşdur. İ.S.Quliyevin təşkilatçılıq fəaliyyəti Geologiya İnstitutunun aparıcı universitetlər və neft şirkətlərinin elmi mərkəzləri ilə beynəlxalq layihələrə inteqrasiyasına səbəb olmuşdur. O, Massaçusets Texnologiyalar İnstitutu, Moskva Dövlət Universiteti, Delft Texniki Universiteti, Cənubi Karolina və Yuta universitetləri, Britiş Petroleum, Ekson, Teksako, Yunokal, AMOKO və s. kimi neft şirkətlərinin elmi mərkəzləri ilə birgə 30-dan çox beynəlxalq elmi layihələrdə rəhbər və məsul icraçı kimi iştirak etmişdir.

1988-ci ldən 1995-ci ilədək İ.S.Quliyev Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasında (indiki Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti) neft və qazın geologiyası, geokimyası üzrə mühazirələr oxuyub, diplomant və dissertantların hazırlanması ilə məşğul olub.

1994-cü ildə İ.S.Quliyev Azərbaycan AAK-nın Yer Elmləri üzrə sədri və Ekspert Şurasının üzvü təyin edilib. Eyni zamanda, “Qeoloq Azerbaydjana” jurnalının redaksiya heyətinin üzvüdür. 2006-cı ildən İ.S.Quliyev SOCAR-ın nəşr etdiyi, respublikada aparıcı elmi-texniki jurnal olan “Azərbaycan Neft Təsərrüfatı” jurnalının baş redaktoru vəzifəsində çalışır.

Akademik İ.Quliyev 2016-cı ildən 2020-ci ilə kimi AMEA-nın Neft və Qaz İnstitutunun direktoru vəzifəsində çalışıb. İbrahim müəllim 2019-2021-ci illərdə AMEA-nın birinci vitse-prezidenti, 2021-ci ildən hal-hazıra kimi isə vitse-prezident vəzifəsində çalışır. O, 2008-ci ildə “Azərbaycan Respublikasının Əməkdar elm xadimi” 2010-cu ildə bir qrup alimlə Cənubi Xəzər hövzəsinin palçıq vulkanizmi neftqazlılığının öyrənilməsi üzrə silsilə işlərə görə müstəqil Azərbaycan Respublikasının ilk Dövlət mükafatı laureatı adına layiq görülüb. 2014-cü ildə Rusiya Təbiət Elmləri Akademiyasının xarici üzvü seçilib. 2017-ci ildə “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilib.

İ.S.Quliyev 230-dan çох elmi məqalənin, o cümlədən 11 monoqrafiyanın müəllifidir. Əsərlərinin böyük bir hissəsi xaricdə çap olunub. Onun rəhbərliyi ilə 10 fəlsəfə doktoru və 2 elmlər doktoru yetişdirilib.

İ.S.Quliyevin tədqiqatlarının nəticələri onlarla beynəlxalq konfrans və simpoziumda (Веуnəlxalq qeoloji konqreslər, Üzvi geokimya üzrə beynəlxalq konqreslər, AAPG və EGU beynəlxalq konfransları və s.) məruzə edilərək, dünyanın aparıcı elmi məcmuələrində dərc olunub. Son illərdə İ.Quliyev doktorluq dissertasiyalarında opponentlik etmək üçün Gürcüstana (Geologiya İnstitutu), Rusiyaya (VNİGRİ, MDU) və Niderlanda (Delft Texniki Universiteti) dəvət olunub.

İbrahim müəllim tanınmış alim, bacarıqlı təşkilatçı olmaqla yanaşı, həm də gözəl ailə başçısı, səmimi insandır. İbrahim müəllimi qarşıdan gələn 75 illik yubileyi münasibətilə səmimi- qəlbdən təbrik edir, ona uzun ömür, cansağlığı və elmi fəaliyyətində uğurlar arzulayırıq.

“Azərbaycan neft təsərrüfatı” jurnalının redaksiya heyəti və kollektivi

İki sahil.- 2022.- 21 may.- S.14.