Ana dilimiz: Mənəvi pasportumuz,

ruhumuz, əbədiyyət rəmzimiz!

1 avqust - Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günüdür

Şirinliyi ovsunlayıb çox milləti,

Misilsizdir musiqisi, şeriyyəti;

Əzəl gündən sevir haqqı, hüriyyəti

Keşiyində durub xalqım, elim mənim,

Azərbaycan türkcəsidir dilim mənim!

Şair Oktay Rza.

Saflığı, şirinliyi, qəlbə yatımlılığı, imkanlarının tükənməzliyi, ana südü qədər ruhumuza yaxınlığı ilə seçilən Azərbaycan dilini milli dövlətçiliyin başlıca rəmzləri kimi dəyərləndirən və doğma dildə poeziyamızın klassik nümunələrini yaradan sərkərdə, görkəmli şair Şah İsmayıl Xətai gənclərə nəsihətində yazırdı:

«Vətənin bir ovuc torpağını bir ovuc altundan, dilimizin bir kəlməsini bir ölçü mücəffərdən üstün bildim. Dilimizin və Vətənimizin əbədiyyən yaşaması üçün əlimdən gələni etdim. Məni lənətlə yad etməyin. Yaxşı nə etdimsə davam etdirin, xətalarımı təkrar etməyin… Atalar sizə üç əmanət qoyublar: Dilimiz, qeyrətimiz, Vətənimiz.»

Dilimizin gözəlliyinə dəyər verənlərdən biri də rus yazarı M.Y. Lermantov olub: « Azərbaycan dili burada , ümumilikdə Asiyada fransız dilinin Avropada oynadığı rol qədər zəruri bir dildir."

"Biz Azərbaycanda Azərbaycan dilinin hakim olmasını, Azərbaycan dilinin getdikcə inkişaf etməsini təmin edəcəyik. Ancaq eyni zamanda arzu edirik ki, hansı qitə , hansı ölkədə yaşamasından asılı olmayaraq, hər bir azərbaycanlı o ölkənin dilini də mənimsəsin, o ölkənin adət-ənənələrindən də istifadə etsin, o ölkənin şəraitinə uyğunlaşsın. Amma Azərbaycan dilini yaşatsın və inkişaf etdirsin» söyləyən Ulu Öndər Heydər Əliyevin xalqları birləşdirən dilimizin saflığının qorunmasındakı xidmətləri əvəzsizdir. «Müstəqil Azərbaycan dövlətinin əsas ideyası azərbaycançılıqdır» söyləyən Ulu Öndərin ən dəyərli tövsiyələrindən biri də xalqımızın mənəvi sərvəti, dünya azərbaycanlılarının həmrəyliyinin sarsılmaz təməli, vətəndaşlıq borcu müstəqilliyimizin, varlığımızın başlıca rəmzləridən olan dilimizi yaşatmaqdır.

Tarixdən də bəllidir ki, müxtəlif zamanlarda təzyiq və təsirlərə məruz qalan Azərbaycan dilinin əlifba islahatları dramaturq M.F.Axundov kimi digər maarifçi ziyalıları da düşündürmüş, bu istiqamətdə müəyyən addımlar atılmışdır. 1922-ci ildə Azərbaycan hökumətinin qərarı əsasında Əlifba Komitəsinin yaradılması, yeni tərkibə Azərbaycan dili üçün latın qrafikalı əlifba tərtibinin tapşırılması bu istiqamətdə atılmış ilk addım olsa da bu təşəbbüs uzun sürmədi. 1 yanvar 1940-cı ildən latın əlifbası kiril yazısı əsasında tərtib edilmiş yeni qrafikalı əlifba ilə əvəz olundu. Kiril qrafikasının dilimizin səs quruluşuna uyğun gəlməməsi bir daha ziyalıları əlifbanın təkmilləşdirilməsi yolunda düşünməyə vadar etdi.

Türk dünyasının birliyini təmin edəcək bu missiyanı yerinə yetirmək isə uzaqgörən siyasətçi, ən böyük azərbaycanlı Ulu Öndər Heydər Əliyevə nəsib olmuşdur. Türkçülük ideyasının mübariz təbliğatçısı, Azərbaycan xalqının yaxın dostu, Qazax yazıçısı Oljas Süleymenov Azərbaycanda diqqət yetirilən dil siyasətinin əhəmiyyətini, Ulu Öndər Heydər Əliyevin bu sahədə göstərdiyi fədakarlığı bu sözləri ilə qiymətləndirmişdir: « Latın əlifbasına keçmək böyük cəsarət, siyasi iradə tələb edirdi. Cənab Heydər Əliyevdə bu keyfiyyətlər, habelə zəngin siyasi təcrübə, kəskin və tarixi prosesləri istiqamətləndirə bilmək istedadı vardır. Bu tarixi bir qərardır.»

1993-cü ildə hakimiyyətə qayıdışı ilə bütün sahələrdə köklü islahatlar aparan, dövlətin dil siyasətinə millətin varlığını təsdiqləyən amil kimi məsuliyyətlə yanaşan Ümummilli Lider Heydər Əliyev ziyalılarla görüşü zamanı dilimizin taleyi ilə əlaqədar geniş müzakirə apardı. Ümumi razılaşmaya əsasən Azərbaycan dilinin latın qrafikalı əlifbasının tətbiqi məqsədəuyğun hesab olundu. Bu sahə üzrə nəzərdə tutulan problemlərin həlli üçün xüsusi sərəncamla Dil Komissiyası yaradıldı. Azərbaycan dilinin dövlət dili olaraq işlədilməsi, inkişafı, dünya azərbaycanlılarının Azərbaycan dili ilə bağlı milli- mədəni özünüifadə ehtiyaclarının ödənilməsi imkanları genişləndi. Milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunmasında xüsusi xidmətləri olan Ulu Öndərin imzaladığı «Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında» ( 18 iyun 2001-ci il), «Azərbaycan Respublikasında Dövlət dili haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanunu» (30 sentyabr 2002-ci il) və « Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında Qanun»unun tətbiq edilməsi barədə» (2 yanvar 2003-cü il) fərmanlarının həyata keçirilməsi ilə ədəbi dilimizin fəaliyyət imkanları daha da genişləndirilmiş, üslub potensialları təkmilləşdirilmiş, nitq mədəniyyətimizin qarşısında yeni üfüqlər açılmışdır.

Ulu Öndər 9 avqust 2001-ci ildə «Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili gününün təsis edilməsi haqqında» Fərmanı imzalamaqla latın qrafikalı əlifbanın daha geniş miqyasda işlədilməsini təmin etdi. Həmin fərmana əsasən hər il 1 avqust tarixi Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günü kimi qeyd edilir.

Dilimizin inkişafında, təkmilləşməsində, saflığının qorunmasında fədakarlıq göstərən Ulu Öndərin xidmətlərini yüksək dəyərləndirən və dil siyasətini davam etdirən, «Dil siyasətində sərhəd məhdudiyyəti yoxdur» ideyasına sadiq qalan Prezident İlham Əliyev « Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında» Sərəncam imzalamaqla bu istiqamətdə nəzərdə tutulan həlli vacib prioritetləri müəyyənləşdirdi. Sərəncama uyğun olaraq Azərbaycan ədəbiyyatı, mədəniyyəti və elminin ən gözəl nümunələrinin təbliğini genişləndirmək və gələcək nəsillərə çatdırmaq məqsədilə Azərbaycan dilində əvvəllər kiril qrafikasında çap olunmuş əsərlərin latın qrafikası ilə yenidən nəşri kütləvi şəkildə həyata keçirildi. Yenidən çapı nəzərdə tutulan kitabların mətnlərinin elektron daşıyıcıları və internet vasitəsilə yayılması, latın qrafikasında «Azərbaycan ədəbiyyatının virtual kitabxanası» yaradılması qarşıya məqsəd kimi qoyuldu. Bu istiqamətdə görülən işlərin nəticəsidir ki, «elektron hökumət», «elektron dərslik», «elektron kitabxana» terminləri yarandı və bu sahədə önəmli uğurlar əldə olundu. «Azərbaycan Milli Ensklopediyanın nəşri haqqında» sərəncam imzalandı.

Dünya Azərbaycanlılarının, türk dövlət və cəmiyyətlərinin dostluq, qardaşlıq, və əməkdaşlıq qurultaylarında, türkdilli ölkələrin dövlət başçılarının zirvə toplantılarında irəli sürülən təklif və təşəbbüslər əsasında da türk birliyini gücləndirən oxşar dil və əlifbadan istifadə əsas amil kimi diqqətdə saxlanıldı. Yekdil qərar əsasında yaradılan TÜRKSOY-un təklifinə əsasən türkdilli akademiyanın təsis olunması təşəbbüsünün əsasında da oxşar və ortaq dəyərlərə malik xalqların birlik, həmrəylik istəkləri dayanır. Bu gün artıq işlək qurum kimi fəaliyyət göstərən Türkdilli Dövlətlərin Parlament Assambleyasının türk dünyası birliyinin möhkəmlənməsində xidmətləri əvəzsizdir. Türk dövlət və cəmiyyətləri arasında qarşılıqlı əlaqə və əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi məqsədilə ortaq əlifbanın, ortaq türk televiziyasının yaranmasının əsasında da ünsiyyət vasitəsi olan dil amili dayanır.

Dünya hadisələrinin qloballaşdığı, beynəlxalq layihələrin xalqları birgə əməkdaşlığa cəlb etdiyi müasir dövrümüzdə eyni əlifbanı, oxşar dili paylaşan türk xalqlarının birliyi daha vacibdir. Beynəlxalq səviyyədə mənafelərini müdafiə etməsi baxımından dili , əlifbası, tarixləri və mədəniyyəti oxşar olan türk xalqlarının həmrəyliyi, bu çərçivədə vahid dil istiqamətində çalışmaları daha önəmlidir.

Türkiyədə ənənəvi olaraq keçirilən Türk Dili Olimpiatlarında bütün qitələri təmsil edən məktəblilərin eyni dildə- türk dilində mahnı oxuyub, şer söyləmələri möhtəşəm bir hadisədir. Bu möhtəşəmlik türk birliyinin, həmrəyliyinin əbədilik simvoludur. Azərbaycan dilinin təkmilləşdirilməsi, dövlət qayğısının artırılması, dilçilik araşdırmalarını əsaslı sürətdə yaxşılaşdırmaqla fundamental və tətbiqi tədqiqatların inkişafına yönəldilmiş yaradıcılıq səyləri bu gün də aktualdır. Azərbaycan dilinin dünya dilləri arasında ən kamili olduğunu bir çox ölkələrin nümayəndələri də etiraf etmişlər. Dil bilmək yaxşıdır. Bir neçə dil öyrənmək hər kəsin intellekt səviyyəsini yüksəldir, başqa xalqların tarixi, mədəniyyəti , məişəti barədə məlumat əldə etməsi imkanlarını artırır. Amma ilk növbədə öz tarixini öyrənmək, ana südü ilə ruhumuza daxil olan doğma dilini sevmək xalqımızın vətəndaşlıq borcu, milli-mənəvi dəyərlərə sadiqliyidir. Sevindirici haldır ki, ölkəmizdə fəaliyyət göstərən diplomatik korpuslarda Azərbaycan dilinin öyrəniləməsinə maraq artmaqdadır. Prezident İlham Əliyevin imzaladığı «Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı»nın qəbulunda da məqsəd Azərbaycan dilinin istifadə coğrafiyasını genişləndirmək, dilimizi yad təsirlərdən qorumaq, dünya dilləri qrupunda mövqeyini möhkəmləndirməkdir.

Unutmayaq ki, Ana dilimiz ulularımızdan bu günümüzə miras qalan ən qiymətli miras, xəzinədir. Əsası müdrik şəxsiyyət Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan dil siyasəti Prezident İlham Əliyevin dövlətçilik fəaliyyətinin aparıcı tərkib hissəsi kimi, həmişə aktual olmuş, bu istiqamətdə böyük işlər görülmüşdür.

Müasir dövrdə Azərbaycan dili elə bir inkişaf səviyyəsinə çatıb ki, artıq dilimizin qüdrəti bütün sahələrdə hiss edilir. Belə ki, dilimiz ictimai, siyasi, mədəni inkişafla vəhdətdə tərəqqi edir, üslubları daha da zənginləşir. Prezident İlham Əliyevin «Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı»nın təsdiq edilməsi haqqında” imzaladığı Sərəncamı da öz aktuallığı ilə seçilir. Bu Sərəncam Azərbaycan dilinə göstərilən qayğının ifadəsi olmaqla yanaşı, dilimizin saflığının qorunması və daha da zənginləşdirilməsi baxımından mühüm tarixi hadisə idi. Məntiqli çıxışları ilə diqqəti cəlb edən Prezident İlham Əliyev çıxışlarında bütün sahələr kimi, dil siyasətinin inkişafına da qayğı ilə yanaşıb: «Əsrlər boyu Azərbaycan xalqını bir xalq kimi qoruyan bizim mədəniyyətimiz, incəsənətimiz, musiqimiz, xalçaçılıq sənətimiz və digər ənənələrimiz olubdur. Bizim bu sahədəki bütün fəaliyyətimizin əsasında Azərbaycan dili dayanır. Azərbaycan dili bizi bir xalq, millət kimi qoruyub. Əsrlər boyu biz başqa ölkələrin, imperiyaların tərkibində yaşadığımız, müstəqil olmadığımız dövrdə milli dəyərlərimizi, ana dilimizi qoruya, saxlaya bilmişik. Azərbaycan dilinin saflığını qoruya bilmişik. Ona görə, bu gün bəzi hallarda görəndə ki, dilimizə xaricdən müdaxilələr edilir və bəzi hallarda bu müdaxilələr Azərbaycanda da dəstək qazanır, bu, məni doğrudan da narahat edir. Azərbaycan dili o qədər zəngindir ki, heç bir xarici kəlməyə ehtiyac yoxdur. Bir daha demək istəyirəm ki, biz əsrlər boyu dilimizi qorumuşuq. Bu gün də qorumalıyıq. Biz Azərbaycan dilinin saflığını təmin etməliyik.»

Milli dövlətçiliyimizin əsas atributlarından olan ana dilimizin dövlət dili statusuna yüksəlməsi tariximizin şərəfli bir səhifəsini təşkil edir. Dilimizin dövlət dili səviyyəsinə yüksəlməsi xalqın öz taleyinə sahibliyi idi. Azərbaycan xalqı buna nail ola bildi. Müstəqil dövlətin əbədiliyi də insanların doğma dilinə sadiqliyi ilə bağlıdır . Dəfələrlə assimliyasiya, təzyiqlərə məruz qalsa da mübarizələrdən, sınaqlaradan mətinliklə çıxan Azərbaycan dilimizlə daim fəxr etmişik.

Çünki bu dil Müstəqil Azərbaycanın dilidir.

Dünya Azərbaycanlılarının V Zəfər qurultayında söylədiyi «Əlbəttə, çox istəyirik ki, ikinci, üçüncü nəsil azərbaycanlılar öz mədəniyyətinə bağlı olsunlar. Əlbəttə, bu, o qədər də asan məsələ deyil. Burada onlar, ilk növbədə, Azərbaycan dilini bilməlidirlər. Burada, əlbəttə ki, təkcə ailələrdə Azərbaycan dilini yaşatmaq mümkündür, ancaq kifayət deyil. Ona görə Azərbaycan məktəblərinin, bazar günü məktəblərinin açılması istiqamətində də biz hər zaman kömək göstərməyə hazırıq. Əslində, bunu edirik. Bəlkə də bunu daha da təşkilatlanmış şəkildə etmək lazımdır. Çünki Ana dili əsas amildir. Ana dili bütün Azərbaycan vətəndaşlarını birləşdirir» sözləri ilə doğma dilimizin varlığının, saflığının əbədi qoruyucusu olduğunu göstərən Prezident İlham Əliyevin davam etdirdiyi dil siyasəti Azərbaycan dilinin təmizliyinin əbədi qarantıdır. Dil xalqlar arasında ünsiyyət vasitəsi olsa da, hər xalq öz dili ilə tanınır, milli-mənəvi dəyərlərini qoruyur. Ana dilimizin qorunmasını vətəndaşlıq borcu, məsuliyyəti adlandıran mütəfəkkir şair, dövrünün əsl ziyalısı Əli Nəzmi vaxtı ilə demişdir:

Dil var ikən, gəlin lisan deməyək.

Döndərib farscaya, zəban deməyək.

Hər kəsin var sözü, dili, ağızı.

Ağıza, and içək, dəhan deməyək.

Ərəbi göndərək öz evlərinə,

Farsa da qal, bizə mehman deməyək!

Xuraman İsmayılqızı

İki sahil.- 2024.- 1 avqust, №136.- S.4.