Qarabağ və Şərqi
Zəngəzur:
Bərpa-quruculuq bumunda yeni
mərhələ
Büdcə
siyasəti
2026–2029-cu illər üçün hazırlanmış
maliyyə çərçivəsi
Böyük Qayıdış
Proqramının uzunmüddətli
maliyyə təminatını
məqsədyönlü şəkildə
formalaşdırır
Azərbaycan 2020-ci il Zəfərindən sonra tamamilə yeni bir tarixi
mərhələyə qədəm
qoyub. Bu mərhələnin strateji
mahiyyəti azad edilmiş ərazilərdə
həyatın bərpasını,
qayıdış prosesinin
idarə olunmasını
və Qarabağ–Şərqi Zəngəzur
bölgəsini uzunmüddətli
inkişaf məkanına
çevirməyi özündə
ehtiva edir. Dövlət başçısının
müəyyən etdiyi
siyasi xətt həm resursların səfərbər olunmasını,
həm də bu prosesin milli
prioritet kimi qəbul edilməsini tələb edir. Məhz buna görə Böyük Qayıdışa dair I Dövlət Proqramı Azərbaycanın maliyyə
arxitekturasının mərkəzində
dayanır və qarşıdakı illərin
büdcə planlaşdırılmasında
əsas istiqamət kimi götürülür.
2020-ci ilin sonundan
bəri azad edilmiş ərazilərdə
aparılan yenidənqurma
işlərinə dövlət
büdcəsinin imkanları
ardıcıl şəkildə
yönəlib. Bu dövrdə infrastruktur layihələrinin genişləndirilməsi,
yol-nəqliyyat əlaqələrinin
qurulması, enerji şəbəkələrindən tutmuş su və qaz təchizatı
sistemlərinin bərpasına
qədər çoxşaxəli
işlər həyata
keçirilib. Mövcud
məlumatlara əsasən,
2020-ci ilin sonundan yenidənqurma və quruculuq işlərinə
hər il dövlət büdcəsinin
imkanları səfərbər
edilərək bu ilin əvvəlinə qədər 17,6 milyard manat vəsait xərclənib. Cari ilin sonuna isə bu xərclərin
22 milyard manata çatması gözlənilir.
Bu rəqəmlər zamanla
daha da artan ehtiyacların, paralel şəkildə genişlənən
layihələrin və
prosesin strateji vacibliyinin göstəricisidir.
Gələn ilin büdcə
planlaşdırması da bu
istiqamətin davamlılığını
təmin edir. Burada əksini tapan rəqəmlərə
əsasən, “Böyük
Qayıdış” proqramı
çərçivəsində işğaldan azad olunmuş ərazilərimizin
yenidən qurulmasına
növbəti ildə
büdcə xərclərinin
8,4 %-nə bərabər
və yaxud 3,5 milyard manat vəsait
ayrılacaqdır. Bu, dövlətin
maliyyə siyasətinin
nə dərəcədə
məqsədyönlü qurulduğunu,
prioritetlərin hansı
ardıcıllıqla formalaşdırıldığını
və postmüharibə
dövrünün nə
qədər sistemli şəkildə planlaşdırıldığını
göstərir.
Bərpa prosesinin strateji
mahiyyəti:
Təhlükəsizlik, inkişaf və milli həmrəylik
Hazırkı mərhələdə azad edilmiş ərazilərin bərpası
təkcə tikinti işlərindən ibarət
deyil. Bu proses Azərbaycanın
milli təhlükəsizlik sisteminə, iqtisadi inkişaf modelinə və ümummilli həmrəyliyinə təsir
göstərən strateji
xəttin bir parçasıdır. Ona görə
maliyyə təminatının
gücləndirilməsi həm
iqtisadi, həm sosial, həm də geosiyasi baxımdan həlledici əhəmiyyət daşıyır.
Bu missiya “ali vəzifə” kimi səciyyələndirilir və
büdcə imkanları
artdıqca ilk növbədə
bu istiqamətə resurs yönəldilməsini
tələb edir. Bu yanaşma iqtisadiyyatın digər sahələrində
aparılan islahatların
uğurla davam etməsinə mane olmur, əksinə bütün ölkə üzrə inkişafın
yeni dinamika qazanmasına
təkan verir.
Qarabağ və Şərqi
Zəngəzur sürətlə
modernləşir
Son illərdə Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda görülən
işlərin miqyası
tarixi adlandırıla
bilər. Çoxsaylı
yol layihələri, tunellər, körpülər,
hava limanları, elektrik yarımstansiyaları,
su layihələri, “ağıllı kənd” və “ağıllı şəhər” modelləri,
sosial infrastruktur obyektləri və digər layihələr regionu qısa müddətdə tamamilə
yeni iqtisadi-coğrafi məkana
çevirin. Bu layihələr
yalnız həmin ərazilərdə deyil, bütövlükdə ölkə
iqtisadiyyatında uzunmüddətli
dayanıqlı inkişaf
üçün platforma
yaradır. Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun bərpası
Azərbaycan üçün
həm tarixi ədalətin təntənəsi,
həm də yeni iqtisadi nizamın qurulması deməkdir.
Böyük Qayıdış Proqramının
maliyyə çərçivəsi
təkcə xərclərin
cəmi kimi dəyərləndirilmir. Burada
əsas məqsəd ərazilərin köklü
şəkildə yenidən
formalaşdırılmasıdır. Yəni, dövlət yalnız müvəqqəti
ehtiyacları qarşılamır,
həm də gələcək nəsillərin
yaşayacağı, işləyəcəyi
və inkişaf edəcəyi mühitin təməlini qurur. Bu, sadəcə bərpa deyil, tamamilə yeni konsepsiyanın reallaşdırılmasıdır.
Azad edilmiş torpaqlara
qayıdan hər bir insanın təhlükəsiz və
rahat yaşayış
mühitinə malik olması
dövlət siyasətinin
mahiyyətini təşkil
edir.
Artan büdcə imkanları…
Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda maliyyə təminatının artırılması insanların doğma yurdlarına qayıdış prosesini birbaşa sürətləndirir. Məcburi köçkünlərin illərdir gözlədiyi bu gün azad edilmiş kəndlərdə, şəhərlərdə yeni həyatın bərpası ilə real formaya düşür. Dövlət büdcəsi hesabına qurulan yollar qayıdışın fiziki infrastrukturunu təmin edir, tikilən evlər sosial bərabərliyi möhkəmləndirir, yaradılan yeni iş yerləri isə məcburi köçkünlərin iqtisadi adaptasiyasını təmin edir. Maliyyə təminatının bu ölçüdə olması yalnız normal yaşayış şəraitinin qurulması deyil, həm də həmin ərazilərin regional iqtisadiyyata inteqrasiya olunması üçün strateji platforma yaradır.
Böyük Qayıdış prosesinə ayrılan vəsaitin həcmi həm onun milli prioritet kimi qəbul olunduğunu, həm də Azərbaycanın iqtisadi gücünün artan dinamika ilə inkişaf etdiyini sübut edir. Dövlətin maliyyə yükünü bu qədər böyük miqyasda daşıya bilməsi ölkə iqtisadiyyatının son illərdə keçdiyi modernləşmə mərhələsinin nəticəsidir. İnvestisiya imkanlarının genişlənməsi, qeyri-neft sektorunun möhkəmlənməsi, beynəlxalq ticarət və nəqliyyat-logistika əlaqələrinin diversifikasiyası büdcə gəlirlərinin artmasına imkan verir və bu artım ilk növbədə azad edilmiş ərazilərin bərpasına yönəlir.
Yaxın üç ilin uzunmüddətli maliyyə
çərçivəsi
Gələcək illərin büdcə çərçivəsi də eyni strategiyanı davam etdirir. 2026–2029-cu illər üçün hazırlanmış maliyyə çərçivəsi Böyük Qayıdış Proqramının uzunmüddətli maliyyə təminatını məqsədyönlü şəkildə formalaşdırır. Bu isə yalnız növbəti ilin deyil, həm də yaxın üç ilin iqtisadi planlaşdırılmasının mərkəzində dayanır. Beləliklə, bərpa prosesi təsadüfi dinamika ilə deyil, ardıcıl, planlı və institusional şəkildə həyata keçirilir. Bu, həm maliyyə dayanıqlığını qoruyur, həm də layihələrin davamlı icrasını təmin edir.
Yekun hədəf: Məskunlaşma,
iqtisadi inteqrasiya və dayanıqlı inkişaf
Bu mərhələdə əsas hədəf azad edilmiş bölgələrdə əhalinin sıx məskunlaşması, iqtisadi fəallığın bərpa olunması və regionun ölkə iqtisadiyyatına inteqrasiyasıdır. Böyük Qayıdış Proqramı yalnız fiziki infrastrukturun qurulması ilə məhdudlaşmır; burada sosial reabilitasiya, iqtisadi inkişaf, təhlükəsizlik təminatı və uzunmüddətli regional planlaşdırma kimi müxtəlif komponentlər mövcuddur. Ayrılan vəsaitlər bütün bu istiqamətlərin paralel şəkildə inkişafına xidmət edir.
Əldə olunan nəticələr göstərir ki, Azərbaycanın büdcə siyasəti yalnız cari ehtiyaclara deyil, gələcək inkişaf modellərinə əsaslanır. Bu siyasətin əsasında dövlət başçısının müəyyən etdiyi strateji prioritetlər dayanır. Büdcə imkanları genişləndikcə ilk növbədə azad edilmiş ərazilərdə quruculuq işlərinin sürətləndirilməsi əsas məqsəddir. Bu yanaşma tarixi ədalətin bərpasını bütünlüklə tamamlayır və işğaldan azad edilmiş ərazilərin gəlişəcək nəsillər üçün inkişaf mərkəzinə çevrilməsini təmin edir.
Nigar Orucova
İki sahil.- 2025.- 21 noyabr, ¹212.- S.6.