“Pirallahı adası”ndan başlayan tarix...

SOCAR-ın “Azneft” İstehsalat Birliyinin “Abşeronneft” NQÇİ-nin dənizdə neft hasilatı üzrə yüzillik təcrübəsi və bugünkü nailiyyətləri

Azərbaycan neftçiləri dünya miqyasında dənizdə neftçıxarma sənayesinin inkişafına mühüm töhfələr verib. Qədim neft mədənləri ilə tanınan Pirallahı adası bir əsrdən artıqdır ki, Xəzərin sularında neft tarixinin canlı şahidinə çevrilib. Pirallahı 1935-ci ildə dənizdə ilk neft quyusunun istismarı ilə dənizdə neftçıxarma sənayesində dünya üzrə birinciliyi əldə edib.

SOCAR-ın “Azneft” İstehsalat Birliyinin (İB) neft və qazçıxarma idarələrindən olan “Abşeronneft” Neft-Qaz Çıxarma İdarəsi (NQÇİ) “Pirallahı adası”, “Darvin bankası”, “Abşeron bankası”, “Gürgan-dəniz”, “Qərbi Abşeron” yataqlarında istismar işləri həyata keçirir.

Abşeron yarımadasında Şərqə doğru arxipelaqın Şimal-Qərb hissəsində Bakı şəhərindən 60 km məsafədə yerləşən "Pirallahı adası" qədim neft və qaz yataqlarındandır. Tarixən istismar prosesi burada kustar üsullarla aparılıb. Tarixə qısa ekskurs etsək görərik ki, Pirallahı adasında Azərbaycanda ilk dəfə olaraq əcnəbi əczaçı Vitte tərəfindən 1861-ci ildə kiçik neftayırma zavodu tikilib və orada kerosin və şam istehsal edilməyə başlanılıb. Qeyd etmək lazımdır ki, bu zavodda xammal kimi adada olan qır və neftdən istifadə edilirdi. Ümumiyyətlə, Pirallahı adasının yeraltı sərvətləri haqqında ilk geoloji məlumatı 1861-ci ildə akademik Q. Abix verərək sübut edib ki, adada zəngin neft ehtiyatı vardır.

M.V.Abramoviç yazır:

Onlar 1870-ci ildə Pirallahı adasında işləyərkən...

1897-ci ildə Nobel qardaşları eyni vaxtda bir neçə qazma dəzgahı ilə kəşfiyyat quyuları qazmağa başlayırlar. Arxipov, Kraft və Sulukidzenin yazdıqlarına görə, Pirallahı adasında hələ 1870-ci ildə neft quyusu olub. Bu barədə M.V.Abramoviç belə yazır: “Sulukidze, Kraft, və Arxipov deyirdilər ki, onlar 1870-ci ildə Pirallahı adasında işləyərkən orada dərinliyi 132 metr olan quyudan neft çıxarılırdı. Bu quyunun nə vaxt qazıldığı məlum deyildi. 1902-ci ilin dekabr ayında adada 44 saylı quyunun sınağı zamanı neft çıxıb.1928-1929–cu illərdə müəyyən edildi ki, adanın neft yataqlarının əsas hissəsi adanın şimal sərhədlərində Xəzər sularının altında yerləşir.”

Pirallahıda bir əsrdən çoxdur ki, neft yataqları istismar olunur

Neft tapılandan sonra Pirallahı adasında əsaslı dəyişikliklər baş verdi. Yaşayış evləri və sənaye tikililəri, 50000 m3 həcmində anbar, 1420 KV gücündə istilik elektrik stansiyası, mexaniki emalatxanalar və başqa sənaye obyektləri inşa edildi. 1935-ci ildə adada neft hasilatı dünya təcrübəsində ilk dəfə olaraq dənizə addımladı, o vaxtdan başlayaraq adadan şimala doğru böyük bir sahədə qazma işləri başlanıldı. "Pirallahı adası” yatağından ilk sənaye əhəmiyyətli neft 1902-ci ilin dekabr ayında 44 saylı quyudan alınmışdır. Odur ki, həmin il "Pirallahı adası” yatağının işlənməsinin başlanğıcı sayılır.

1935-ci ildə sahildən 520 metr aralıda, polad dirəklər üzərində 775 metr dərinlikdə qazılmış 157 saylı quyu bu gün də istismar olunmaqdadır. Qeyd edək ki, quyuda qazma işləri 52 gün davam etmişdi. Bu, təkcə dəniz üçün deyil, quru ərazisi üçün də rekord müddət idi. Quyu fontanla 30 ton neft verdi. Dünyada ilk dəfə dənizdə 30 hektarlıq istismar olunan neftli sahə müəyyən edildi. Burada 30 quyunun qazılmasına qərar verildi. Bu məqsədlə “Abşeronneft” NQÇİ yaradıldı.

Pirallahı adasının dənizə uzanan hissəsi – “Kürgan-dəniz” sahəsi idi. 1947-ci ildə burada yeni “Kürgan-dəniz” yatağı, 1950-ci ildə “Darvin bankası”, 1965-ci ildə isə “Abşeron bankası” kəşf olundu. İndiyədək Pirallahı adasında və ona bitişik ərazilərdə yataqların istismarı dövründə ümumilikdə 50 milyon tondan çox neft çıxarılıb. Bir faktı da vurğulamaq yerinə düşər ki, 1952-ci ildə "Abşeronneft" NQÇİ-nin neft hasilatı rekord səviyyəyə - 1,5 milyon tona çatıb. Dünya üzrə dənizdə neftçıxarma sənayesində ilk olan Pirallahı adasında bir əsrdən çoxdur ki, neft yataqları istismar olunur.

“Abşeronneft” NQÇİ-də son 52 ilin tarixi hasilatı əldə edilib

Həmsöhbətimiz “Abşeronneft” NQÇİ-nin 4 saylı Neft və Qaz Çıxarma Sahəsinin (NQÇS) rəis müavini Ələsgər Cabarov bildirdi ki, yarandığı gündən “Abşeronneft” NQÇİ-nin işlənməsini həyata keçirdiyi yataqlarda uğurlu əməliyyatlar icra edilib: “Xüsusi olaraq vurğulamaq lazımdır ki, son 1 ildə həyata keçirilən tədbirlər, yeni quyulardan alınan yüksək göstəricilər sayəsində “Abşeronneft” NQÇİ-də son 52 ilin tarixi hasilatı əldə edilib. Neft hasilatı 2024-cü ilin oktyabrında 1730 ton/gündən cari dövrdə 1910 ton/günə (10 faiz) qədər artılıb.”

Qısa tanıtım: Ələsgər Cabarov 1999-cu ildə Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin Qaz-neft-mədən fakultəsinin “Neft və qaz yataqlarının işlənməsi və istismarı” ixtisasının bakalavr dərəcəsi və “Dənizdə neft və qaz yataqlarının işlənməsi və istismarı” ixtisası üzrə magistr təhsili alıb. Əmək fəaliyyətinə 16 iyun 1998-ci il tarixindən Yeraltı Qaz Saxlama İstehsalat İdarəsində fəhlə kimi başlayıb, həmin idarədə 1 oktyabr 1999-cu ildən usta vəzifəsində çalışıb. Sonradan Bakı şəhəri Baş İstehsalat Qaz Birliyinin Əzizbəyov Rayon Qaz İstismar İdarəsində Texniki şöbədə əməyin mühafizəsi və təhlükəsizliyi texnikası üzrə mühəndis və metrologiya şöbəsinin rəisi vəzifəsinə yüksəlib. 30 may 2007-ci il tarixindən Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin (SOCAR) “Azneft” İB-nin “Abşeronneft” NQÇİ-də iş fəaliyyətinə başlayıb, 1 iyun 2018-ci il tarixindən bu günədək idarənin 4 saylı NQÇS-nin rəis müavini vəzifəsində çalışır.

Ə.Cabarov daha sonra 4 saylı NQÇS-də 2025-ci il iyun ayı üzrə fəaliyyətdə olan istismar quyu fondu barədə məlumat verdi: “Hazırda 80 quyu istismar olunur, sahə üzrə hasilat bu gün 1000 ton neftdir. May ayı üzrə plan 103 % yerinə yetirilib. 1985-ci ildə açılmış “Qərbi Abşeron” yatağı Xəzər dənizi akvatoriyasında Abşeron yarımadasından 40 km şimalda yerləşir. Ilk dəfə Qırışığın qərb hissəsində 35 saylı quyunun sınağının nəticələri üzrə yatağın neftliliyi təyin olunub.”

Yüksək hasilatlı quyular qazılır, göstəricilər artır

“Abşeronneft” NQÇİ-nin gənc əməkdaşı, Hasilatın idarə olunması xidmətinin quyuların təmiri üzrə böyük mühəndisi İsmayıl Səlimov ilə istehsalat sahəsində həmsöhbət olduq. Gənc mütəxəssis SOCAR tərəfindən istedadlı gənc neftçi mütəxəssislərin hazırlanması, tələbələrin neft-qaz sənayesi sahəsində müasir elmi və təcrübi biliklərə yiyələnməsi istiqamətində həyata keçirdiyi layihələrdən söhbət açdı, bu proqramlardan birinin qalibi olduğunu bildirdi: “2015-ci il orta məktəbi əla qiymətlərlə bitirib 656 balla Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinə qəbul olunmuşam. 2019-cu ildə universiteti “Neft-qaz mühəndisliyi” ixtisası üzrə fərqlənmə diplomu ilə fakültə birincisi olaraq bitirmişəm. 2021-ci ildə Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin Neft-qaz yataqlarının dəniz şəraitində işlənilməsi və hidrotexnikası ixtisası üzrə magistr pilləsinə qəbul olunmuşam. 2023-cü ildə yenə də fərqlənmə diplomu ilə məzun olmuşam. 2019-cu ildə “Bahar Oil Enerji Company” şirkətində “Summer Scholarship”in qalibi olaraq 6 aylıq təcrübə proqramında iştirak etmişəm. 2022-ci ildə SOCAR-ın Ödənişli Yay Təcrübə Proqramının qalibi olaraq “Abşeronneft” NQÇİ-də 3 ay istehsalat sahəsində işlənmə, təmir və istehsalat proseslərini dərindən mənimsəməyə çalışmışam. Təcrübə proqramının yekununda imtahan və müsahibə nəticələrinə əsasən 32 iddiaçı içərisindən yeganə namizəd olaraq mühəndis kimi iş həyatıma başlamışam. “Abşeronneft” NQÇİ-nin Hasilatın idarə olunması xidmətində quyuların təmiri üzrə mühəndis, hazırda quyuların təmiri üzrə böyük mühəndis olaraq kariyerama davam edirəm.”

İsmayıl Səlimov texniki-iqtisadi göstəricilər barədə məlumat verərək bildirdi ki, “Abşeronneft” NQÇİ-nin istismarını həyata keçirdiyi “Qərbi Abşeron” yatağındakı 20 saylı özüldən 2024-2025-ci illərdə qazma işlərinə başlanılıb: “159, 160, 161, 162 və 164 saylı quyularda trayektoriyalar optimallaşdırılaraq yüksək maili və horizontal qazma aparılıb, hazır süzgəclərin uzunluğu 200 metrə qədər uzadılıb. 159-160 saylı quyular 50-60 ton/gün, sonuncu qazılan 162 saylı quyu isə 80 ton/gün neftlə istismardadır. Yeni quyulardan ümumi olaraq 265 ton/gün neft hasil edilir. Bu rəqəmin 310 ton/günə qədər artırılması qarşıda duran hədəflər sırasındadır.”

Nəbati Əsgərova: Quyulardan neft nümunələri götürür,

tədqiqat aparılması üçün laboratoriyaya göndəririk

“Pirallahı adası” yatağının ərazisində olarkən quyuların gündəlik hasilatını ölçən “Abşeronneft” NQÇİ-nin 1 saylı NQÇS-nin Layların, quyuların tədqiqatı və istehsalat işləri sahəsində quyuların tədqiqi üzrə operator Nəbati Əsgərovanın iş prosesi diqqətimizi çəkdi. 1997-ci ildən “Abşeronneft” NQÇİ-nin 1 saylı NQÇS-də quyuların tədqiqi üzrə operator kimi işə başladığını deyən N.Əsgərova qeyd etdi ki, gündəlik olaraq quyulardan neft nümunələri götürülür, tədqiqat aparılması üçün laboratoriyaya göndərilir: “Bununla da neftin tərkibi ilə yanaşı, quyunun hasilatını da mütəmadi olaraq diqqətdə saxlayırıq. Əsas vəzifə öhdəliyim neft quyularının gündəlik hasilatının ölçülməsi, onların nəticəsinin ötürülməsidir.”

Orxan Vahidoğlu,

Yaqut Aslanova

İki sahil.- 2025.- 5 avqust,№135.- S.5.