Ölümdən qorxmayan millətlər

əbədi yaşam haqqını qazanırlar

Azərbaycan xalqı bu hikməti 20 Yanvar faciəsində, Aprel döyüşlərində, İkinci Qarabağ müharibəsində göstərdiyi qəhrəmanlıqlarla doğrultdu

«Azadlığı istəmirəm zərrə-zərrə, qram-qram! Qolumdakı zəncirləri qıram gərək, qıram, qıram!» Bu sətirlərin müəllifi, yaradıcılığında azərbaycançılıq ideyalarını səxavətlə «xərcləyən» şair Xəlil Rza Ulutürkün yazdığı kimi, qolundakı zəncirləri qırıb, azadlığa susayan xalqlar istəklərinə heç də asanlıqla nail ola bilməmişlər.

Tarixə nəzər salaq. XX əsrin əvvəllərində Rusiyanın çar üsul-idarəsi Putilov zavodunun fəhlələrinin etiraz aksiyalarının qarşısını almaq üçün ən alçaq vasitələrdən istifadə etdi. 1905-ci il yanvarın əvvəllərində başlanan tətildə iştirak edən fəhlələri aldadan keşiş Qapon fitnəkarlıq edərək çara ərizə vermək bəhanəsi ilə 9 yanvar bazar günü 140 mindən artıq insanı Qış Sarayınını qarşısına topladı. Çarın əmri ilə əvvəlcədən hazırlanmış qoşunlar silahsız fəhlələri, onların arvad-uşaqlarını silahla, qılınc və qamçı ilə qarşıladılar. Mindən artıq adam öldürüldü, beş min nəfərə qədər insan yaralandı. O zamandan bəri 9 yanvar tarixi Qanlı Bazar günü kimi xatırlanır. Çar üsul-idarəsi süqut etdikdən sonra yaranan Sovetlər Birliyində bir bayraq altında birləşən müttəfiq respublikaların vətəndaşları 70 ilə yaxın millətlərin «ümumi evi» hesab etdikləri SSRİ-nin əmrlərinə tabe olsalar da, azadlıq istəyi «bu evdə»ki soyuqluğu isidə bilmədi. Müttəfiq respublikaların müstəqillik arzuları yerindəcə, imperiyaya xas zorakılıqla boğuldu.

Hələ sovetlərin vaxtında Bakının istirahət güşəsi kimi tanınan Dağüstü parkın ərazisi əvvəllər Çəmbərəkənd adlanırdı. Paytaxtın yaşlı sakinlərinin söylədikləri kimi, oradakı qəbiristanlıq ötən əsrdə ermənilərin törətdikləri soyqırımlarda həlak olan Bakı sakinlərinin kütləvi dəfn edildiyi yer olub. Sovet ideologiyasının hakim kəsildiyi o illərdə işğalçılıq siyasətini pərdələyən, milli təfəkkürümüzü «qardaşlıq, birlik» psixologiyası ilə korlayan imperiya şovinist əməllərini gizlətmək üçün qatil Sergey Mironoviç Kirovun heykəlini soydaşlarımızın məzarları üstündə ucaltmaqla bir daha tariximizi saxtalaşdırmağa cəhd etdi. Amma ana torpaq onun uğrunda şəhadətə qovuşan günahsız nakamların ruhlarını Tanrı əmanəti kimi qoruyub saxladı.

…20 yanvar 1990-cı ildə Bakı səhərə gözünü qanla açdı. Həmin gün imperiya nökərləri xalqların milli oyanış istəyini susdurmaq üçün Almatıda (16 dekabr 1986), Vilnüsdə ( 11-13 yanvar 1991), Tbilisidə (9 aprel 1989) sınaqdan keçirdiyi « təcrübəni» Bakıda da tətbiq etdilər. 1988-ci ildə Dağlıq Qarabağda baş qaldırmış erməni separatizminə Kreml rəhbərliyi tərəfindən rəvac verilməsi, 1989-cu ildə SSRİ Ali Sovetinin qərarı ilə DQMV-də yaradılmış Xüsusi İdarə Komitəsinin Azərbaycana qarşı qərəzli mövqeyi sayəsində muxtar vilayətin idarə-müəssisələrinin tədricən Azərbaycanın tabeçiliyindən çıxarılması, azərbaycanlıların Ermənistandakı tarixi-etnik torpaqlarından tamamilə deportasiya edilməsi, Moskvanın erməni separatçılarını cəzalandırmaq əvəzinə, Azərbaycan xalqının əl-qolunu bağlaması azərbaycanlıların səbir kasasını daşırmışdı. Naxçıvanın İranla sərhədindəki tikanlı məftillərin sökülməsi imperiyanın «yaşıl paraqlılar»ını əsəbiləşdirmişdi.» Nəhayət, 1990-cı ilin əvvəlində Kreml Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsinə qarşı çıxan Azərbaycan xalqını cəzalandırmaq üçün 20 Yanvar qırğınını törətdi.

Beləcə, 1990-cı ildə tarix təkrar olundu. Bir şənbə gününə təsadüf edən 20 Yanvar hadisəsi 1905-ci ildə Rusiyada 9 yanvar qanlı bazar günü törədilən qırğının təkrarı kimi imperiyanın iç üzünü göstərdi. 1905-ci ildə törədilən qanlı hadisələrin müəllifləri çar Nikolayı və keşiş Qaponu SSRİ-nin rəhbəri, ermənipərəst Mixail Qorbaçov, Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi, milli heysiyyətini itirmiş Əbdürrəhman Vəzirov, sovetlərin güc strukturlarının başçıları Dmitri Yazov, Vadim Bakatin , Viktor Varannikov ... kimi qana susayan qatillər əvəzlədilər.

…Yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə ermənilərin çoxluq təşkil etdiyi imperiya qoşunları Bakını gülləbaran etdilər. O gecədən əvvəl isə Sədərəkdə (Naxçıvan MR) ermənilərin silahlı hücumları zamanı ilk şəhidlərimiz azyaşlı Maliklə Elvin qardaşları oldu.

Qaniçən ermənilərdən, peşəkar döyüşçülərdən təşkil olunmuş « xilaskar qızıl ordu»nun zirehli hərbi maşınları, tankları sovetlərin buxovundan, əsarətindən qurtarmaq üçün haqq səsini ucaldan dinc əhalinin üzərinə yeridildi. Heç bir xəbərdarlıq edilmədən insanlara qarşı vəhşiliklər törədən «paqonlular» Bakıda qanlı qırğınlar törətdilər. İnsanların azadlıq, istiqlaliyyət, müstəqillik səslərini güllələrin «dili» ilə susdurmağa çalışdılar. Amma unutdular ki, zalımın zülmü olsa da, haqqın da bükülməz qolu, dönməz üzü vardır. Canlı sipər çəkməklə tankların qarşısını kəsən, düşmənə meydan oxuyan oğullarımız ölümləri ilə imperiyanın gücsüzlüyünü göstərdilər. 20 yanvarda da insanların azadlıq uğrunda mübarizəsi qansız- qadasız ötüşmədi. Qəribəsi budur ki, xalqlara qarşı belə «dərsvermələr» adətən yanvar ayının payına düşür.

Bu zülmə qarşı ilk etirazını bildirən, o zaman Moskvada yaşayan xalqımızın müdrik oğlu, Vətənini, xalqını canından artıq sevən Heydər Əliyev ona qarşı olan təhdid və təzyiqlərdən çəkinməyərək Azərbaycanın Moskvadakı Nümayəndəliyinə gedərək 20 Yanvar qırğınlarını ölkəmizin suverenliyinə qarşı törədilmiş zorakılıq, təcavüzkarlıq adlandırdı və faciəyə siyasi qiymət verilməsini tələb etdi: « Belə qərar qəbul etmiş adamların hərəkətini siyasi qəbahət sayıram. Bəli, kobud siyasi səhv buraxılmışdır. Onlar sadəcə olaraq respublikadakı əsl vəziyyəti qiymətləndirə bilməmiş, Azərbaycan xalqının psixologiyasını anlamamış, əhalinin müxtəlif təbəqələri ilə əlaqələri zəiflətmişlər. Onlar görünür işlərin belə ağır faciəyə çevriləcəyini əvvəlcədən düşünməmişlər. Bütün bunlar qabaqcadan nəzərə alınmalı və vaxtında vacib, zəruri tədbirlər qəbul edilməli idi. Ordu yeridilmiş, günahsız adamlar həlak olmuşlar» söyləməklə əsl günahkarların cəzalarına çatmasını tələb etdi. Əlavə olaraq bildirdi ki, belə qərar qəbul edən Azərbaycan rəhbərliyi, hamıdan əvvəl isə bərk ayaqda Azərbaycanı qoyub qaçan Vəzirov xalqı qarşısında məsuliyyət daşımalıdır.

Prezident İlham Əliyevin «1990-cı illərin əvvəllərində - xalqımız üçün ən ağır dövrdə yenə də Heydər Əliyev öz liderlik keyfiyyətlərini göstərmiş, böyük cəsarət, vətənpərvərlik göstərmiş və qanlı 20 Yanvar hadisələrini Sovet İttifaqının mərkəzində, Moskva şəhərində pisləmişdir. Mən o günü yaxşı xatırlayıram. Mən fəxr edirəm ki, o gün atamla birlikdə idim və Heydər Əliyevin o qətiyyətli çıxışı, Vətəninə, xalqına olan bağlılığı bütün Azərbaycan xalqına bir daha göstərdi ki, o, xalqa bağlı olan böyük bir liderdir» sözləri 20 Yanvar, torpaqlarımızın işğaldan azad olunması uğrunda həlak olan şəhidlərimizin ruhuna əbədi hörmətdir.

O illərdə dövlətçilik təcrübəsi, siyasi hazırlığı ilə Kremldə böyük hörmət və nüfuz qazanan, Azərbaycanı canından artıq sevən, Qorbaçovun təhdidlərinə baxmayaraq xalqının dərdinə şərik olan Heydər Əliyevin «Azərbaycan KP MK-ya, Ali Sovetə, Nazirlər Sovetinə. Azərbaycan xalqına.

Bakı şəhərinə sovet ordusu hissələrinin yeridilməsi ilə əlaqədar xalqımızın başına gətirilən faciədən- dinc əhalinin qırılmasından böyük ürək ağrısı ilə xəbər tutdum. Bu matəm günündə həlak olanların ailələrinə və yaxınlarına, bütün Azərbaycan xalqına dərin hüznlə başsağlığı verirəm.

Mən düşünülmüş aksiyanı pisləyir, onu antihumanist, antidemokratik, qanuna zidd hesab edirəm. Bu ağır gündə sizi ağıllı, kamallı olmağa , həmrəyliyə və birliyə çağırıram.

Mənim teleqramımın respublika mətbuatında dərc olunmasını, radio və televiziya ilə verilməsini, matəm mitinqində oxunmasını xahiş edirəm.

Heydər Əliyev Moskva, 21 yanvar 1990-cı il» məzmunlu teleqramı da gizli saxlanıldı.

19 yanvarda Azərbaycan Televiziyasının enerji blokunu dağıtmaqla əsl həqiqətləri, Ulu Öndərin teleqramını xalqdan, dünya ictimaiyyətindən gizlədənlər vəhşiliklərini ört- basdır etmək üçün haqqını tələb edən vətənpərvərlərə ekstremist adı verməkdən belə utanmadılar.

Kremldə əyləşən ağalarına üz tutan, xalqa xəyanət edən Vəzirov Azərbaycana qoşun yeridilməsinə şərait yaratdı. Onun xahiş və tələbinə uyğun olaraq 1990-cı ilin yanvar ayının əvvəllərindən etibarən SSRİ Müdafiə Nazirliyinin, Daxili Qoşunların, və Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinın böyük hərbi kontingenti Azərbaycana gətirildi və Qala, Nasosnı aerodramlarında, Salyan kazarmasında yerləşdirildi. Bu faktlar göstərir ki, 1988-ci ildə baş verən, SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin hazırladığı Sumqayıt hadisələri kimi 20 Yanvar qırğınına da əvvəlcədən hazırlıq görülmüş, ordu döyüş vəziyyətinə gətirilmişdi. Beləliklə, ermənipərəst M. Qorbaçovun erməni əsilli arvadının və yaxını Aqanbekyanın istəyinə uyğun olaraq Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan qoparılması planının ilk mərhələsi həyata keçirildi.

Bakıda, Gəncədə, Naxçıvanda fövqəladə vəziyyət elan olundu, qadağan saatı tətbiq edildi. Gündüzlər belə küçədə gördükləri insanlara qarşı zorakılıq tətbiq edən, içində insan olan maşınları tanklarla əzən «xilaskar sovet əsgəri» «qardaşlıq» himnini güllərin səsi ilə «oxudu.» Bir vaxtlar «soldat nişan yest» dedikləri qırmızı ulduzlu paqonlulara oxşamaq istəyən kiçik yaşlı oğlanlar artıq onların çiyinlərində gəzdirdikləri silahdan qorxaraq yan keçirdilər. Hadisələrin ilk mərhələsində Bakıda 82 nəfər amansızcasına qətlə yetirilmiş, 20 nəfər ölümcül yaralanmışdır. Fövqəladə vəziyyət elan edildikdən sonra da Bakı şəhərində daha 21 nəfər öldürülmüş, paytaxtdan kənar rayonlarda - Neftçala və Lənkəranda daha 8 nəfər qətlə yetirilmişdir.

Beləliklə, hərbi əməliyyatlar nəticəsində Bakıda və rayonlarda 132 nəfər öldürülmüş, 744 nəfər yaralanmış, 841 nəfər qanunsuz həbs olunmuşdur. Hərbi qulluqçular tərəfindən 200 ev və mənzil, 80 avtomaşın, o cümlədən təcili yardım maşınları, yandırıcı güllələrin törətdiyi yanğın nəticəsində dövlət əmlakı və şəxsi əmlak məhv edilmişdi. Həlak olanların arasında qadınlar, uşaqlar və qocalar, həmçinin, təcili yardım işçiləri və milis nəfərləri olmuşdur. Bütün dünya isə bu qətliama göz yumdu.

20 Yanvar hadisələri zamanı xalqının yanında olan, fərdi pensiyaçı kimi doğma Vətəninə qayıdan, Kremlin oyuncağı olan Azərbaycanın o vaxtki rəhbərliyinin təzyiqləri nəticəsində paytaxtı tərk edərək Naxçıvana dönən, həmyerlilərinin tələbi ilə Naxçıvan MR Ali Məclisinin Sədri seçilən, işlədiyi müddətdə «1990-cı ilin yanvar ayında törədilmiş Bakı hadisələrinə siyasi qiymət verilməsi haqqında» qərarın qəbulu ilə 20 Yanvar hadisələrinə ilk siyasi qiymət verən ulu öndər Heydər Əliyevin tarixi xidmətləri şəhidlərimizin ruhuna hörmət və ehtiram idi. 13 yanvar 1992-ci ildə Naxçıvan MR Ali Məclisinin Sədri Heydər Əliyevin imzası ilə qəbul olunmuş Bəyanatı da bu istiqamətdə həyata keçirilən tədbirlərin davamı kimi qiymətləndirmək olar. Bəyanatda deyilirdi ki, hadisələr imperiya qüvvələri ilə xalqa xəyanət yolunu tutmuş Azərbaycanın kommunist rəhbərliyi tərəfindən birgə həyata keçirilmişdir. Hakimiyyətini qoruyub saxlamaq üçün xalqına qarşı çoxminli silahlı qüvvələrin təcavüzünü təşkil edən respublika rəhbərliyi heç bir hüquqi əsası olmadan Bakıda fövqəladə vəziyyət rejiminin tətbiqindən belə çəkinməmişdir.

Ümummilli lider Heydər Əliyev 1993-cü ildə hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra da şəhidlik adını uca tutaraq bu istiqamətdə apardığı işləri davam etdirdi. 20 Yanvar faciələrinin geniş miqyas almasında, kütləvi insan tələfatı ilə nəticələnməsində özlərini «demokrat» adlandıran siyasi partiya rəhbərləri də o dövrdə iqtidarda olan səbatsızlar qədər günahkar idilər. Yanvar hadisələrinə geniş mənada əsl hüquqi, siyasi qiymətinin verilməsi xalqımızın qeyrətli oğlu Heydər Əliyevin1993-cü ildə Azərbaycana rəhbərliyə qayıdışından sonra mümkün oldu.

Bu günlərdə özünün «YouTube» müəllif proqramında 1990-cı il 20 Yanvarında törədilən qırğını da xatırladan Rusiyanın tanınmış jurnalisti Andrey Karaulov 1990-cı ilin yanvarında sovet qoşunlarının Bakıya yeridilməsi zamanı da nümayişçilərə atəş açanlar arasında «Alfa»” xüsusi təyinatlı dəstəsinin, Əfqanıstan müharibəsinin keçmiş veteranlarının olduğunu qeyd edir. Onları Krasnodar vilayətindən Bakıya gətirmişdilər: « Biz Qanlı yanvarı” xatırlayırıq. O zaman Bakıda general Lebedin desantçıları şəhərin dinc sakinlərini zirehli transportyorlarla əzdilər və süngüyə keçirdilər. Onların qurbanları arasında südəmər körpə və 92 yaşında qoca da var idi. Bizim desantların bütün qurbanları Bakıda Şəhidlər Xiyabanında dəfn olunub.»

Jurnalist onu da xatırladır ki, həmin günlərdə Moskvadakı Azərbaycan Nümayəndəliyində Azərbaycan xalqına səbr diləyən Heydər Əliyevin çıxışını bütün dünya dinləmişdi.

Xalqımızın azadlıq, müstəqillik yolunda bayraqdar olan Ulu Öndərin davamçısı, siyasi varisi kimi milyonların etimadını doğruldan, 44 gün davam edən İkinci Qarabağ müharibəsi ilə torpaqlarımızın 30 illik işğalına Ermənistanı kapitulyasiya aktına qol çəkməyə məcbur etməklə son qoyan Prezident İlham Əliyevin. «Əlbəttə, hər bir insanın həyatdan getməsi böyük faciədir - həm onun ailəsi üçün, yaxınları üçün, qohumları üçün, həm də cəmiyyət üçün. Ancaq bizim şəhidlərimiz haqq yolunda həlak olublar, Vətən uğrunda həlak olublar. Onların qəhrəmanlığı bu gün bütün dünyada artıq gerçək kimi qəbul olunur. Onların qəhrəmanlığı nəticəsində bu gün bizim bayrağımız azad edilmiş torpaqlarda ucaldılır. Onların qəhrəmanlığı nəticəsində xalqımız, dövlətimiz müzəffər dövlət, müzəffər xalq kimi yaşayır və bundan sonra əbədi yaşayacaq. Bu, şəhid ailələri üçün təsəlli ola bilər» sözləri, şəhid ailələrinin , qazilərin sosial şəraitlərinin yaxşılaşdırılması istiqamətində apardığı siyasət, dövlət başçımızın imzaladığı sərəncamlar Səməndər quşu kimi Vətən, torpaq yolunda canından keçən qəhrəmanlara xalq məhəbbətinin ifadəsidir.

Xuraman İsmayılqızı

İki sahil.- 2022.- 13 yanvar.- S.11.