Regional liderliyin yeni mərhələsi

Azərbaycan və Mərkəzi Asiya dövlətləri arasında uzun illərdir mövcud olan tarixi, mədəni və mənəvi yaxınlıq bu gün yeni siyasi məzmun qazanır

Artıq bir neçə ildir Azərbaycanın Mərkəzi Asiya ölkələri, o cümlədən türk dövlətləri ilə münasibətlərində böyük canlanma müşahidə olunur. Vətən müharibəsindən sonra Azərbaycanın nəqliyyat-logistika imkanlarının genişlənməsi ölkəmizi Şərqlə Qərb arasında mühüm nəqliyyat qovşağına çevirib. Təsadüfi deyil ki, bu gün Mərkəzi Asiya ölkələrindən Avropaya gedən ən qısa və təhlükəsiz tranzit daşımalar məhz ölkəmizin ərazisindən həyata keçirilir.

Bundan başqa, "Rəqəmsal İpək Yolu" layihəsi Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri arasında əməkdaşlığın inkişafı baxımından mühüm layihələrdən biridir. Fiber-optik infrastrukturun yaradılmasına yönəlmiş və üzərində fəal iş aparılan bu layihə ölkələrimiz arasında əməkdaşlığın yeni sahəsidir. Ən əsası isə Azərbaycanı və Mərkəzi Asiya ölkələrini xalqlarımızın çoxəsrlik qardaşlıq münasibətləri bağlayır. Azərbaycanın Mərkəzi Asiya dövlətləri ilə inkişaf edən və genişlənən əlaqələrini xarakterizə edən amillərdən biri də yüksəksəviyyəli qarşılıqlı səfərlərdir. Bu fonda qeyd edək ki, son illər ərzində Prezident İlham Əliyev mütəmadi olaraq Mərkəzi Asiya dövlətlərinə, bu regionda yerləşən ölkələrin başçıları isə Azərbaycana səfərlər edirlər. Həmin səfərlər zamanı imzalanan sənədlər ölkələrimiz arasında əməkdaşlığın genişləndirilməsi üçün möhkəm təməl rolunu oynayır.

Azərbaycan hazırda Mərkəzi Asiya ölkələri ilə sənaye, kənd təsərrüfatı, xüsusən də pambıqçılıq, ipəkçilik, bağçılıq və heyvandarlıq sahələrində çoxsaylı layihələr həyata keçirir. Mərkəzi Asiyadan olan şirkətlərin Azərbaycanda fəaliyyət göstərən Ələt Azad İqtisadi Zonasına indiki marağı da ikitərəfli əlaqələrin daha da möhkəmlənməsinə böyük inam yaradır. Ələt Azad İqtisadi Zonası daha çox nəqliyyat, logistika sahəsinin formalaşmasına xidmət edir. İnvestisiyaların cəlb olunması burada əsas hədəf olaraq nəzərdə tutulur. Belə bir iqtisadi zonanın yaradılması isə Azərbaycanın tranzit ölkə olaraq öz imkanlarını genişləndirməyə şərait yaradır və ölkə ərazisinə yükdaşımaların artırılmasını şərtləndirir. Digər tərəfdən, Şərq-Qərb marşrutu ilə yükdaşımalara artan tələbatı təmin etmək məqsədilə Azərbaycan Bakı-Tiflis-Qars dəmir yolunun müasirləşdirilməsi istiqamətində mühüm layihələr həyata keçirir. Buna paralel olaraq, Bakı Ticarət Limanının imkanları bugünkü 15 milyon tondan 25 milyon tona qədər artırılır. Mərkəzi Asiya ölkələri bununla Xəzər dənizi vasitəsilə Azərbaycan üzərindən dünya bazarına daha çox məhsul ixrac etmək, Orta Dəhlzin imkanlarından geniş şəkildə yararlanmaq imkanı qazanırlar. Nəticədə Xəzər dənizi Azərbaycanla Mərkəzi Asiyanı daha sıx birləşdirir. Dünyanın sabit məkanları sırasında yer alan Azərbaycanın və Mərkəzi Asiya dövlətlərinin sıx inteqrasiyası onların inkişafı üçün yeni mərhələlər açır. Həm də bu onunla şərtlənir ki, həm Azərbaycan, həm də Mərkəzi Asiya dövlətləri başqalarının diktəsi ilə hərəkət etməyən müstəqil subyektlərdir.

Bir neçə gün öncə Daşkənddə Mərkəzi Asiya Dövlət Başçılarının 7-ci Məşvərət Görüşü baş tutdu. Sammitdə Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Türkmənistan və Özbəkistan prezidentləri ilə yanaşı, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ilk dəfə olaraq tamhüquqlu iştirakçı kimi iştirak etdi. Əlbəttə ki, bu sammitin əsas nəticə sənədi Azərbaycanın “Mərkəzi Asiya” formatına tamhüquqlu üzv kimi qəbul edilməsi qərarı oldu. Birgə bəyanatda, həmçinin Mərkəzi Asiyanın Regional Təhlükəsizlik, Sabitlik və Davamlı İnkişaf Konsepsiyası, eləcə də 2026-2028-ci illər üçün Təhlükəsizlik Riskləri Kataloqu təsdiqləndi. Xarici işlər nazirlərinə tənzimləyici sənədləri Azərbaycanın yeni statusuna uyğunlaşdırmaq tapşırıldı. Bu addımı regional əməkdaşlıq arxitekturasında yeni bir mərhələnin, həm də daha institusional “Mərkəzi Asiya + Azərbaycan” formatının başlanğıcı kimi qəbul etmək olar. Aydındır ki, Mərkəzi Asiya məsləhət formatına daxil olmaq Azərbaycanın Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya arasında körpü rolunu gücləndirir. Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi: “Azərbaycan Cənubi Qafqazda yerləşsə də, bu gün fəal qarşılıqlı fəaliyyət sayəsində Mərkəzi Asiya və Azərbaycan artıq qlobal miqyasda nüfuzu əhəmiyyətli dərəcədə artan vahid geosiyasi və geoiqtisadi regiondur”. Bu, ölkəmizin, xüsusən də Avrasiya xəritəsindəki strateji təsirini genişləndirir. Eyni zamanda, onun beynəlxalq mövqeyini gücləndirir və tranzit, su ehtiyatları, enerji və təhlükəsizlik kimi strateji məsələlərdə ortaq mövqelərin inkişaf etdirilməsinə imkan verir. Bundan əlavə, Azərbaycanın Mərkəzi Asiya ölkələrinin əməkdaşlıq formatına qoşulması qərarı regionda qlobal səhnədə vahid və əlaqələndirilmiş mövqe nümayiş etdirmək istəyinin artmasını əks etdirir.

Göründüyü kimi, Azərbaycan tək bir regionun deyil, Avrasiyanın bütövlükdə siyasi və iqtisadi proseslərinin aktiv iştirakçısı və formalaşdırıcısı kimi çıxış edir. Mərkəzi Asiya platformasına tamhüquqlu şəkildə daxil olmaqla, Azərbaycan həm milli maraqlarını daha güclü müdafiə edir, həm də Türk dünyasının inteqrasiya xəttinə strateji töhfə verir. Bu addım ölkəmizin yüksələn beynəlxalq nüfuzunun və regional liderliyinin növbəti təsdiqidir.

Sevinc Azadi

İki sahil.- 2025.- 22 noyabr, №213.- S.7.