Demokratik dəyərlərin təcəssümü

olan 27 yaşlı Konstitusiyamız

Müstəqil Azərbaycan Respublikasının 12 noyabr 1995-ci ildə qəbul olunmuş ilk Milli Konstitusiyası ölkəmizin həyatında mühüm tarixi hadisə kimi yadda qalmışdır. Bu gün qəbul edilməsinin 27 illiyini qeyd etdiyimiz, 3 dəfə keçirilən ümumxalq (referendum) səsverməsi nəticəsində edilən dəyişikliklər yolu ilə mütərəqqi müddəalarla daha da təkmilləşən, ümumbəşəri dəyərlərə və mütərəqqi milli ənənələrə söykənən Əsas Qanunumuz dövlətimizin inkişafına mühüm töhfələr verir.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin bilavasitə rəhbərliyi ilə hazırlanaraq 27 il bundan əvvəl qəbul edilmiş Konstitusiya ümumxalq səsverməsi (referendum) yolu ilə qəbul edilib. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası ölkəmizdə demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlət quruculuğu prosesinə hüquqi baza yaratdı və onun inkişafına güclü təkan verdi. Konstitusiya qəbul edilən gün - noyabrın 12-də respublika parlamentinə ilk dəfə çoxpartiyalı sistem əsasında demokratik seçkilər də keçirildi. İlk Konstitusiyanın milli dövlətçilik tarixində müstəsna əhəmiyyəti nəzərə alınaraq 1996-cı il 1 noyabr tarixli Fərmana əsasən hər il noyabrın 12-si Konstitusiya Günü kimi qeyd edilməyə başlandı.

Azərbaycan konstitusionalizminin tarixinə nəzər salsaq görərik ki, ilk Konstitusiya 1921-ci il may ayının 19-da qəbul edilib. SSRİ Konstitusiyasına uyğunlaşdırılmış yeni redaksiyası isə 1925-ci il martın 14-də qəbul olunub. 1978-ci ilin aprelin 21-də qəbul edilmiş son Konstitusiya da əvvəlkilər kimi SSRİ Konstitusiyasına uyğunlaşdırılmışdı. 1995-ci ildə qəbul olunmuş Konstitusiya müstəqil Azərbaycanın ilk, ümumilikdə isə ölkəmizin tarixində dördüncü Konstitusiyasıdır.

Bu Konstitusiya dövrün reallıqlarına və çağırışlarına uyğun olaraq mükəmməl hüquqi sənəddir. Müstəqil dövlətimizin ilk Konstitusiyası əvvəlkilərdən köklü surətdə fərqlənir. Belə ki, əvvəlkilər sosializm quruluşunun Konstitusiyası idi və əvvəlki Əsas qanunlarda sivil dövlət quruculuğunda əsas institut olan hakimiyyətin bölgüsü prinsipindən imtina edilmişdi. Lakin yeni Konstitusiyada bu tarixi və metodoloji səhv aradan qaldırılmış, hakimiyyətin qanunverici, icra hakimiyyəti və məhkəmə hakimiyyətindən ibarət bölgüsü aparılmışdır. Sovet konstitusiyalarından fərqli olaraq, insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının təmin olunması, şəxsiyyətin toxunulmazlığı, insan həyat və sağlamlığının qorunması, layiqli həyat səviyyəsinin təmin olunması, humanizm və insanpərvərlik prinsipləri Azərbaycan Konstitusiyasının başlıca mahiyyətini təşkil edir. 5 bölmə, 12 fəsil, 158 maddədən ibarət Konstitusiyada insan hüquq və azadlıqlarına geniş yer verilməsi (Konstitusiyanın 48 maddəsi, yəni üçdə biri insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarına həsr edilmişdir) ölkəmizin demokratiya ideallarına sadiqliyinin göstəricisidir. Bununla yanaşı, hakimiyyət bölgüsü, şəxsiyyətin toxunulmazlığı, insan həyat və sağlamlığının qorunması, layiqli həyat səviyyəsinin təmin olunması, humanizm prinsipləri Azərbaycan Konstitusiyasının hüquqi mahiyyətini əks etdirən mühüm məsələlərdir.

Konstitusiyada xalqın dövlət hakimiyyətinin yeganə mənbəyi olması, idarəçiliyin hakimiyyət bölgüsü əsasında təşkil edilməsi kimi təməl prinsiplər təsbit olunmuşdur. Konstitusiya qəbul edildikdən sonra ölkəmizdə dövlət hakimiyyəti orqanlarının fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi istiqamətində mühüm addımlar atılmış, beynəlxalq təcrübə və tövsiyələr nəzərə alınmaqla məhkəmə-hüquq islahatları həyata keçirilmiş, bir sıra yeni institutlar - Konstitusiya Məhkəməsi, İnsan hüquqları üzrə müvəkkil (Ombudsman), yerli özünüidarəetmə orqanları olan bələdiyyələr yaradılmış və fəaliyyətə başlamış, xüsusi mülkiyyət institutunun inkişafı və ümumiyyətlə, mülkiyyət hüquqlarının müdafiəsi ilə bağlı mükəmməl təminat sistemi formalaşmışdır. Bu institutlar Əsas Qanunun ehtiva etdiyi dəyərlərin müdafiəsinin və dövlətin hüquqa bağlılığının təmin edilməsinə, ölkəmizin hüquq sisteminin inkişafına öz töhfəsini verməklə hüquqi tənzimləmə məsələləri üzrə müsbət təcrübə formalaşdırır, konstitusiya nəzarəti funksiyalarını yerinə yetirməklə Konstitusiyanın birbaşa tətbiqini həyata keçirir.

Məlumdur ki, konstitusiya dövlətin ali hüquqi qüvvəyə malik qanunu olmaqla yanaşı, digər qanunlar kimi dəyişməz deyil, daim təkmilləşdirilir. Buna görə də konstitusiyaya müəyyən vaxtlarda dəyişikliklərin olunması, müasir tələblərə uyğunlaşdırılması bütün dövlətlər üçün səciyyəvi haldır. Çünki Konstitusiya xalqın və dövlətin inkişaf prioritetlərini özündə əks etdirməli, vətəndaşın hüquq və azadlıqlarına daha etibarlı təminat mexanizmləri formalaşdırmalıdır. Bu baxımdan, ölkəmizdə indiyə kimi üç dəfə Konstitusiya islahatı həyata keçirilib. Belə ki, 2002-ci və 2009-cu illərdə keçirilmiş referendumlar, habelə qəbul edilmiş bir sıra Konstitusiya qanunları vasitəsilə Konstitusiyaya insan hüquqlarının qorunmasının və dövlət idarəçiliyinin səmərəliliyinin artırılmasına yönəlmiş mühüm dəyişiklik və əlavələr edildi. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə 2016-cı ildə keçirilmiş referendumla isə Konstitusiyaya üçüncü dəfə edilmiş əlavə və dəyişikliklər ali dövlət hakimiyyəti, məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının və bələdiyyələrin fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsinə, insan hüquq və azadlıqlarının daha səmərəli təmin edilməsinə güclü zəmin yaratdı.

Bu dəyişikliklər də öz növbəsində Azərbaycanın hüquq sisteminin inkişaf etmiş dövlətlərin hüquq sisteminə və beynəlxalq hüquq normalarına uyğunlaşdırılması, ölkəmizdə demokratikləşmə proseslərinin dərinləşməsi, insan hüquqlarının və azadlıqlarının daha səmərəli müdafiəsi məqsədlərinə xidmət etmişdir.

Qürurverici haldır ki, xalqımız Əsas Qanunun qəbulunun 27-ci ildönümünü qalib xalq kimi ikiqat sevinc hissi ilə qeyd edir. Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Vətən müharibəsində tarixi Qələbənin qazanılması və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması Konstitusiyamızın ölkəmizin bütün ərazisində tətbiqinə imkan yaradıb. Bu Qələbə sayəsində 30 ilə yaxın müddətdən sonra beynəlxalq hüququn prinsip və tələbləri yerinə yetirilib və işğaldan azad edilmiş ərazilərdə Konstitusiyanın hüquqi qüvvəsi təmin olunub. Eyni zamanda, işğal olunmuş torpaqların azad edilməsi və ərazi bütövlüyümüzün bərpası həm də soydaşlarımızın konstitusion hüquqlarından biri olan təhlükəsiz yaşamaq hüququnun da bərpa olunmasının əsasını qoydu. Konstitusiyamıza əsasən Azərbaycan Respublikasının ərazisi vahiddir, toxunulmazdır və bölünməzdir.

Konstitusiyanın qüvvədə olduğu 27 illik dövr ərzində onun müddəalarının həyata keçirilməsində zəngin təcrübə toplandı, ölkəmizin ali qanunvericilik sənədində əks olunmuş konsepsiyalar inkişaf etdirilərək güclü sosial dövlətin yaradılmasına, inkişaf etmiş iqtisadiyyatın qurulmasına, vətəndaşlarımızın hüquqlarının səmərəli müdafiəsinə xidmət edən çoxsaylı normativ hüquqi aktlar qəbul edildi. Universal dəyərlərə əsaslanan milli Konstitusiyamız ölkəmizin müstəqilliyinin, demokratikliyinin və inkişafının fundamental əsasını təşkil edir və bu gün də böyük hüquqi, siyasi və ideoloji potensiala malikdir. Beləliklə, ötən zaman Konstitusiyamızın nə qədər güclü, kamil və həyati sənəd olduğunu təsdiqləmiş və o, demokratik sənəd kimi özünü doğrultmuşdur. Konstitusiyaya hamı tərəfindən ardıcıl və dönmədən əməl olunması, dövlət və cəmiyyət həyatının bütün sahələrinin Əsas Qanunumuzun tələblərinə uyğunlaşdırılması hər birimizin müqəddəs vətəndaşlıq borcudur. Konstitusiyaya ciddi riayət edilməsi dövlətin uğurlu inkişafının və cəmiyyətdə vətəndaş həmrəyliyinin əsasıdır.

Yaqut Ağaşahqızı

İki sahil.- 2022.- 12 noyabr.- S.9.