Qan yaddaşımızı yaşadan məkan…

Xocalı soyqırımının törədilməsindən 31 il ötür. Bu misli görünməmiş qətliamın ildönümü ərəfəsində Xocalı dəhşətlərinin eksponatlara çevrildiyi məkanı – Azərbaycan Respublikası Hərbi Prokurorluğunun nəzdində fəaliyyət göstərən Memorial Soyqırımı Muzeyini ziyarət etdik. Burada Xocalı sakinlərinə qarşı törədilmiş erməni vəhşiliklərini əks etdirən çoxsaylı faktlar, həmçinin şəkillər və istintaq materialları saxlanılır. Muzeyin ekspozisiya sahəsi 6 nümayiş və 1 kino zalından ibarətdir.

Azərbaycan Respublikası hərbi prokurorun böyük köməkçisi, Hərbi Prokurorluğun mətbuat xidmətinin rəhbəri, baş ədliyyə müşaviri Firad Əliyev muzey haqqında “İki sahil”ə məlumat verərək bildirdi ki, xalqımıza qarşı tarix boyu törədilmiş sülh və insanlıq əleyhinə cinayətlər-deportasiyalar, soyqırımlar, o cümlədən Xocalı qətliamı, həmçinin terrorlar, eləcə də digər dəhşətli cinayətlər barədə insanlara doğru və dolğun məlumatlar əldə etmək imkanını yaratmaq və həqiqətləri dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq məqsədilə Azərbaycan Respublikası Hərbi Prokurorluğunun inzibati binasında yerləşməklə, onun nəzdində fəaliyyət göstərən Memorial Soyqırım Muzeyi yaradılıb.

F.Əliyev qeyd etdi ki, xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin 1998-ci il 26 mart tarixli “Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında” Fərmanından və Prezident İlham Əliyevin 2012-ci il 17 yanvar tarixli “Xocalı soyqırımının 20-ci ildönümü haqqında” Sərəncamından irəli gələn vəzifələrin icrasını təmin etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun müavini-Azərbaycan Respublikasının hərbi prokuroru, ədliyyə general-leytenantı Xanlar Vəliyev həmin muzeyin yaradılması ilə əlaqədar aidiyyəti üzrə məsələ qaldırıb. Baş Prokurorluq üzrə verilmiş 2013-cü il 19 iyun tarixli müvafiq əmrə əsasən hərbi prokurorun Sərəncamı ilə işçi qrupu yaradılıb. İşçi qrupu tərəfindən qısa müddətdə toplanmış zəngin tarixi sənədlər, faktlar və istintaq materialları əsasında Soyqırımı Memorial Muzeyi ərsəyə gətirilib. Muzey XX əsrin əvvəllərindən bəri erməni silahlı dəstələrinin torpaqlarımızda həyata keçirdikləri kütləvi qırğınlar nəticəsində həlak olan on minlərlə azərbaycanlının xatirəsinə həsr edilib.

Muzeydə saxlanılan, tarixi həqiqətlər, o cümlədən Xocalı soyqırımı haqqında həqiqətləri əks etdirən eksponatlar barədə ətraflı məlumat verən hərbi prokurorun böyük köməkçisi qeyd etdi ki, muzeyin açılışı 2014-cü il fevralın 24-də olub. Muzeydə tarixi həqiqətləri əks etdirən rəsmi sənədlər və əşyalar toplanıb. 320 kvadratmetr ərazini əhatə edən muzey tarix, deportasiya-repressiya, soyqırımı və terror adlı dörd bölmədən ibarətdir. Muzey ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri cinayətlərin dünyada tanıdılması istiqamətində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Girişdə asılmış rəsm əsərləri ürəkləri parçalayan şiddətli ağrıları təcəssüm etdirməklə yanaşı, soyqırımı qurbanlarının matəm sükutunu özündə əks etdirir. “Xocalı fəryadı” adlı rəsm əsəri buna əyani sübutdur. Muzey xalqımıza qarşı törədilmiş soyqırımı, deportasiya, hərbi cinayətlər barədə xarici və Azərbaycan müəlliflərinin kitablarından ibarət zəngin ədəbiyyat fondu ilə təchiz olunub. Bütün bölmələrdə məlumat mərkəzi quraşdırılıb. Həmçinin muzeyin girişində Xocalı soyqırımının 20-ci ildönümü ilə əlaqədar 2012-ci il fevralın 26-da Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə 100 mindən çox insanın Xətai rayonunda ucaldılmış “Ana fəryadı” abidəsinə keçirilmiş yürüşünün irihəcmli fotoşəkili yerləşdirilib.

Muzeyin tarix və deportasiya-repressiya bölmələrində XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın müxtəlif ərazilərinin dağıdılıb viran qoyulmuş görüntüləri, əhalinin həyat tərzi haqqında fotolar vardır. Burada quraşdırılmış sensor ekranlı monitordakı xüsusi xəritədə ermənilərin ötən əsrdə xalqımıza qarşı ölkəmizin müxtəlif bölgələrində törətdikləri soyqırımları barədə bir neçə dildə məlumat əldə etmək mümkündür. Burada azərbaycanlılara qarşı həyata keçirilən soyqırımı siyasətinin ifşa olunaraq dünya ictimaiyyətinə çatdırılması istiqamətində ümummilli lider Heydər Əliyevin və Prezident İlham Əliyevin gördükləri işlərin və imzaladıqları sərəncamların nümayiş etdirildiyi guşə də yaradılıb. Həmçinin muzeydə Quba, Cavad, Göyçay, Şamaxı və Bakı qəzalarında ermənilərin törətdikləri vəhşiliklər haqqında dolğun məlumat var. Bu guşələrdə qəzaların əhalisi, müsəlman qırğınları üzrə Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının sənədləri, Rusiya imperiyası və İran dövləti arasında bağlanmış və Azərbaycanı ikiyə bölən Gülüstan və Türkmənçay müqavilələri, “Azərbaycan xalqına qarşı etnik təmizləmə və soyqırımı siyasətinin deportasiya və sürgün mərhələsi” kompozisiyası, 1930-cu illərdə repressiya qurbanı olmuş Azərbaycan ziyalıları və görkəmli şəxsiyyətləri haqqında cinayət işlərindən götürülmüş fraqmentlər, azərbaycanlıların Ermənistandakı tarixi torpaqlarından son deportasiyasının fotoşəkilləri sərgilənir.

Baş ədliyyə müşaviri söylədi ki, muzeyin soyqırımı və terror bölmələrində erməni silahlı birləşmələri və keçmiş Sovet ordusunun 366-cı alayının 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Xocalı şəhərinə birgə hücumunun maket və fotoları, habelə digər eksponatlar yerləşdirilib. Həmin bölmələrdə 1992-ci il fevralın 26-da Xocalını və ətraf əraziləri özündə əks etdirən 1:7500 miqyasında maket qurulub. Hərbi Prokurorluğun apardığı ibtidai istintaq materiallarına uyğun olaraq hücum zamanı erməni silahlı birləşmələri və 366-cı alayın bölmələrinin yerləşdiyi ərazilər və onlar tərəfindən xüsusi amansızlıqla kütləvi qətlə yetirilmiş dinc əhalinin meyitlərinin olduğu yerlər də maketdə əksini tapıb. Bölmədə fakt üzrə aparılan cinayət işinin cildləri, hadisə yerinə baxış protokolları, erməni təcavüzkarlarının törətdikləri vəhşilikləri sübut edən əşyalar, ekspert rəyləri, ifadələr, meyitlərin fotoşəkilləri və eləcə də Xocalıda, Meşəlidə, Qaradağlıda və digər yaşayış məntəqələrimizdə törədilən cinayətlərin izlərini özündə əks etdirən əşyalar yer alıb. Eləcə də muzeyin eksponatları arasında bütünlüklə qətlə yetirilmiş ailələrin fotoşəkilləri və əşyaları da mövcuddur. Erməni terrorçularının istifadə etdikləri partladıcı qurğuların hadisə yerindən götürülmüş nümunələri də muzeydə saxlanılır.

Hərbi Prokurorluğun mətbuat xidmətinin rəhbəri diqqətə çatdırdı ki, muzey Azərbaycan xalqının gələcək nəsillərinin qan yaddaşının qorunmasına və soyqırımı qurbanlarının xatirəsinin əbədiləşdirilməsinə xidmət edir: “Tariximizi obyektiv şəkildə araşdırmaq, bu faktları gələcək nəsillərə olduğu kimi çatdırmaq və əcnəbiləri məlumatlandırmaq önəmlidir. Odur ki, muzeyi həm Azərbaycan vətəndaşları, həm də xarici vətəndaşlar ziyarət edirlər. Bu da vətəndaşlarımızda, xüsusən də yeniyetmələrdə və gənclərdə vətənpərvərlik hisslərinin dərindən aşılanmasında və onlarda milli ruhun yüksəldilməsində, eləcə də əcnəbilər vasitəsilə tarixi reallıqların dünyaya yayılmasında böyük əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycanın tarixi barədə dünya əhalisini məlumatlandırmaq hər bir azərbaycanlının müqəddəs borcudur. Xüsusən də yaxın keçmişdə, Vətən müharibəsi zamanı Azərbaycanın haqq mübarizəsindəki şanlı Qələbəsi, Ali Baş Komandanın İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə hərbçilərimizin yazdığı şərəfli tarix, xalqımızın nümayiş etdirdiyi əzmkarlıq haqqında beynəlxalq ictimaiyyəti maarifləndirmək bütün həmvətənlərimizin vəzifəsidir.”

Firad Əliyevin sözlərinə görə, yarandığı gündən indiyədək muzeyi 30 min nəfərdən çox, təkcə ötən il isə 3500 nəfərə yaxın şəxs ziyarət edib: “Ziyarətçilərə Hərbi Prokurorluğun müvafiq əməkdaşları tərəfindən muzey haqqında məlumat verilir. Muzeyə ziyarət etmək ödənişsizdir. Odur ki, tariximiz haqqında obyektiv məlumatları özündə əks etdirən məkanı ziyarət etməyi hər kəsə tövsiyə edirəm.”

Muzeyi ziyarət edən məktəblilərin də təəssüratlarını öyrəndik:

Paytaxtın Sabunçu rayonundakı 255 nömrəli tam orta məktəbin səkkizinci sinif şagirdi Türkay Qasımlı : “İlk dəfədir ki, Memorial Soyqırımı Muzeyinə gəlirik. Doğrudur, bizə məktəblərdə, bağçalarda Xocalı soyqırımı ilə bağlı məlumatlar verilirdi. Amma, bura gələndə ermənilərin xalqımızın başına gətirdiyi müsibətlər haqqında daha dolğun məlumatlarla tanış olduq.

Qan yaddaşımız haqqında biliklərimizi möhkəmləndirdik. Bu faciəni unutmayacayıq və unutdurmayacağıq. Erməni qəsbkarlarının uşaqlarımıza, gənclərimizə, qocalarımıza, ümumiyyətlə, xalqımıza qarşı etdikləri bu zülmü heç vaxt unutmamalıyıq. Bu tarix qəlbimizdə əbədi olaraq yaşayıb, yaşayır və bundan sonra da yaşayacaq. Bu muzeyi digər muzeylərdən fərqləndirən ən başlıca cəhətlərdən biri də burada ziyarətçilərə pulsuz muzey xidmətinin göstərilməsidir. Bu xidmətin sayəsində gənc nəslin nümayəndələri olan tələbələr, eləcə də məktəbli və şagirdlər milli saxlanc yerimiz olan muzeyləri daha sıxlıqla ziyarət edə və öz biliklərini daha asanlıqla yeniləyə bilərlər.”

Həmin məktəbin səkkizinci sinif şagirdi Rəsul Quliyev: “Bu muzeyi ziyarət edərkən bir daha xalqımızın başına gətirilən müsibətlərin şahidi oluruq. Muzeylə tanışlıqdan sonra biz “Əsrin faciəsi” sənədli filminə baxdıq. Tarixi həqiqətləri obyektiv şəkildə araşdırmaq, bu faktları gələcək nəsillərə olduğu kimi çatdırmaq, xarici dövlətlərdə yaşayanları məlumatlandırmaq məqsədi daşıyan muzey Azərbaycan xalqının gələcək nəsillərinin qan yaddaşının qorunmasına və soyqırım qurbanlarının xatirəsinin əbədiləşdirilməsinə xidmət edir, gənclərin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyəsində, onlarda düşmənə qarşı nifrət hisslərinin aşılanmasında mühüm rol oynayır. Hər bir Azərbaycan vətəndaşı bəşər tarixinin ən qanlı cinayəti olan Xocalı soyqırımını unutmamaq üçün bu muzeyi ziyarət etməlidir.”

Yaqut Ağaşahqızı

İki sahil.- 2023.- 25 fevral.- S.8.