Mədəniyyət
və incəsənətin böyük hamisi
Xalqımızın Ümummilli Lideri, dahi
şəxsiyyət Heydər Əliyev bilirdi ki, milli dövlətçilik
dəyərlərinin əsasını sağlam
düşüncəli mədəniyyət təşkil edir,
sabahkı uğurlara yeganə təminat isə köklü mənəvi
dəyərləri yeni nəslə və bütün cəmiyyətə
daha dərindən və əzmlə aşılamaqdır
Tarixdə, sadəcə
yaşadığı dövrə deyil, onilliklər sonraya da
möhürünü vurmuş, tarixi prosesləri istiqamətləndirməyi
bacarmış insanların yeri hər zaman müstəsnadır.
Belə tarixi şəxsiyyətlərdən olan, böyük
siyasət və dövlət xadimi, Ulu Öndər Heydər
Əliyevin adı, imzası yarım əsrdən çoxdur
ki, tariximizdə müstəsna yerə sahibdir.
Həmin dövrdən başlanan tarixi yol
respublikamızın bütün sahələrdə davamlı
inkişaf dövrünə qədəm qoyması ilə nəticələnmişdi.
Maddi-mədəni zənginliklərə sahib olan Azərbaycan
həmin vaxta qədər keçmiş ittifaqda sıradan bir
respublika idi, bəzi sosial-iqtisadi göstəricilərə
görə isə xeyli geri qalırdı. Zənginliyi
lazımi səviyyədə ortaya çıxarmaq,
reallıqları düzgün qiymətləndirmək zəruri
idi. O cümlədən mədəni mirasımız, ədəbiyyat
və incəsənətimiz özünün gerçək
himayədarını gözləyirdi.
XX əsrin ikinci yarısında
xalqımızın mədəni həyatında yeni bir
dövr başlandı. Ulu Öndər deyirdi: “Xalq bir çox
xüsusiyyətləri ilə tanınır, sayılır və
dünya xalqları içərisində fərqlənir. Bu xüsusiyyətlərdən
ən yüksəyi, ən böyüyü mədəniyyətdir”.
Ulu Öndər yaxşı bilirdi ki, milli dövlətçilik
dəyərlərinin əsasını sağlam
düşüncəli mədəniyyət təşkil edir.
Sabahkı uğurlara yeganə təminat isə sağlam cəmiyyət
quruculuğuna diqqət artırmaq, köklü mənəvi dəyərləri
yeni nəslə və bütün cəmiyyətə daha dərindən
və əzmlə aşılamaqdır. Ötən əsrin
70-80-ci illərində istər incəsənətin müxtəlif
sahələrində, istərsə də ədəbi prosesdə
ciddi nəticələri olan yaradıcılıq
axtarışları aparılmışdı.
Yaradıcılıq məzmun və formaca zənginləşmiş,
yeni təmayüllər formalaşmağa
başlamışdı. Görkəmli şəxsiyyətlərimizin
şöhrəti ölkəmizin hüdudlarını
aşaraq ittifaqın müxtəlif şəhərlərinə
yayılır, onların yaradıcılıq gecələri,
yubiley tədbirləri təşkil olunurdu. Mədəni irsin
kompleks halda təbliğatında mühüm rol oynayan Azərbaycan
mədəniyyəti və incəsənəti günləri
də mütəmadi şəkildə gerçəkləşirdi.
Bundan əlavə, görkəmli müğənnilərimizin
SSRİ hüdudlarından çox-çox uzaq ölkələrə
reallaşan qastrol səfərləri mədəniyyətimizin
daha geniş coğrafiyada tanınmasına vəsilə olurdu.
Ulu Öndərin respublikaya birinci rəhbərliyi
dövründə Nizami Gəncəvi, Məhəmməd
Füzuli, İmadəddin Nəsimi kimi mütəfəkkir
şairlərin hikmət xəzinələrinin beynəlxalq səviyyədə
tanıdılması, rəssamlıq və heykəltəraşlıqdan
musiqiyədək bir çox sahələrdə monumental sənət
əsərlərinin yaradılması mədəniyyət
tariximizin dəyərli səhifələridir. Həmin illərdə
Üzeyir Hacıbəylinin, Cəfər Cabbarlının
ev-muzeylərinin, Nəriman Nərimanovun, Bülbülün
xatirə muzeylərinin, digər ədəbiyyat və mədəniyyət
xadimlərimizin ev-muzeylərinin yaradılması, Natəvanın
abidəsinin, Şuşada Molla Pənah Vaqifin məqbərəsinin
inşası və bu kimi onlarca mühüm qərarlara imza
atan Heydər Əliyev bu işlərin uğurla başa
çatdırılmasına bilavasitə rəhbərlik
etmişdi. Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Niyazi, Süleyman
Rüstəm, Süleyman Rəhimov, Rəsul Rza kimi ədəbiyyat
və mədəniyyət xadimlərinin SSRİ-nin ən
yüksək fəxri adına - Sosialist Əməyi Qəhrəmanı
adına layiq görülmələri məhz Ulu Öndərin
təqdimatı ilə reallaşmışdı. İmadəddin
Nəsiminin, Nəriman Nərimanovun, Cəfər
Cabbarlının heykəllərinin ucaldılması, digər
monumental sənət əsərlərinin yaradılması,
"Gülüstan” sarayı, Opera studiyası, Xoreoqrafiya məktəbi
kimi memarlıq abidələri mədəniyyətimizə diqqət
və qayğının mühüm təzahürləri idi.
Hələ sovetlər dönəmində Heydər
Əliyev Azərbaycanda mədəniyyətin maddi-texniki
bazasının möhkəmlənməsinə xüsusi diqqət
yetirirdi. Nə qədər kinoteatrlar, teatr binaları, muzeylər
inşa olundu. Mədəniyyətimizin kadr potensialı
gücləndirildi. SSRİ-nin ən nüfuzlu incəsənət
yönlü ali məktəblərində Azərbaycan gəncləri
təhsil alıb Bakıya dönürdülər.
Sankt-Peterburqun, Moskvanın teatr, rəssamlıq, musiqi üzrə
ali təhsil ocaqlarını bitirmiş gənclər Azərbaycan
mədəniyyətinin aparıcı sənətkarları
kimi tanınmağa başladılar.
Ulu Öndərin müdrikliyinin daha bir göstəricisi
ondan ibarət idi ki, o, hələ sovet dövründə
yaratdığı bu mədəni-mənəvi inkişaf yolu
ilə müstəqillik dövründə çağdaş
dünyanın yeni çağırışlarına qısa
müddətdə uyğunlaşmağımıza zəmin
hazırladı. Qeyd edək ki,
müstəqilliyin ilk illərində ölkənin
düşdüyü ağır vəziyyət, bütün
sahələr kimi, mədəniyyət və incəsənətimizi
də inkişafdan saxlamış, görkəmli sənət
adamlarında böyük çaşqınlıq
yaranmışdı. Bütün bu problemləri aradan
qaldırmaq üçün daxili sabitlik ilkin şərt idi.
1993-cü ildə xalqın təkidli tələbi ilə yenidən
hakimiyyətə qayıdan Heydər Əliyev cəsarət və
müdrikliklə problemləri qısa zamanda həll etməyə
nail oldu. Daxili sabitliyin əldə edilməsi nəticəsində
ölkənin gələcəyi barədə nikbinlik
yaranmağa başladı. Bu zaman illərin
sınağından çıxmış daha bir həqiqətin
şahidi olduq. Mədəniyyət sisteminin möhkəm təməllər
üzərində qurulması keçid dövrünün
çətin sınaqlarını qısa müddət ərzində
arxada qoymağa imkan verdi. Ulu Öndərin rəhbərliyi
altında mədəniyyət sahəsində 10-dan çox
qanun qəbul edildi. "Mədəniyyət haqqında” (1996),
"Tarix və mədəniyyət abidələrinin
qorunması haqqında” (1998), "Kinematoqrafiya haqqında”
(1998), "Memarlıq fəaliyyəti haqqında” (1998),
"Kitabxana işi haqqında (1998), "Milli Arxiv Fondu
haqqında” (1999), "Muzeylər haqqında” (2000), "Nəşriyyat
işi haqqında” (2000) və s. qanunlar bu sahənin kompleks
inkişafı üçün böyük rol oynadı.
Bütün bunlardan əlavə, mədəniyyət sahəsinin
inkişafına təkan verən, mədəniyyət siyasətinin
icrasını operativ şəkildə təmin etmək məqsədilə
müvafiq dövlət proqramları da qəbul edildi. Musiqi sənətimizin
inkişafına xüsusi qayğı ilə yanaşan Ulu
Öndərin Sərəncamı ilə 24 bəstəkar və
musiqişünasa Prezident təqaüdü verildi. Onların
bir çoxu “Şöhrət” ordeninə layiq görüldülər.
Arif Məlikov, Müslüm Maqomayev, Zeynəb Xanlarova, Habil
Əliyev, Arif Babayev kimi musiqi xadimləri “İstiqlal” ordeni ilə
təltif olundular.
Azərbaycan kinosunun böyük bir inkişaf
dövrü Heydər Əliyevin adı ilə
bağlıdır. Bizə yaxşı məlumdur ki, bir
sıra filmlərimizin yaranmasında Ulu Öndərin şəxsi
təşəbbüsü olmuşdur. “Uzaq sahillərdə”,
“İstintaq”, “Bir cənub şəhərində”, “Nəsimi”,
“Babək” filmlərinin yaranmasında, sovet senzurasından
keçməsində Heydər Əliyevin səyləri
danılmazdır. Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlişi
ilə dondurulmuş kino istehsalı bərpa edildi, “Azərbaycanfilm”in
fəaliyyətində canlanma hiss edilməyə
başlandı. Dövlət sifarişi ilə filmlərin
istehsalı kino xadimlərini yenidən fəaliyyətə
qaytardı. Azərbaycanda beynəlxalq səviyyəli
kinofestivallar keçirildi, filmlərimiz beynəlxalq
festivallarda nümayiş etdirilməyə başlandı.
Ən əhəmiyyətli fakt bu idi ki, Azərbaycanda ilk film
nümayiş etdirildiyi 2 avqust (1898) kino işçilərinin
peşə bayramı kimi təsdiq edildi. Həmçinin,
teatrlarımız öz fəaliyyətlərini genişləndirdi.
Heydər Əliyev teatrı çox sevirdi. O, həmişə
tamaşadan sonra yaradıcı kollektivlə
görüşür, onlara öz tövsiyə və
tapşırıqlarını verirdi. Bu görüşlər
sənət adamlarının məsuliyyətini
artırır, onları öz qüvvələrini səfərbər
etməyə istiqamətləndirirdi.
Bu dövrdə dahi şair Məhəmməd
Füzulinin 500 illik, "Kitabi-Dədə Qorqud”
dastanının 1300 illik yubileylərinin UNESKO-da qeyd
olunması, 2000-ci ildə İçərişəhərin
Qız qalası və Şirvanşahlar Saray Kompleksi ilə
birlikdə Dünya İrs Siyahısına daxil edilməsi həm
də Azərbaycanın beynəlxalq miqyasda artan nüfuzunun təsdiqi
idi.
Ulu Öndər Azərbaycan dilinin də həqiqi
himayədarı idi. Yüksək kürsülərdən beynəlxalq
ictimaiyyətə ana dilində səslənməsi, eləcə
də ölkəmizdə latın qrafikasının tətbiqi
işinin başa çatdırılması dahi siyasətçinin
unudulmaz xidmətləridir. Latın qrafikalı əlifbanın
tətbiqinin ölkəmizin siyasi həyatında, yazı mədəniyyətimizin
inkişafında əhəmiyyətini nəzərə alan
Prezident Heydər Əliyevin 2001-ci ildə imzaladığı
böyük əhəmiyyətə malik fərmanla bu proses
başa çatdırılmış oldu. Azərbaycan və
dünya ədiblərinin sovetlər dönəmində
çıxan əsərləri yeni əlifba ilə çap
olunmağa başladı. Prezident İlham Əliyevin
2004-cü ildə latın qrafikalı Azərbaycan əlifbası
ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi
ilə bağlı imzaladığı sərəncam bu sahədəki
mövcud boşluğu doldurdu. Bütün bunların nəticəsidir
ki, bu gün Azərbaycanın yüksək poliqrafik göstəriciləri
ilə seçilən nəşrləri nüfuzlu beynəlxalq
kitab sərgilərində nümayiş olunur, müsabiqələrdə
mükafatlara layiq görülür.
Həmişə milli mənsubiyyəti - azərbaycanlı
olması ilə qürur duyan Heydər Əliyev bir
ağacın budaqları olan türkdilli xalqlarının
birliyinə, əməkdaşlıq əlaqələrinə
böyük önəm verirdi. Ulu Öndərin yenidən
hakimiyyətə gəlməsi ilə Azərbaycanla müstəqil
türk respublikaları arasında bütün sahələr
üzrə əlaqələr inkişaf etməyə
başladı. Qardaş xalqların mədəni
inteqrasiyasının zəruriliyini vacib bilən Heydər
Əliyev türk dünyasında həmrəyliyin önəmini
vurğulayırdı. "Bizim köklərimiz bir dilə,
bir mənəviyyata, bir dinə bağlı olduğuna görə
çox dərindir və mənəvi dəyərlərimiz
tarixin bütün mərhələlərində nə qədər
çətinliklərlə rastlaşıbsa da, dayanmayıb,
inkişaf edib. İndi isə türkdilli xalqların müstəqil
dövlətləri olduğuna görə və bizim əlimizdə
böyük imkanlar yarandığına görə bu prosesləri
daha da gücləndirə, daha da mütəşəkkil edə
bilərik. Bu, bizim borcumuzdur”. Bu fikirlər görkəmli
dövlət xadiminin 1996-cı ildə Bakıda keçirilən
Türk dünyası yazıçılarının
qurultayındakı çıxışındandır.
Çoxməzmunlu və əhəmiyyətli olan bu
çağırış türk xalqlarının birliyi
istiqamətində görülməli olan işlərin
proqramı kimi qəbul edilə bilər.
Ulu Öndərin türkdilli xalqların
inteqrasiyası naminə misilsiz fəaliyyəti, bu istiqamətdə
gerçəkləşdirdiyi siyasət bu gün Prezident
İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir.
Hazırda ölkəmizin Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti
Təşkilatı - TÜRKSOY-la yüksək səviyyəli
əlaqələri böyük əhəmiyyət kəsb
edir. Azərbaycan dövləti bu təşkilatın fəaliyyətinə
yaxından dəstək verir, eyni zamanda qurumun layihələrində
yüksək səviyyədə iştirak edir. Görkəmli
ədəbiyyat və mədəniyyət xadimlərimizin
yubileyləri TÜRKSOY səviyyəsində qeyd olunur.
Sevinc Azadi
İki sahil.- 2024.- 10 may, ¹82.- S.14.