Azərbaycan Mərkəzi Bankının ölkə iqtisadiyyatında rolu

Son illər həyata keçirilən iqtisadi inkişaf və modernləşmə strategiyası əhalinin həyat standartlarını və sosial rifahını əhəmiyyətli dərəcədə yüksəldib, nəticədə ölkə orta gəlirli dövlətlər qrupuna daxil olub.

Milli iqtisadiyyat hal-hazırda modern sosial-iqtisadi infrastruktura, yüksək məşğulluq səviyyəsinə və beynəlxalq rəqabət imkanlarına malikdir.

Azərbaycan Mərkəzi Bankı son 20 ildə öz mandatını müvəffəqiyyətlə yerinə yetirərək dövlətin iqtisadi inkişaf strategiyasına aktiv dəstək verib. Bank öz məqsədyönlü fəaliyyəti ilə makroiqtisadi və maliyyə sabitliyini etibarlı şəkildə qoruyur, bank və ödəniş sistemlərinin inkişafını təmin edir, ictimai dəyər yaradan digər mühüm funksiyaları effektiv həyata keçirir.

Bank makroiqtisadi institut və meqatənzimləyici orqan kimi uzun illər ərzində korporativ idarəetmə ənənəsini və dəyərlərini formalaşdırıb. Bank özünün insan kapitalını inkişaf etdirib, ən son texnoloji innovasiyalardan bəhrələnib və intensiv beynəlxalq əməkdaşlığa nail olub. Bu işlər bankın fəaliyyətinin səmərəli qurulmasına imkan verərək nəticədə ona yüksək ictimai inam formalaşıb.

Sabit maliyyə siyasəti

Mərkəzi Bank fəaliyyəti dövründə əhalinin əmanətlərinin qorunması, maliyyə sabitliyinin tam təminatı istiqamətində bir sıra mühüm addımlar atıb. Mərkəzi Bankın siyasəti bank sektorunda maliyyə sabitliyinin qorunmasına və bank sektorunun inkişafına yönəldilib. Bu siyasət çərçivəsində görülən tədbirlər nəticəsində ölkədə bank sisteminin sabitliyi qorunmuş və maliyyə sisteminin institusional inkişafı davam edib.

Maliyyə xidmətlərinə çıxış imkanları artıb, iqtisadiyyatın kreditləşdirilməsi davam etdirilib. Kreditlərin stabil resurslar hesabına maliyyələşməsi təmin olunub, əmanətlərin müddət və valyuta strukturunda müsbət meyillər müşahidə olunub. Qlobal iqtisadiyyatda zəif də olsa, artımın davam etməsi və enerji qiymətlərinin yüksək qalması şəraitində 2011-ci ilin ötən dövründə ölkənin xarici mövqeyi əlverişli olaraq qalıb.

İxracdan əlavə dövr ərzində ölkəyə xarici valyuta daxilolmaları, həm də pul baratları və xarici investisiyalar hesabına artıb. Belə ki, 2011-ci ilin 9 ayında əvvəlki ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə ölkəyə daxil olan pul baratlarının həcmi 38% artmış və 1321 mln. dollar təşkil edib. Ölkə iqtisadiyyatına qoyulmuş xarici investisiyaların həcmi isə ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 25.6% artıb. Qlobal əmtəə bazarlarında qiymətlərin artmaqda davam etməsi və məcmu tələbin canlanması şəraitində inflyasiyanın aşağı səviyyədə saxlanılması mühüm vəzifə olaraq qalıb.

Ölkənin tədiyə balansında irihəcmli profisit şəraitində manatın məzənnəsinin möhkəmlənməsi müşahidə olunmuşdur. Lakin məzənnənin əhəmiyyətli möhkəmlənməsinin qarşısını almaq və bununla da qeyri-neft sektorunun rəqabət qabiliyyətinə neqativ təsirləri neytrallaşdırmaq üçün Mərkəzi Bank tərəfindən 497 mln. dollar həcmində valyuta sterilizasiyası həyata keçirilib. Nəticədə manatın ABŞ dollarına qarşı məzənnəsi mülayim templə möhkəmlənib. Milli valyutanın məzənnəsinin sabitliyi dövr ərzində ölkədə makroiqtisadi və maliyyə sektorunun sabitliyinə müsbət təsir göstərib.

Məcmu tələbin canlanmasını, inflyasiya risklərini və tədiyə balansının proqnozlarını nəzərə alaraq Mərkəzi Bank uçot dərəcəsinin 2 dəfə dəyişərək 3%-dən 5,25%-ə qaldırılmasına dair qərar qəbul edib. Pul kütləsinin artım templərinin tənzimlənməsi məqsədilə bankların daxili və xarici öhdəlikləri üzrə məcburi ehtiyat normasının manat üzrə 0,5%-dən 2%-ə, xarici valyuta üzrə isə 3%-ə qaldırılması barədə qərarlar qəbul edilib. Bütün bu sadalananlar ölkənin maliyyə sisteminin sabit inkişafına yol açıb. Mərkəzi Bank Azərbaycan Respublikası ərazisində nağd pul emissiyasını həyata keçirən yeganə orqandır.

Odur ki, Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankının əsas funksiyalarından biri ölkədə nağd pul dövriyyəsinin təşkil edilməsi, pul nişanlarının tədavülə buraxılması və tədavüldən çıxarılmasıdır. Bu məqsədlə Mərkəzi Bank pul nişanlarına olan tələbatı müəyyənləşdirir, pul nişanlarının istehsalını təşkil edir, onların daşınmasını və saxlanmasını təmin edir, pul nişanlarının ehtiyatlarını yaradır və həmin ehtiyatlara sərəncam verir, kredit təşkilatları tərəfindən nağd pulun saxlanması, inkassasiyası və kassa əməliyyatlarının aparılması qaydalarını müəyyən edir.

Davamlı inkişaf strategiyası

Hazırda Mərkəzi Bank bank sektorunda səmərəli bank nəzarəti və tənzimlənmənin daha böyük əhəmiyyət kəsb etdiyi yeni inkişaf mərhələsinə başlayır. Bildiyiniz kimi, Azərbaycanda bank nəzarətinin və tənzimlənməsinin əsas məqsədləri bank sistemində sabitliyin saxlanması, əmanətçilərin və kreditorların maraqlarının müdafiəsidir. Elə buna görə də ölkə iqtisadiyyatının dayanıqlı inkişafına bank tərəfindən verilən dəstəyin daha da artırılması tələb olunur ki, bunun üçün də Mərkəzi Bankda institusional idarəetmənin müasirləşdirilməsi siyasəti və insan kapitalının inkişafı davam etdirilir.

Növbəti dövrdə bank yeni prioritetlərinə uyğun olaraq fəaliyyətini beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırmağı, ən müasir tələblərə uyğun korporativ idarəetmə sisteminin inkişafını, müasir və güclü insan kapitalının formalaşdırılmasını, ölkənin iqtisadi inkişaf strategiyasına daha aktiv dəstəyin verilməsini planlaşdırır. Əldə olunmuş nailiyyətlər bundan sonra da bankın missiyasını uğurla həyata keçirmək üçün dəyərli aktivlərdir.

Lakin orta və uzunmüddətli perspektivdə bankın qarşısında yeni strateji çağırışlar dayanır. Qlobal iqtisadi mühitin mürəkkəbləşməsi şəraitində makroiqtisadi sabitliyin qorunması daha da aktuallaşır.

Eyni zamanda son qlobal böhrandan sonra maliyyə sabitliyinin qorunması üzrə yeni tənzimləmə mexanizmlərinin formalaşdırılması vacibdir və artıq beynəlxalq miqyasda bu səylər güclənib. Belə bir şəraitdə daim müasirləşmə prinsipini əldə rəhbər tutan bankın bir sıra funksiyalarına xidmət edən fəaliyyət çərçivələrinin daha da təkmilləşdirilməsi və müasirləşdirilməsi zərurəti yaranmışdır.

Digər tərəfdən yeni qlobal şəraitdə ölkə iqtisadiyyatının dayanıqlı inkişafına bank tərəfindən verilən dəstəyin daha da artırılması tələb olunur. Bunun üçün bankda institusional idarəetmənin müasirləşdirilməsi siyasəti və insan kapitalının inkişafı davam etdirilməlidir. Bu çağırışları əsas götürən bank onları özünün strateji fəaliyyətinin prioritetinə çevirib.

Növbəti strateji dövrdə bank yeni prioritetlərinə uyğun olaraq fəaliyyətini başlıca funksional fəaliyyət sferalarının əsaslı müasirləşdirilməsi və beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması, ən müasir tələblərə uyğun korporativ idarəetmə sisteminin inkişafı, müasir və güclü insan kapitalının formalaşdırılması və ölkənin iqtisadi inkişaf strategiyasına daha aktiv dəstəyin verilməsi istiqamətlərdə həyata keçirəcək.

Ölkədə mövcud olan dayanıqlı siyasi və sosial-iqtisadi sabitlik, iqtisadi şaxələnmə və islahatlar strategiyasının realizasiyası, dövlətimizin qlobal inteqrasiya proseslərinə aktiv qoşulması və artan beynəlxalq nüfuzu, habelə iqtisadiyyatın bütün sahələrində texnoloji innovasiyaların geniş tətbiqi bu prioritetləri uğurla reallaşdırmaq üçün əlverişli imkanlar yaradır.

Yazı Mərkəzi Bank tərəfindən keçirilən “Azərbaycan Mərkəzi Bankının ölkə iqtisadiyyatinda rolu” mövzusundakı məqalə müsabiqəsinə təqdim olunur.

İbrahim Abbasov

İqtisadiyyat.- 2011.- 9-15 dekabr.- S.6.