Tahir Salahov: Rəssama alqışlar beş yüz il sonra da qismət olur

Noyabrın 29-da Rusiya Rəssamlar Akademiyasının vitse-prezidenti, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, Rusiya və Azərbaycanın xalq rəssamı, İspaniyanın San-Fernando Kral İncəsənət Akademiyasının və Fransa Ölməz Əsərlər Akademiyasının müxbir üzvü Tahir Salahovun 80 yaşı tamam olur. Böyük rəssam yubileyi münasibətilə APA-ya müsahibə verib.

- Tahir müəllim, Bakıda başlayan yubiley tədbirləriniz harada davam etdiriləcək?

- Mən 1928-ci il noyabrın 29-da Bakıda dünyaya gəlmişəm və ayın 29-da Bakıda çoxsaylı dostlarımın əhatəsində yubileyi qeyd edəcəyik. Rusiya, Fransa, ABŞ, Almaniya və digər ölkələrdən həmkarlarım mənim qonağım olacaqlar. Onların sırasında əfsanəvi modelyer Pyer Karden də var. Biz onunla birlikdə Fransa Ölümsüz İncəsənət Əsərləri Akademiyasının üzvüyük. Mən 1986-cı ildə həmin akademiyanın üzvü seçilmişəm. Mənə Moskva Yekaterina Fondunun salonlarında sərgi təşkil etmək də təklif olunub. Yanvarın 15-də orada sərgi və yubiley tədbiri keçiriləcək. Xaricdə də tədbirlər keçirilə bilər.

- Rəssamın öz dünyagörüşünü ifadə edə bilməsi üçün 80 yaş kifayət edirmi?

- Tisian (İntibah dövrünün məşhur rəssamlarından biri, italiyalı - red.) özünün ən yaxşı əsərlərini 90 yaşında yaradıb. Rəssam yaradıcılığı fədakar bir işdir. Mən hesab edirəm ki, bütün sənət nümayəndələri arasında ən fədakar olanlar məhz rəssamlardır. Onlar daim təklikdə çalışırlar və bəzən şöhrət onlara dünyadan köçdükdən sonra çatır. Mən hesab edirəm ki, rəssama alqışlar 500 il sonra da qismət olur.

- Bəs siz şöhrət qapısını nə vaxt açdınız?

- 1962-ci ildə SSRİ-ni Venesiya biennalesində (dünyanın ən məşhur təsviri sənət sərgisi - red.) təmsil etmişəm. Öz fərdi sərgimlə sovet təsviri sənətinin şərəfini qorumuşam. Həmin vaxt mənim 34 yaşım vardı. Orada mənim “Təmirçilər”, “Sübh vaxtı Moskva” əsərlərim, Qara Qarayevin portreti, “Neftçi” portreti və natürmortlarım sərgiləndi. Biennale iştirakçısı olmaq böyük avtoritet deməkdir. Bunun İtaliya mətbuatında xoş əks-sədası oldu və bu yazılar sonradan sovet mətbuatında da təkrar çap edildi. İndi ötən illər mənim gözlərimin önündə yenidən canlanır.

- Hazırda bu əsərlər harada saxlanılır?

- Müxtəlif muzeylərdə. Tretyakov Qalereyasında 40-a yaxın rəngkarlıq, qrafika və rəsm işim saxlanılır. Mənim üçün çox xoşdur ki, bunların arasında Qara Qarayevin portreti də var. Tretyakov Qalereyası iri beynəlxalq sərgilərdə bu əsəri hər zaman nümayiş etdirir. Bu əsərləri sərgilərin kuratorları özləri seçirlər. Nyu-Yorkda BMT-nin 60 illiyinə həsr olunmuş sərgidə Rusiya muzeylərində olan və 9 əsri təmsil edən 270 əsər, o cümlədən Qara Qarayevin portreti də sərgiləndi. Daha sonra bu portret Bilbao Muzeyində nümayiş etdirildi. Tretyakov Qalereyasında “Abşeron qadınları” əsərim, Şostakoviçin, Rostropoviçin, Fidan Qasımovanın portretləri və digər rəsm əsərlərim də saxlanılır. Əsər muzeydə və ya şəxsi kolleksiyada saxlanılırsa, o iş yaşayır. Fərdi sərgilərimin keçirildiyi ABŞ-da, Yaponiyada, Çində və digər ölkələrdə də əsərlərim var.

- Xaricdə konkret hansı əsərləriniz var?

- Mən indi sizə çoxlarının bilmədiyi bir işimdən danışacağam. 2002-ci ildə Atatürkün mavzoleyində Atatürk və Qurtuluş savaşı muzeyinin yaradılması işinə mən rəhbərlik etmişəm. Bu qrupa türkiyəli və rusiyalı rəssamlar, o cümlədən mənim şagirdlərim daxil idi. Biz ilyarım orada çalışdıq, uzunluğu 40 metr, eni 8 metr olan 3 diaromdan ibarət hissə və Atatürkün həyat və fəaliyyətini, onun Atatürk kimi formalaşmasını, zəfərlərini, Türkiyə Cümhuriyyətinin quruluşunu əks etdirən 30-a yaxın əsər yaratdıq. (Diarom elə bir məkandır ki, orada müxtəlif bədii və texniki vasitələrin sintezi əsasında insanlarda baxdıqları sənət əsərlərində əks olunmuş hadisələrdə iştirak illüziyası yaradır - red.) Diaromlarda Sakarya və Çanaqqala savaşları və Türkiyənin gələcəyini müəyyən etmiş digər vacib tarixi hadisələr təsvir olunub. Bu məkanın açılışında bizləri müxtəlif mükafat və diplomlarla təltif etdilər.

- Bəs bu barədə niyə məlumat yayılmadı?

- Biz Türkiyədə keçirilən mükafatlandırma mərasimindən Bakıya qayıtdıq və burada dahi həmyerlimiz Müslüm Maqomayevin yubiley tədbirində iştirak etdik. Heydər Əliyevlə söhbət zamanı mən ona Türkiyədən gəldiyimizi bildirdim. Amma o, bizim fəaliyyətimizdən xəbərdar idi və mənə dedi: “Mənə sənin orada böyük işlər gördüyünü söylədilər. Görüşərik və bu haqda ətraflı danışarsan”. Cavab verdim ki, mütləq. Bir qədər vaxt keçdi və o, müalicəyə yollandı. Fikirləşdim ki, mətbuata məlumat versəm və Heydər Əliyev bunu oxusa, düşünər ki, Tahir məni gözləmədi. İlk dəfə məhz Heydər Əliyevə məlumat vermək istəyirdim, ona görə də heç yerdə bu haqda danışmadım. Lakin taleyin hökmü başqa cür oldu. Heydər Əliyev dünyadan köçdü və mən gördüyüm iş haqqında ona danışa bilmədim. Məhz bu səbəblə Atatürkün mavzoleyində çalışan yaradıcı qrupa başçılıq etdiyimi çoxları bilmir.

- Sizin emalatxananız muzeyi, yaradıcılıq mərkəzini xatırladır. Bu emalatxananın hər hansı statusu varmı?

- Mən 16 ildir burada məskən salmışam və burada çalışıram. Əvvəl hər şey primitiv səviyyədə idi, yavaş-yavaş qaydaya saldım. Bakıya gəldikdə burada yaratdığım işləri burada qoyub getmişəm. Düşünürəm ki, status verərlər, amma mən özüm heç nə istəmirəm. İlk dəfədir ki, burada jurnalistləri qəbul edirəm. Ötən illər ərzində heç kimi dəvət etməmişdim, indi isə yubileyə gələn qonaqlarımı qəbul etmək istəyirəm. Bunu mərhum musiqişünas Firudin Şuşinskidən öyrənmişəm. Hələ Qarabağ hadisələrindən çox-çox əvvəl o, milli musiqi alətləri haqqında kitab yazmış və düşmənlərimizə cavab vermişdi. Bundan sonra onun müəyyən problemləri oldu. O çətin günlərdə mən onun portretini yaratmışdım. Evdə musiqi alətləri, fotoşəkillər və həyat tarixçəsinin sərgiləndiyini ilk dəfə onun evində gördüm. Bu, ibrətamiz idi və məndə də belə arxiv və öz həyatıma aid bu cür fon yaratmaq ideyası yarandı.

- İllər ötdükcə Azərbaycan öz dünya şöhrətli dahilərini itirir. Bəs niyə onların əvəzinə yeniləri gəlmir?

- Gəlir. Hər şeyə ümidli baxmaq lazımdır. Azərbaycan həmişə dünyaya istedadlar bəxş edib. Hazırda mükəmməl gənc heykəltəraş və rəssamlarımız var. Rəssamlıq Akademiyasında dövlət komissiyasının sədriyəm, bakalavr və magistrlərdən imtahan götürürəm. Bizdə çox gözəl gənclik var. Hər şey tədricən və gözlənilmədən olacaq.

- Bakının göz önündə dəyişən çöhrəsinə münasibətiniz necədir?

- Bakı müasir şəhərin doğuşu ərəfəsindədir. Bu barədə müxtəlif mülahizələr ola bilər. Vaxtilə 1926-cı ildə baş memar İvanitski təklif etmişdi ki, Bakı Qara şəhər istiqamətində böyüsün, sənaye hissəsi isə Qaradağ tərəfdə olsun. Bu ideyaya yalnız indi gəlib çıxıblar. Mən dəyişikliklərə nikbinliklə baxıram.

İki sahil.- 2008.- 29 noyabr.- S.8.