Heydərbaba, ildırımlar şaxanda…

M.Şəhriyarın “Heydər babaya salam” əsərinin Azərbaycan dilində yazılması o dövrdə böyük inqilab idi

Böyük Azərbaycan şairi Məhəmmədhüseyn Şəhriyar-əsl adı Seyid Məhəmməd Hüseyn Behcəti Təbrizi 1906-cı ildə Cənubi Azərbaycanın Təbriz şəhərinin Bağmeşə bölgəsində, o zamanın tanınmış hüquqşünaslarından Hacı Mirağa Xoşginabinin ailəsində dünyaya gəlmişdir. Məşrutə inqilabı illərində ailəsi Şəhriyarı Heydərbaba dağının ətəyində yaşayan nənəsinin yanına yollayır. İnqilab yatışandan sonra o, ailəsinin yanına geri qayıdır.

İlk təhsilini Təbrizin Motahari və Tehranda Darülfünun məktəblərində alan M.Şəhriyar Tibb kollecində təhsil aldıqdan sonra Xorasanda, daha sonra yenidən Tehranda notarius və bank işlərində çalışır.

M.Şəhriyarda ədəbiyyata maraq uşaqlıqdan var idi. Bu sahədə peşakarlaşmasında valideynlərinin az rolu olmamışdır. Hələ uşaq yaşlarında Hafiz Şirazinin, böyük Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin qəzəllərini oxuyur və onlardan bəhrələnir. O, 7 yaşından azərbaycanca, 9 yaşından farsca şeirlər yazırdı. Şəhriyar gənc yaşlarından artıq istedadlı şair kimi tanınırdı. Məhəbbət lirikasının böyük korifeyləri Hafiz və M.Füzulinin qəzəlləri ilə müqayisəyə qadir olan sevgi şeirləri, dünya həyatının mahiyyəti barədə fəlsəfi düşüncələri əks etdirən hikmətli qəsidələri, real həyat müşahidələrinin məhsulu kimi yaranan lirik poemalar müəllifi olan sənətkarı Azərbaycan şeirinin ən yüksək zirvələri sırasına ucaldan, ilk növbədə onun vətənpərvərlik duyğuları aşılayan, milli həmrəylik ideyasını təbliğ edən əsərləri olmuşdur. M.Şəhriyar klassik şeirin bütün şəkillərində yazmış, ədəbiyyatı yüksək məzmunlu qəzəl, qəsidə, məsnəvi, qitə və rübailərlə zənginləşdirmişdir.

M.Şəhriyarın ilk şeirlər kitabı 1931-ci ildə Tehranda nəşr olunub. Kitab xalqın məhəbbətini qazanıb. Çünki Şəhriyar özü də ağır, məşəqqətli həyat keçirmişdi. Atası öləndən sonra on nəfərdən ibarət böyük bir ailəni o saxlamalı olmuşdu. Buna görə də şair hələ çox gənc yaşlarından işləmiş və hər cür əzab-əziyyətə qatlaşmışdı. Elə buna görə də Şəhriyar xalqının dərdi-sərinə, ehtiyac və istəklərinə dərindən bələd olan şair idi.

Şeirlərinin əksəriyyətini farsca yazan şairə bir gün anası deyir: “Oğlum, analar dilsiz uşaqlarını belə, dilindən anlayırlar. Sən şeirlərini hansı dildə yazırsan ki, mən onlardan bir şey anlamıram?” Doğma anasının bu sözləri şairə təsir etdi, o sanki yuxudan ayıldı. Çox keçmədi ki, Şəhriyar özünün dillər əzbəri olan “Heydərbabaya salam” əsərini yazdı. Sonralar böyük ustad deyirmiş ki, “Heydərbabaya salam” əsərini yazana qədər elə bil ürəyimdə bir tikan ilişib qalmışdı. Nədən yazsam da, necə yazsam da, ürəyimdən bu tikan çıxmırdı ki, çıxmırdı.

“Heydərbabaya salam” əsəri əslində bütöv Vətən haqqında bir dastan idi. Bildiyimiz kimi, Heydərbaba dağ adıdır və Şəhriyarın uşaqlığı bu dağın ətəklərində-ata-baba yurdunda keçmişdi. Bu poema Şəhriyara böyük şöhrət gətirdi. Bu əsər, eyni zamanda, Cənubi Azərbaycanda anadilli ədəbiyyatın, xüsusilə şeirin inkişafına geniş yol açdı. “Heydərbabaya salam” əsəri dünyanın əksər dillərinə tərcümə olunmuşdur. O, dünya şeir sənətinin zirvəsinə ucalmışdır. Cənubi Azərbaycanda hələ dahi şairin sağlığında 7 mart “Şəhriyar günü” elan olunmuşdu. Təbriz məktəblərindən birinə, Təbriz Universitetinin Ədəbiyyat fakültəsinin böyük salonuna şairin adı verilmişdir.

Mehdi Rövşənzəmir poema haqqında yazırdı: “Heydərbaba dağı bir gün yerlə-yeksan ola bilər, yer üzərindən silinə bilər. Ancaq nə qədər ki, Azərbaycan xalqının həssas qəlbi döyünür, Şəhriyarın bu şeri nəsildən-nəsilə ötürüləcək və yaddaşda qalacaqdır”.

M.Şəhriyarın şeirləri xalqın istəyini, arzusunu ifadə edirdi. Böyük şairi ən çox narahat edən, düşündürən ana Vətənin, doğma xalqının ikiyə parçalanması idi. Şəhriyar Arazı iki qardaş arasında çəkilən pərdəyə bənzədirdi. Dostları Şəhriyarı İranın paytaxtı Tehrana dəvət edirdilər. O, dəvəti qəbul edib Tehrana gəlmiş, bir neçə il paytaxtda dostlarının himayəsində yaşamışdı. Tehran həyatı, bu nəhəng şəhərdə yaşayan şair və yazıçıların təşkil etdikləri ədəbi-mədəni dərnəklər Şəhriyarın yaradıcılığında yeni səhifə açdı.

Şəhriyar doğma vətəni Azərbaycanı böyük məhəbbətlə sevirdi. 1979-cu ildə Tehranda ustad M.Şəhriyarın arzularına qanad verən Azərbaycan dilində “Varlıq” adlı bir jurnal nəşr olundu. Jurnalın yaradıcısı və baş redaktoru dünya şöhrətli cərrah, tarixçi, alim, doktor Cavad Heyət idi. Şair jurnalın ilk sayını böyük sevinclə qarşılayaraq çox keçmədən özü də onun əməkdaşına çevrilir.

M.Şəhriyar azərbaycanlı şair və yazıçılarla tez-tez məktublaşır, yazışır. Böyük şair Molla Pənah Vaqifin 250 illik yubileyinə gəlməyi planlaşdırsa da, fars şovinistləri buna mane olurlar. Azərbaycan Yazıçılar Birliyi onun Bakıya gəlişi üçün dəvətnamə göndərir. Amma dəvətnamə M.Şəhriyara yox, başqa birinə çatır. Bu səbəbdən də Şəhriyar çox arzulasa da, Azərbaycana gələ bilmir. Onun gələ bilməməsindən məyus olan həmkarı Məmməd Araz “Gəlmədi” adlı şeir də yazır.

M.Şəhriyar uzun sürən xəstəlikdən sonra 1988-ci il sentyabrın 18-də 82 yaşında Tehranda vəfat edir. Böyük ustad öz vəsiyyətinə görə Təbrizdəki Surxab qəbiristanlığında “Məqbərətüş-şüəra”- “Şairlər məqbərəsi”ndə dəfn edilir.

Böyük Azərbaycan şairi Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın xatirəsi xalqımızın yaddaşında daim yaşayacaq.

Heydərbaba, ildırımlar şaxanda,

Sellər, sular şaqqıldayıb axanda,

Qızlar ona səf bağlayıb baxanda,

Salam olsun şövkətüzə, elüzə,

Mənim də bir adım gəlsin dilüzə…

Zahid Rza

İki sahil.- 2023.- 22 fevral.- S.2.