14 iyul 1969-cu il: Yaddaşlarda yaşanan tarix

Bu tarixdə Azərbaycana rəhbərliyə başlayan Ulu Öndər Heydər Əliyev respublikamızı dünyada tanıtmaqla müstəqilliyimizin toxunulmazlığına əbədi möhür vurdu, xalqımızda milli təfəkkürü formalaşdırdı, fədakarlığı ilə qazandığı Ümummilli Lider adını doğrultdu

Hər insanın, dövlətin həyatında baş verənləri səhifələrinə yazan tarix bütünlükdə xalqların taleyini yaşadan salnaməsidir Hər bir qəhrəman, hər bir dövlət xadimi öz xalqının varlığını əks etdirən şəcərədir. Tarix isə insanları hansı hərəkətverici qüvvənin idarə etdiyinin təcəssümüdür. Məntiqə görə tarix yola salınanlarla qarşılananlar arasındakı fərqliliyi əks etdirən reallıqdır. Elə bir fərq ki, millətin mədəni təşəkkülü də ola bilər, qarşıdurma yaradan səbəb də. Seçimi hakimiyyətə gəlmiş siyasi rejim edir. Bu məqamda tarixin siyasətdən nə ilə fərqləndiyini ayırd edə biləcək ağıl, zəka öz sözünü deyir. Nə qədər qadağalar qoyulsa da, düzəlişə və təkzibə ehtiyac duyulmayan, alimlərin sifariş əsasında yazılanı «tarixin» əksinə olaraq xalqın həqiqi tarixini insanların şüurundan çıxarmaq, zombiləşdirmək qeyri-mümkündür. Buna görə də əsrlər ötsə də əbədiyaşarlıq qazanan xalqın yaddaşında iz salan milli dəyərlərə bağlılıq həqiqətini məhv etmək qeyri-mümkündür. Azərbaycan xalqı belə fərqlilikləri əsrlərdən bəri yaşasa da, daim əziz tutulan, varlığını müəyyənləşdirən tarixi anlar da çoxdur.

…1969-cu ilin martında Kreml kabinetlərində Azərbaycana rəhbərlik etmiş Vəli Axundovu kimin əvəz edəcəyi məsələsi müzakirə olunanda təkcə İttifaq rəhbərlərini deyil, Azərbaycanda hər kəsi bir məsələ düşündürürdü: Xələf kim olacaq? 1969-cu il iyulun 14-də bu məsələyə aydınlıq gətirildi. Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi vəzifəsinə namizədlər çox olsa da, bütün sahələrdə ensklopedik biliklərə, dərin zəkaya, hərtərəfli biliyə malik, siyasi hazırlıqlı, milli təhlükəsizlik orqanında zəngin təcrübə qazanmış Heydər Əliyevə üstünlük verildi. Bununla da Azərbaycanın dövlətçilik tarixinin yeni mərhələsi başlandı. Gənc yaşlarında tarixçi ixtisasını seçən müdrik siyasətçi Heydər Əliyev Azərbaycan dövlətçiliyinin salnaməsinə düşünülmüş siyasəti ilə yeni səhifələr yazdı. « Dünya siyasətində öz sözünü demiş, ən çətin məqamlarda ağlının, zəkasının gücü ilə qələbə qazanan müdrik siyasətçi Heydər Əliyevin ömür yolu hər zaman öyrənilməyə ehtiyac duyulan həyat məktəbidir» sözləri təsadüfən deyilməyib. Azərbaycanı inkişaf etmiş respublikalar səviyyəsinə qaldıran Ulu Öndərin canından artıq sevdiyi xalqına xidməti, fədakarlıqları müasirləri kimi, sonrakı nəsillərə də nümunə göstərilir.

Azərbaycan xalqının qismətinə düşən yetmişillik sovet dövrünün 14 ilində respublikaya rəhbərlik etmiş böyük şəxsiyyət Heydər Əliyev düşünülmüş siyasəti nəticəsində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin nail ola bilmədiyi ideyalara «yaşıl işıq» yandırdı.

1969-1982-ci, 1993- 2003 illərdə Azərbaycanın qüdrətlənməsi naminə xalqına bələdçilik edən dahi Heydər Əliyev milyonları arxasınca aparan bacarıqlı Lider olduğunu iki mərhələni əhatə edən tarixi xidmətləri ilə sübut etdi. On dörd il və on il. Birinci mərhələdə SSRİ-in tərkibində Azərbaycana rəhbərlik edən, «ümumi evimiz»in bir üzvü kimi, imperiya rejiminin planlaşdırdığı qaydalar əsasında idarə olunan müttəfiq respublikaya başçılıq edən müdrik şəxsiyyət Heydər Əliyev ikinci müddətdə müstəqil Azərbaycan Respublikasının Prezidenti kimi xalqımızın milli təfəkkürünü formalaşdırdı, azərbaycançılıq ideyalarını dövlət siyasətinin əsas atributları kimi aktuallaşdırdı, müstəqilliyimizi əbədiləşdirdi, xilaskar adına əbədilik möhür vurdu. Elinə-obasına, yurduna, torpağına bağlılığını tarixə iyul plenumu kimi yazılan iclasda canından artıq sevdiyi Azərbaycan dilində söylədiyi və gələcəyə hesablanan nitqi ilə bildirdi. Həmin çıxışda Azərbaycan xalqının nicat yolu, müstəqillik arzusunun işartıları əks olunurdu ki, bu yolun çətinliyini yeganə olaraq dərk edən də elə dahi şəxsiyyət Heydər Əliyevin özü idi. Planlı iqtisadiyyatın tələbləri əsasında idarə edilən Sovet İttifaqının dünya siyasətinə təsir imkanlarının artdığı, Kremldən xəbərsiz heç bir dəyişikliyə yol verilmədiyi, mərkəzləşdirilmiş sərt üsul-idarənin mövcud olduğu imperiya dövründə hakimiyyətə gələn Heydər Əliyev bürokratik əngəllərə baxmayaraq Azərbaycan üçün çox iş gördü.

…Ötən əsrin 60-cı illərində Azərbaycan iqtisadi və mədəni tənəzzül dövrünü yaşayırdı. O zaman məhz Ulu Öndər Heydər Əliyevin gəlişi ilə cəmiyyət həyatının bütün sahələrində sürətli yüksəliş, tərəqqi, milli ruhun, mənəviyyatın dirçəliş dövrü başlandı. Respublikanın sosial-iqtisadi inkişafının, xalqımızın milli özünüdərkinin, təfəkkürünün, özünəqayıdışın təməli qoyuldu . Təcrübəli dövlət xadimi kimi, 1969-cu il avqustun 5-də Azərbaycan KP MK-nın plenumunda etdiyi tarixi çıxışı ilə imperiya rəhbərliyini təşvişə salan, respublikanın gələcək inkişafının strateji istiqamətlərini müəyyənləşdirən, bütünlüklə sovet cəmiyyətini bürüyən rüşvətxorluq, korrupsiya hallarına qarşı elliklə mübarizə aparan Mərkəzi Komitəsinin yeni birinci katibi Heydər Əliyev ölkənin inkişafı üçün yeni yol xəritəsi hazırladı. Ölkədəki acınacaqlı vəziyyətin, əhalinin məmurlar tərəfindən əsassız incidilməsinin, bürokratçılığın qarşısının alınması üçün ciddi addımlar atıldı. Əhalinin mənzil-məişət şəraiti yaxşılaşdırıldı. Strateji proqrama əsasən respublika əzəmətli tikinti meydanına çevrildi, infrastruktur yeniləndi, nəhəng layihələr, milli maraqlara uyğun bərpa-quruculuq işlərinə start verildi. Bu həqiqəti adicə bir misalla göstərək. 1960-cı illərdə milli gəlirin artım sürətinə görə guya bərabər hüquqlara malik müttəfiq respublikalar arasında axırıncı yeri tutan Azərbaycan 1982-ci ildə, Heydər Əliyev Moskvaya işləməyə dəvət edildikdə bu statistikanın inkişaf təsnifatına görə SSRİ-də birinci yeri tuturdu. Respublikamız haqqında deyilən «Şirako şaqayet Azerbaydjan» deyimi digər müttəfiq respublika başçılarına nümunə göstərilirdi.

Milli ideyanın formalaşmadığı o dövrdə iqtisadi, mədəni tənəzzülə aparan mənfi hallar ədalətin qoruyucusu Heydər Əliyevin siyasi iradəsi ilə aradan qaldırıldı. Sosial-iqtisadi sahələrin gerilədiyi, mənfi meyillərin güclənərək getdikcə daha dərin kök saldığı, hakimiyyət uğrunda gizli rəqabətin artdığı bir dövrdə rəhbərliyə gələn Ümummilli Lider Heydər Əliyev ilk növbədə iqtisadi potensialın dağıdılmasının, ictimai-siyasi həyatda yaranmış tənəzzülün, xalqın mənəvi-psixoloji vəziyyətinə mənfi təsir göstərən amillərin qarşısını aldı. Milli kadrların hazırlanması, Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi inkişaf etdirilməsi və istifadə olunması, dövlət strukturlarında çalışan məmurların milli kadrlar hesabına formalaşdırılması ön plana çəkildi. Milli düşüncə ilə yaşayan və milli mentalitetin daşıyıcısı sayılan kadrların hazırlanmasına diqqət artırıldı.

Hakimiyyətə başladığı ilk gündən haqqın, ədalətin qarantı olan dahi şəxsiyyət tarixən yaşadılan mənəvi dəyərləri xalqın özünə qaytarmaqla milli təfəkkürü formalaşdırdı. Keçmiş sovetlər birliyində aqrar, geridə qalmış respublika hesab olunan Azərbaycana iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş sənaye ölkəsi şöhrəti qazandırdı. Sənayenin inkişaf səviyyəsinə, əmək və xammal potensialına və profilinə uyğun bölgələrdə fabrik və zavodların təməli qoyuldu. Elmi nailiyyətləri, mütərəqqi texnologiyaları istehsalata tətbiq etməklə iqtisadiyyatda keyfiyyət dəyişikliyinə xüsusi diqqət yetirilən Azərbaycanın keçmiş SSRİ respublikaları ilə iqtisadi, mədəni əlaqələri genişləndi. Azərbaycanı xammal istehsalçısından ən müasir texnika və texnologiya ilə təchiz olunmuş sənaye bazasına çevirən təcrübəli dövlət xadimi Heydər Əliyevin idarəçilik metodundan bəhrələnməyə çalışanlar arasında rəqabət açıq-aydın hiss olunurdu.

Üzaqgörən dövlət xadiminin gələcəyə, müstəqilliyə hesablanmış siyasəti nəticəsində ölkədə neft, neft-kimya sənayesi inkişaf etdirildi, elektron hesablama mərkəzləri yaradıldı, energetika, nəqliyyat sahələrində kompleks tərəqqinin təməli qoyuldu. Xalqın ümumi sərvəti olan neft sənayesinin inkişafı, yeni yataqların kəşfi, müasir qazma metod və üsulların Azərbaycanda tətbiqi Ümummilli Lider Heydər Əliyevin təşəbbüskarlığı və müəllifliyi ilə tərtib olunan « Azərbaycanda neftayırma sənayesinin yenidən qurulması» planı əsasında həyata keçirildi. ONUN xidmətləri sayəsində Xəzər dənizində perspektivli yataqların kəşfi istiqamətində aparılan tədqiqat işləri sürətləndi, üzən qazma qurğuları alındı, «Şelf» seriyalı dəniz qazma qurğularınnın quraşdırılması mümkün oldu. Dərin Özüllər Zavodunun tikintisinə başlanıldı. Etiraf olunmalıdır ki, sərt sovetlər rejimində planlaşdırılmış iqtisadiyyatdan kənarda mütətffiq respublikaların mənafeyinə, milli maraqların yönəlmiş kiçik bir addımın atılması üçün cəsarət , milli qürur, vətəndaşlıq yanğısı tələb olunduğu zamanda bu cür işlərin icrası üçün xalqa bağlılıq ruhu başlıca şərt idi. Ən kiçik detallara belə dövlətçiliyin qorunması nəzərindən dəyər verən Heydər Əliyevin özü bu məqama toxunaraq bildirirdi ki, sovetlərin « qardaşlıq birliyi» çərçivəsindən kənarda hansısa işi görmək mümkün olmadığı hallarda belə ən kiçik imkandan xalqın mənafeyi naminə istifadənin özü böyük uğurlara aparan cığır kimi ümid yaradırdı.

Bu gün Azərbaycanın dünya birliyində möhkəmlənən mövqeyindən, ayrı-ayrı ölkələrlə siyasi, iqtisadi əməkdaşlığından fəxrlə danışırıqsa, bu əlaqələrin təməli müdrik siyasətçi Heydər Əliyev xidməti nəticəsində formalaşıb. 1970-1985 –ci illərdə 250-dən çox sənaye müəssisəsində istehsal olunan 350 adda müxtəlif ünvanlı sənaye və məişət malları dünyanın 65 ölkəsinə ixrac olunurdu. Ölkəmizdə istehsal olunan kondisionerlər Azərbaycanın adını bütün ölkələrdə tanıtdırdı. «Azərbaycan xalqının milli-mənəvi dəyərlərinə sadiq olacağıma, onları ümumbəşəri dəyərlərlə zənginləşdirəcəyimə və inkişaf etdirəcəyimə and içirəm» söyləyən Ulu Öndərin İttifaqın cənub bölgələri üçün həyati əhəmiyyətli məişət kondisionerləri zavodunun Azərbaycanda yaradılması üçün göstərdiyi fədakarlıq, çəkdiyi zəhmət onun xalqının gələcəyi üçün gördüyü işlərdən yalnız bir nümunədir.

Ulu Öndər bu məsələ ilə bağlı göstərdiyi qətiyyəti sonrakı illərdə qürurla xatırlayırdı: «Bilirsiniz, mən xoşbəxtəm ki, bu zavodun tikintisində əməyim olub… Bir dəfə Afrikanın lap cənubuna, Mozambikə səfər etmişdim və orada Azərbaycan kondisionerlərini gördüm. Sonralar Bakı markası ilə kondisionerlər planetimizin ən müxtəlif nöqtələrində- Koreyada, Vyetnamda, Anqolada rastıma çıxdı və mən gördüyümüz işə görə , həqiqətən iftixar hissi duyurdum.»

70-ci illərdən başlayaraq iqtisadi potensialın yaratdığı bu baza Azərbaycanı tərəqqinin növbəti mərhələsi kimi zəruri azadlıq mübarizəsinə də daxilən hazırlamışdı. Totalitar sistemin çətinliyinə baxmayaraq qorxmaz, cəsur, möhkəm iradə sahibi olan Heydər Əliyev Azərbaycanda yaradıcı insanlar üçün sərbəst düşünmək və düşündüyünü tam ifadə edə bilmək imkanı yaratdı. ONUN hakimiyyəti illərində Bakıda ən böyük abadlıq işləri görülmüş, müasir Azərbaycan memarlığının sənət nümunələri sayılan və respublikanın siyasi və mədəni həyatında böyük intibah olan bir sıra memarlıq ansamblları, inzibati mərkəzlər, saraylar, ali məktəblər, nəşriyyat, tədris korpusları, idman kompleksləri, görkəmi ilə paytaxtın və bölgələrin simasını dəyişən binalar istifadəyə verilmişdi. Tarixi şəxsiyyətlərimizə hörmət əlaməti olaraq mədəniyyət mərkəzinə çevrilən ev-muzeyləri yaradılmışdı. Əməkdə fərqlənənlər, elm adamları, incəsənət xadimləri dövlət mükafatları, fəxri adlarla təltif olundular.

Fenomen dövlət xadimi Heydər Əliyevin xalqımızın milli dövlətçilik arzularının daha da güclənməsi üçün dövlət quruculuğu sahəsində gördüyü mühüm işlərdən biri də SSRİ çərçivəsində də olsa, Azərbaycanın xarici aləmdə elmi-texniki, iqtisadi və mədəni əlaqələrinin genişləndirilməsi üçün göstərdiyi səylər idi. Bu məqsədlə Bakıda İttifaq və beynəlxalq əhəmiyyətli tədbirlər təşkil olunur, xarici ölkələrdə Azərbaycan mədəniyyəti və incəsənəti günləri keçirilirdi. Azərbaycanın xarici ölkələrlə və orada yaşayan azərbaycanlılarla əlaqələrinin qurulması üçün zəmin yaranırdı. Müdrik şəxsiyyət Heydər Əliyevin qətiyyəti sayəsində Milli Konstitusiyamızda Azərbaycan dilinin dövlət dili statusu təsbit olundu. Ana dilimizin idarəçilikdə tətbiqi müstəqilliyimizin ilk addımları kimi, xalq tərəfindən dəstəkləndi. Azərbaycanlı gənclərin təhsil almaları, ixtisaslı kadrlar kimi hazırlanmaları dövlət səviyyəsində təmin olundu. İttifaq miqyasında ilk olaraq milli kadarların hazırlanması üçün Azərbaycanda Cəmşid Naxçıvanski adına hərbi məktəb yaradıldı. Azərbaycanlı gənclərin İttifaqın ən tanınmış ali məktəblərində proqram əsasında təhsil almaları üçün şərait yaradıldı. «Müasir Azərbaycanda dövlət quruculuğunun, iqtisadi tərəqqinin, siyasi sabitliyin, milli mənəvi- dəyərlərə bağlılığın, ictimai şüurun formalaşmasının qərinədən artıq bir dövru dünya siyasətinin parlaq simalarından olan Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır» sözləri Ulu Öndərin parlaq zəkasının, xalqımız üçün göstərdiyi fədakarlıqların gerçəkliyidir.

Harada, hansı vəzifədə işləməsindən asılı olmayaraq hər zaman, ilk növbədə, Vətənini düşünən, hadisələrə ümumxalq mənafeyindən yanaşan müdrik şəxsiyyət Heydər Əliyev həyatının mənasını millətinə xidmətdə görən dahilərdən idi. Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi olanda da, İttifaq əhəmiyyətli fərdi pensiyaçı statusunu alanda da ona edilən təzyiqlərdən qorxmayaraq ancaq doğma Azərbaycanın mənafeyini düşünürdü. Dünya təcrübəsi göstərir ki, rəhbərlik etdiyi xalqını inkişaf yolu ilə xoşbəxt gələcəyə aparan liderlər, siyasi xadimlər təkcə yaşadıqları cəmiyyətə deyil, dünya hadisələrinə təsir imkanları böyük olan şəxsiyyətlər kimi, əməlləri ilə əbədi yaşam, ölməzlik hüququ qazanırlar. Dövrünün ən bacarıqlı, təcrübəli siyasi xadimini, liderini yetirən, hazırda dünyanın düşüncə tərzinə təsir imkanları genişlənən Azərbaycan xalqı adı tarixi şəxsiyyətlərlə eyni sırada çəkilən övladı Heydər Əliyevlə fəxr etməkdə haqlıdır.

Müstəqilliyə aparan yolun çətin, lakin şərəfli olduğunu müdrikliyi ilə təsdiqləyən Heydər Əliyev 1993-cü ildə hakimiyyətə qayıdışı ilə Azərbaycanı parçalanmaq təhlükəsindən qurtardı. 1994-1995-ci illərdə dövlətçiliyimizə qarşı törədilən cəhdlərin qarşısını almaqla xilaskarlıq missiyasını yerinə yetirdi. Ümummilli Lider Heydər Əliyevin Azərbaycan xalqına göstərdiyi ən böyük xidmət isə özü qədər inandığı Prezident İlham Əliyev kimi, təcrübəli dövlət başçısını, siyasi xadimi yetirməsidir. Heydər Əliyev siyasətini layiqincə davam etdirməklə Ulu Öndərin ideyalarını gerçəkləşdirən Prezident İlham Əliyevin xidmətlərinin nəticəsidir ki, bu gün ölkəmiz dünya birliyində super ölkələrlə eyni sırada addımlayır. İqtisadi qüdrəti, Ulu Öndərin müəyyənləşdirdiyi neft strategiyasının tətbiqi, enerji bazarında tutduğu önəmli yeri, milli-mənəvi dəyərləri, qüdrətli ordusu ilə fərqlənən Azərbaycanın BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasına üzv qəbul olunması müdrik şəxsiyyətin « Azərbaycan dünyaya günəş kimi doğacaq» sözlərinin məntiqi nəticəsidir. 30 il Ermənistanın işğalı altında qalan torpaqlarımızın azad edilməsi Ulu Öndərin sınaqlardan çıxmış siyasətinə varislik sədaqətinin ifadəsidir. Dünya birliyində ölkəmizin siyasi, iqtisadi uğurlarından, heyranedici möhtəşəmliyindən söz açılırsa, ölkəmiz sivilizasiyalararası dialoq, siyasi sabitlik məkanı kimi tanınırsa bu, o deməkdir ki, Ümummilli Lider Heydər Əliyevin əbədiyaşar arzuları gerçəkləşib.

Vətən müharibəsində qazandığımız böyük Zəfərin qürur və sevincini yaşadığımız günlərdə Ümummilli Liderin vaxtilə məcburi köçkünlər qarşısında böyük inamla dediyi sözləri hamı xatırlayır: «Arzu edirəm ki, sizinlə birlikdə gedək Şuşaya. Gedəcəyik, inanın ki, gedəcəyik. Şuşa Azərbaycanın gözüdür, hər bir azərbaycanlı üçün iftixar mənbəyidir. Şuşa bizim mədəniyyətimizin, tariximizin rəmzidir. Şuşa hamı üçün əzizdir. Amma təkcə Şuşa yox, Laçın dağları da əzizdir. Biz heç vaxt Laçınsız yaşaya bilmərik. Ağdam kimi gözəl bir şəhər, Füzuli, Cəbrayıl, Zəngilan, Qubadlı, Kəlbəcərin o bulaqları, Kəlbəcərin o İsti suyu - biz onlarsız yaşaya bilmərik”.» Artıq Ulu Öndərin arzuları reallaşıb. Xalqımızın 30 illik yurd həsrətinə son qoyulub. Biz artıq doğma Qarabağımıza, Şərqi Zəngəzura qovuşmuşuq. Azərbaycanın böyük oğlu dahi Heydər Əliyevin ölməz ideyalarının gerçəkləşməsinin məntiqi nəticəsi Türk Dövlətləri Təşkilatının yaranmasıdır. Qonaqlı –qaralı Şuşanın hər kəsi heyran edən büsatıdır, Cıdır düzündə keçirilən möhtəşəm tədbirlərdir. İşğaldan azad olunan ərazilərdə aparılan geniş miqyaslı bərpa-quruculuq işləridir. Keçmiş məcburi köçkünlərin doğma yurdlarına- Şuşaya, Xocalıya, Laçına qayıtmalarıdır. Dövlət Bayrağımızın Xankəndidə dalğalanmasıdır. Azərbaycanın dünya birliyində artan önəmi, möhkəmlənən nüfuzudur. Ölkəmizin təşəbbüsü ilə reallaşan, dünyanın enerji və nəqliyyat xəritəsini dəyişən qlobal layihələrə artan maraqdır. COP29 kimi, digər mühüm tədbirlərə ev sahibliyimizə göstərilən dəstəkdir. Ən başlıcası isə «Dəmir yumruq» əməliyyatının məntiqi nəticəsi olan dövlət başçımızın «Tapşırıq yerinə yetirildi. Məruzə edir Ali Baş Komandan İlham Əliyev!» raportudur.

Xuraman İsmayılqızı

İki sahil. - 2024.- 13 iyul, №123.- S.5.