Kosmik irs: Tədqiqat və inkişaf yolu

Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 1973-cü ildə Bakıda keçirilən Beynəlxalq Astronavtika Konqresinə 50 il sonra paytaxtımızın yenidən ev sahibliyi etməsi böyük rəmzi məna daşıyır

Azərbaycan Respublikasının Kosmik Agentliyinin (“Azərkosmos”) gəlirlərinin 90%-i xarici bazarlardan formalaşıb. Bu sahədə bütün diqqət xarici bazarlara yönəlib. 2013-cü ildən indiyədək “Azərkosmos” 515 milyon manat gəlir əldə edib. Bunun 90%-i xarici bazarlardan daxil olub. Yəni, dollar və avro ilə gəlir əldə edilir və ölkəmizə valyuta axınına dəstək verilir. Azərbaycanın 42 ölkədə 182 müştərisi var. Bunların əksəriyyəti Afrika, Mərkəzi Asiya və Şərqi Avropa ölkələrindədir.

“Azərkosmos”la ABŞ-ın “SpaceX” şirkəti (Space Exploration Technologies Corporation) arasında əməkdaşlıq müqaviləsi imzalanıb. Müqaviləyə əsasən, bu şirkətin “Starlink” genişzolaqlı peyk internet xidmətinin ölkəmizdə təkrar satışı üzrə razılıq əldə olunub. “Azərkosmos” tərəfindən ölkəmizdə artıq uğurla sınaqdan keçirilən “Starlink” peyk internet xidmətləri dənizdə, quruda, dəmir yollarında və digər nəqliyyat xətlərində, ucqar ərazilərdəki iş və məlumat mərkəzlərində, bir sözlə, kifayət qədər internet əhatəsi olmayan məkanlardakı istifadəçilər tərəfindən istifadə oluna bilər. Bu şirkətlər internet xidmətlərinin tərəfdaşı olaraq ənənəvi və çox vaxt məhdud telekommunikasiya infrastrukturlarının yaratdığı maneələri aradan qaldırmaqla dənizdə və quruda qabaqcıl peyk texnologiyası xidmətlərini genişləndirəcək.

“SpaceX” şirkətinin prezidenti və baş əməliyyat direktoru Qven Şotvel qeyd edib ki, bu əməkdaşlıq Azərbaycan və “SpaceX” arasında kosmik sahənin davamlı inkişafı istiqamətində mühüm addımdır. Xanım Şotvel Bakıda keçiriləcək Beynəlxalq Astronavtika Konqresini qlobal müstəvidə önəmli bir təşəbbüs kimi qiymətləndirib. O, “SpaceX” şirkətinin Bakı Konqresində iştirak edəcəyini bildirib.

Xatırlatmaq yerinə düşər ki, Bakı Beynəlxalq Astronavtika Federasiyasının Vaşinqtonda keçirilən Baş Assambleyasında 2023-cü ildə 74-cü Beynəlxalq Astronavtika Konqresinə ev sahibliyi edəcək şəhər seçilib. Bakı Konqresi bu il oktyabrın 2-dən 6-dək davam edəcək. Bununla əlaqədar Prezident İlham Əliyevin müvafiq Sərəncamı ilə Təşkilat Komitəsi yaradılıb. “Amazon”un təsisçisi Ceff Bezosun, həmçinin “SpaceX” və “Tesla” şirkətlərinin qurucusu İlon Maskın bu mötəbər tədbirdə iştirak üçün Bakıya gələcəkləri gözlənilir.

1259-cu ildə inşa edilmiş Qədim Şərqin ilk rəsədxanası Hülaku xanın əmri ilə Azərbaycan ərazisindəki Marağa şəhərində tikilib. Sözügedən Marağa Rəsədxanasının banisi böyük filosof, alim və astronom Nəsirəddin Tusi olub. Dahi astronom N.Tusinin adını daşıyan Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası 1959-cu ildə yaradılıb və astrofizika, Günəş sisteminin cisimləri, Günəş fizikası və Günəş-Yer əlaqələrinin tədqiqatını aparır.

İlk dəfə Ulu Öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 1973-cü ildə Bakıda uğurla keçirilən Beynəlxalq Astronavtika Konqresinə 50 il sonra paytaxtımızın yenidən ev sahibliyi etməsi böyük rəmzi məna daşıyır. Bakı regionumuzda bu görkəmli tədbirə ev sahibliyi edən yeganə şəhərdir. Dünya miqyasında ən mötəbər tədbirlərdən biri olan bu mötəbər Konqresin ikinci dəfə Azərbaycanda keçirilməsi ölkəmizdə kosmik sənayenin inkişafına, qlobal kosmik icma və onu təmsil edən Beynəlxalq Astronavtika Federasiyası ilə əməkdaşlığın genişləndirilməsinə, habelə qlobal kosmos sənayesinə daha yaxından inteqrasiya istiqamətində əvəzolunmaz imkanlar yaradacaqdır.

Ölkəmizdə aerokosmik sənayenin inkişafına dəstək vermək üçün Prezident İlham Əliyevin 17 avqust 2009-cu il tarixli Sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasında kosmik sənayenin yaradılması və inkişafı üzrə Dövlət Proqramı” təsdiq edilib.

Azərbaycanın milli peyk operatoru “Azərkosmos” 3 may 2010-cu il tarixində yaradılıb. Ölkəmizin ilk peyki “Azerspace-1” 8 fevral 2013-cü il tarixində Fransa Qvianasında yerləşən Qviana Kosmik Mərkəzindən uğurla orbitə buraxılıb. Bununla da ölkəmizin kosmik sənaye üzrə fəaliyyətinə mühüm təkan verilib. Bu tarix yerli və beynəlxalq səviyyədə yüksək keyfiyyətli telekommunikasiya xidmətlərinin tərəfimizdən təmin edilməsi, o cümlədən ölkəmizin beynəlxalq kosmik sənaye üzrə layiqincə tanıdılması ilə yanaşı, bu irsin davam etdirilməsi, sözügedən sahə üzrə peşəkar mütəxəssislərin yetişdirilməsi və dəyərlərin formalaşdırılmasını təmsil edir.

Qafqaz regionunda ilk peyk operatoru kimi fəaliyyətə başlayan, bu yolda bir məqsədə xidmət edən vahid komandanın ərsəyə gətirilməsi, beynəlxalq təcrübəyə əsaslanan iş prosesinin qurulması, xidmətlərin hansı sahələr üçün yararlı ola biləcəyinin dərindən araşdırılması və ölkədə kosmik ekosistemin qurulması üzrə digər məqamların öyrənilməsi nəticəsində yüksək mövqeyə çatmışıq. Görülən bütün işlərin nəticəsidir ki, hazırda ölkəmizi uğurla təmsil edən 200-dən çox üzvü olan peşəkar komanda Avropa, Afrika, Yaxın Şərq, Mərkəzi və Cənubi Asiyada 40-dan çox ölkədə 180-dən çox müştəriyə yüksək keyfiyyətli xidmət göstərməkdədir.

Ölkəmizin ikinci peyki olan “Azersky” (Yerin müşahidə peyki) 30 iyun 2014-cü il tarixində Satish Dhawan Kosmik Mərkəzindən, üçüncü peyki “Azerspace-2” 26 sentyabr 2018-ci il tarixində Fransa Qvianasında yerləşən Qviana Kosmik Mərkəzindən uğurla orbitə buraxılıb. Dövlət başçısı İlham Əliyevin 27 aprel 2021-ci il tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının Kosmik Agentliyi yaradılıb.

Cavid Əkbərov

İki sahil.- 2023.- 13 may.- S.25.