Azərbaycan Mərkəzi Bankının ölkə iqtisadiyyatında rolu

Müstəqil Azərbaycan bank sisteminin təşəkkül prosesi qısamüddətli xarakter daşısa da, bu müddət Azərbaycan Mərkəzi Bank sisteminin formalaşması üçün heç də asan olmamışdır. Bank sektoru kommersiya təşkilatlarının iqtisadi həyatının formalaşma, yaşamağa canatma, müflisləşmə, birləşmə kimi fazalarından keçmişdir. Tarixi baxımından 10 il böyük deyil. Amma bu, ölkədə, o cümlədən bank sistemində görülən işlərdən əldə olunan nailiyyətlərin miqyası baxımından böyük tarixi inkişaf dövrüdür. Azərbaycan banklarının xarici ölkələrin banklarından, beynəlxalq maliyyə institutlarından kreditlər cəlb etməsi, eləcə də Azərbaycanının bank kapitalının xarici bank bazarında iştirak etməsi Mərkəzi Bank sisteminin beynəlxalq aləmdə də nüfuz və inam qazanmağa başladığını göstərir. Mən, bu məqaləmdə məhz AMB-nin son 20 ildə AR-da olan xidmətlərindən danışacam. Hər bir şəxs üçün maraq oyada bilər ki, AMB son 20 ildə hansı fəaliyyətləri həyata keçirmək üçün lazımlı şərtlər üzərində dayanmış və müasirləşmə müddətində həll edilməsi lazım olan aktual problemləri nəzərdən keçirmişdir.

Gəlin bir qədər geniş baxaq:

“Azacıq tərcübə çox nəzəriyyədən dəyərlidir”, bir qədər təhlükəli olsa da, yarı həqiqətdir. Sağlam nəzəriyyə qədər pratiki olan heç nə yoxdur.

Hökumətin kənd təsərrüfatına subsidiyaları siyasəti fonunda fermerə bu qədər böyük məbləğdə kredit verilməsi ağıllı işdirmi ?

Bank meneceri soruşur: “ Şosse yolunun çəkilməsi yaxınlıqda yerləşən müxtəlif evlərin dəyərinə necə təsir göstərər ?

Mülk alqı –satqısı ilə məşğul olan agent soruşa bilər: Mühasib üçün maraqlı ola bilər, görəsən “hökumət növbəti ildə gəlir vergisini və ya mənfəət vergisini artıracaqmı”?

Firmanın katibi maraqlanır. Firmanın gəliri harada daha sərfəli olaraq investisiya edilə bilər?

Hər kəs bu suallara fərqli yanaşa bilər, lakin iqtisadçılar və bank sektorunda çalışanlar bu suallara daha geniş fikir söyləyə bilər. Çünki onların həm pratiki, həm də nəzəri olaraq bu sahədə təcrübələri çoxdur. Mən bir iqtisadçı kimi aşağıdakı suallara qısaca olaraq belə cavab verirəm.Yazdığım bu məqaləni 3 sual əsasında izah edəcəm .

İqtisadiyyatda mərkəzi bankin rolu nədən ibarətdir?

Cavab: Xalqın, ,dövlətin Mərkəzi bankı olaraq, Mərkəzi bank əsasən 3 işi görür:

O, bank, maliyyə və ödəniş sistemlərinin təhlükəsiz, möhkəm və stabil saxlanması üçün işləyir.

O necə fəaliyyət göstərir?

Cavab: Eyni zamanda o dövlətə və bank sisteminə maliyyə xidmətləri göstərir.

O iqtisadiyyat üçün nə edə bilər?

Cavab: Sonda və ən önəmli, Mərkəzi Bankın pul siyasətinin idarəetməsi maksimum sabit iş məşğulluğunu və stabil qiymətləri təmin etməklə iqtisadiyyatın uzun müddət sağlam qalmasını təmin edir.

Gəlin bir qədər geniş baxaq:

İqtisadiyyatda mərkəzi bankin rolu nədən ibarətdir?

Ümumiyyətlə hər bir ölkənin maliyyə sistemini təşkil edən dörd əsas meyar mövcuddur:

1) Mərkəzi Bank 2) Maliyyə vasitəçiləri 3) İş adamları d) İnvestisiya qoymaq istəyənlər.

Bunlar arasında ən önəmli rolu daşıyan Mərkəzi Bankdır. Bunlara baxmayaraq Mərkəzi Bankın spesifik funksiyalarını tam olaraq söyləmək çox çətindir. Mərkəzi bankın reklamı onun üzərinə düşən funksiyalarla qarşılıqlı əlaqədədir. Bu funksiyalar isə zamana, ehtiyaclara və ölkənin maliyyə sisteminin strukturuna görə dəyişdirilə bilər. Mərkəzi Bankın tarixi iki əsr əvvələ gedib çıxır. Müasir dövrümüzdəki Mərkəzi Bankın strukturu isə tam olaraq yeni bir formaya gəlib çıxmışdır. Elektrik enerjisi və avtomobil kimi mərkəzi banklar da 20 əsrin məhsuludur. Ancaq onu da qeyd etmək lazımdır ki , 20-ci əsrin əvvəlində qərb dünyasında da heç bir Mərkəzi Bank fəaliyyət göstərməmişdir. Qeyd edək ki, Mərkəzi Bankların ümumi xarakterikasına baxsaq, bütün ölkələrin bank sistemlərinin əsas hissəsini mərkəzi banklar etdiyini görərik. Ayrı-ayrı ölkələrdə isə bu banklar müxtəlif cür adlandırılır: Milli Bank, Xalq Bank, Dövlət Bankı, Ehtiyat Bankı, Emissiya Bankı, Federal Ehtiyat Sistemi, bəzi ölkələrdə isə sadəcə ölkələrin adı ilə bağlı olaraq, məsələn, İtaliya Bankı, Yaponiya Bankı və s. adlandırılır. Müxtəlif ölkələrdə mərkəzi banklar müxtəlif illərdə yaranmışdır. Ümumiyyətlə, onlardan ən birincisi təqribən üç əsr əvvəl İsveçrədə 1668-ci ildə yaranmışdır. İngiltərədə Mərkəzi Bank 1694-cü ildə , Fransada 1880-ci ildə, Almaniyada Reyxsbank 1875-ci ildə, İtaliyada 1893-cü ildə, Norveçdə 1816-cı ildə,ABŞ –da Federal Ehtiyat Sistemi 1913-cü ildə, Rusiya Dövlət Bankı 1860-cı ildə, Azərbaycan Milli (Mərkəzi ) bankı 1992-ci ildə yaranmışdır.

Müasir maddi sistemin əsasını təşkil edən Mərkəzi Bank, ölkə iqtisadiyyatının şəffaf eləcə də ölkənin maliyyə işlərini yerinə yetirilməsində önəmli rola malikdir. Mərkəzi bankın funksiyalarının ölkədən ölkəyə dəyişməsinə baxmayaraq, müasir mərkəzi bankın 3 vacib funksiyası mövcuddur:

1) Ölkənin pul bazarında şəffaflığın qorunması;

2) Banknotların və istiqrazların mənbəyi olaraq xidmət göstərməsi;

3) Ölkənin bank funksiyasının öz üzərinə götürməsi.

Dünya maliyyə bazarlarında ən vacib iştirakçılar arasında Mərkəzi Banklar pul siyasətini həyata keçirən dövlət orqanlarıdır. Mərkəzi Bankların fəaliyyəti faiz dərəcələrinə kredit məbləğinə, pul kütləsinə təsir göstərir və o, bütün maliyyə bazarlarına birbaşa təsir göstərə bilmir, lakin ümumi məhsula və inflyasiyaya öz təsirini göstərə bilir. Mərkəzi Bankın maliyyə bazarlarında oynadığı rolu başa düşmək üçün ən azından ümumi iqtisadiyyatı başa düşməyə ehtiyac duyulur ki, bu təşkilatlar necə işləyir. Mərkəzi Bank ölkənin bank sisteminə nəzarət edir və bank sistemlərinə görə məsuliyyət daşıyır. Onlar kommersiya bankından informasiyanı toplayır və zəruri qərarlar qəbul edirlər:

1. Bank tədqiqatı (yoxlaması) aparmaq;

2. Bank tənzimlənməsini icra etmək.

Ölkə İqtisadiyyatında və maliyyə sistemində Mərkəzi Bankların rolları

Maliyyə sistemində mərkəzi banklar tərəfindən adətən oynanan rollar aşağıdakılardır:

a) Bazarın sabitləşdirilməsi; b) Pul kütləsinə nəzarət; c) Son kreditor instansiyası; (borc üçün alınacaq son yer); d) Bank sisteminin fəaliyyətinə nəzarət; e) Ödənişlərin axınını qorumaq və yaxşılaşdırmaq.

Mərkəzi bankın məqsəd və kanallar, onun ölkə iqtisadiyyatında apardığı işlər:

1. Ehtiyatlarının tam məşğulluğu; 2. Bütün mal və xidmətlərin ümumi qiymət səviyyəsinə münasib şəkildə stabillik etməsi. 3. Sabit şəkildə iqtisadi artım; 4. Ölkənin ödəniş balansının (tədiyyə balansının ) stabil saxlanması.

Dünyada Mərkəzi Bankın əsas məqsədləri:

a) müvafiq qiymət sabitliyi (inflyasiyanın aradan qaldırılması; b) tam məşğulluq; c) Davamlı iqtisadi artım ödəniş balansında və ya tədiyyə balansında tarazlıq.

Dünyada Mərkəzi banklar tərəfindən istifadə edilən valyuta siyasətinin kanalları

Azərbaycan mərkəzi bankinin iqtisadiyyatda rolu nədən ibarətdir ?

Əvvəlcə qeyd etdiyimiz kimi iqtisadiyyatda Mərkəzi Bankın rolu nədən ibarətdir? Bu suala qısa olsa da cavab vermişdik, ümumi bir halda, lakin indi isə son 20 ildə AMB –nin maliyyə və ödəniş sistemlərini təhlükəsiz , möhkəm və stabil saxlamaq üçün hansı strategiyaları həyata keçirdiyinə nəzər salsaq.

Azərbaycan mərkəzi bankinin bank sisteminin nəzarətində fəaliyyətləri və inkişafi

Bank sisteminə nəzarət və bu öhdəlikləri həyata keçirməklə Mərkəzi Bank aşağıdakı mühüm məqsədlərini reallaşdırır:

Bütövlükdə ölkənin maliyyə sistemində sabitliyin təmin edilməsi;

Bankların ictimai vəsaitlərindən səmərəli istifadəsinin təmin edilməsi;

Əhaliyə məxsus vəsaitlərin qorunması, saxlanması və sığorta olunmasının təmin edilməsi;

Banklar iqtisadiyyatın xüsusi özünəməxsus subyektidir. Onların fəaliyyətində əmtəə rolunda pulun çıxış etməsi.

Bank fəaliyyətinə nəzarəti təşkil etdiyindən və həyata keçirildiyindən əmanətçilərin maraqlarının pozulmasına görə Mərkəzi Bankın məsuliyyət daşıdığı güman oluna bilər. Lakin mövcud qanunvericiliyə uyğun olaraq Kommersiya bankları müstəqil hüquqi şəxsdir və müştərilərlə qarşılıqlı əlaqələrin seçilməsində sərbəstdir. Ona görə də kredit təşkilatlarının fəaliyyətində məsuliyyəti Mərkəzi Bankın üzərinə atmaq, fikrimizcə, düzgün olmaz. Söhbət onun məsuliyyətindən deyil, nəzarət sisteminin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasından, səmərəliliyinin artırılmasından, həmçinin nəzarətin metodlarından gedə bilər. AMB Bank nəzarətinin avtomatlaşdırılması çərçivəsində avtomatlaşdırılmış prudensial nəzarət hesabat sisteminin tətbiqi istiqamətində əhəmiyyətli işlər görülmüşdür. Bank nəzarətinin normativ bazasının Əsas Bazel prinsiplərinə uyğunlaşdırılması davam etdirilmişdir. Eyni zamanda yeni valyuta qanunvericiliyi əsasında valyuta tənzimlənməsi daha da təkmilləşdirilmiş, çirkli pulların maliyyə sektoru vasitəsilə yuyulmasının qarşısının alınması üzrə dünya təcrübəsi öyrənilmişdir. Qeyd edək ki, bank nəzarətinin keyfiyyətcə təkmilləşdirilməsi davam etdirilmişdir. İl ərzində ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyinin geniş texniki yardımından istifadə etməklə ayrı-ayrı bank risklərini tənzimləyən metodoloji baza, habelə Milli Bankın nəzarət funksiyası təkmilləşdirilmişdir. Bu günlərdə AMB Bazel sisteminin hesablama və idarə sisteminin yeni standartlarını qismən həyata keçirməyə başladı. Hal-hazırda AMB-da yeni idarə sistemi təyin olunmuşdur. Hər bank üçün 18 aylıq müddət təyin edilmişdir. Bu müddət ərzində bank bir dəfə nəzarət edilməyə "Bankın həcminə görə" tutulur və müəyyən normalara görə maliyyə analizi edən xarici nəzarət sistemi vardır. Bəzi beynəlxalq təşkilatlar və mərkəzi banklar Bazel-2 keçiddə AMB-a kömək etməkdədirlər. Bazel-2 yalnız bank sektorunun deyil, eyni zamanda bank müştərilərinin istəklərinə cavab verir və əlbəttə, Azərbaycanın bank sektoru fəaliyyətlərini artıraraq xidmət alanını genişləndirəcək və keyfiyyətini yüksəldərək inkişaf edəcək. Bank nəzarəti üzrə formalaşan Bazel-III standartlarını nəzərə alaraq Mərkəzi Bank özünün makroprudensial çərçivəsini təkmilləşdirmişdir. Prudensial tədbirlər sistem risklərinin minimallaşdırılması, bankların sabit fəaliyyətinin təmin edilməsi və etimadın saxlanılmasına yönəldilmişdir. Kapital, likvidlik və makroprudensial nəzarət alətləri üzrə yeni Bazel-III konsepsiyasına əsasən maliyyə sektoruna yeni dayanıqlıq normativlərinin tətbiqi tövsiyə olunmuşdur. Bu normativlər bütövlükdə, bank sektorunun protsiklik davranışlarını məhdudlaşdıraraq onları iqtisadi şokların mənfi təsirlərindən daha etibarlı şəkildə qorumalıdır. Bunları nəzərə alaraq, AMB aşağıdakı tədbirləri həyata keçirmişdir:

Bankların idarəetmə potensialı və risk menecment sistemləri gücləndirilmişdir;

Maliyyə ehtiyatlanması səviyyəsi daha da artırılmışdır;

Aktivlərin sağlamlaşdırılması tədbirləri davam etdirilmişdir;

Kapitalizasiya proqramları qəbul edilmiş və həyata keçirilməyə başlanmışdır;

Likvidliyin idarə edilməsinin yeni çərçivəsi qəbul edilmiş, yeni normativlərin tətbiqi üçün hazırlıq işlərinə başlanılmışdır.

Mərkəzi Bankın çirkli pullarin yuyulmasına qarşı tədbirlər

Yeni bank qanunvericiliyinin qüvvəyə minməsi ilə əlaqədar olaraq, AMB tərəfindən mühüm təşkilati dəyişikliklər həyata keçirilmişdir. Bu prosesin çərçivəsində, bank sektorunda pulların yuyulması (PY) və terrorizmin maliyyələşdirilməsinə (TM) yol verilməməsi üçün bankın nəzarət departamentinin nəzdində çirkli pulların yuyulması üzrə yeni bölmə yaradılmışdır. Bu bölmə lazımi səviyyədə personalla və resurslarla təchiz olunacaqdır. Onların səlahiyyətlərdən kənar bir məsələ yaranarsa, onlara səviyyəli texniki köməyinin cəlb edilməsinə imkan yaranacaqdır. Bölmənin əsas funksiyaları aşağıdakılardan ibarətdir:

Kredit təşkilatlarından şübhəli əməliyyatlar barəsində məlumatların alınması və təhlil edilməsi;

Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyi çərçivəsində fiziki şəxslər tərəfindən 50.000 ABŞ dollarından çox həcmdə aparılan əməliyyatlar barədə məlumatların alınması və təhlil edilməsi və onlarla bağlı şübhə yarandıqda hüquq-mühafizə orqanlarına məlumat verilməsi;

Azərbaycan Respublikasının yurisdiksiyasından kənarda olan 10.000 ABŞ dollarından yuxarı olan fiziki şəxslər tərəfindən həyata keçirilən köçürmələr haqqında məlumatların alınması və təhlil edilməsi;

Xarici maliyyə məlumat bölmələri və ya müvafiq xarici hökumət strukturları ilə praktiki əməkdaşlığın yaradılması;

PY/TM-də şübhəli şəxslər üzrə elektron məlumatlar bazasının təzələnməsi;

Banklar üçün yeni tələblərin inkişafı (yeni qaydalarının hazırlanması);

PY/TM sahəsində yeni təcrübələrin öyrənilməsi və AMB-nin rəhbərliyi üçün təkliflərin hazırlanması.

AMB PY sahəsində fəaliyyətini davam edərək PY/TM çərçivəsində hüquqi-institusional islahatları həyata keçirir. Bu cəhdlərin nəticəsində 2006-cı il mayın 12-də Cinayət Məcəlləsinə əlavələr qüvvəyə minmiş, beynəlxalq standartlarla “pulun yuyulması” ifadəsinin uyğunlaşdırılması və bütün kriminal proseslərə dair məcburi müsadirə tələbi ilə “ümumi kriminal yanaşma” nöqteyi-nəzərindən pulların yuyulması kriminal pozulmalara yeni maddə əlavə olunmuşdur. USAİD ilə sıx əlaqədə inspektorlardan digər əməliyyatlar arasında potensial PY-na xüsusi diqqət verərək bankların PY/TM siyasətlərini yoxlanması və təhlil etməyi tələb edən yeni bank nəzarəti metodologiyası hazırlanmış və təsdiq edilmişdir. 2005-ci ildə AMB-yə kommersiya bankları tərəfindən 543 şübhəli tranzaksiyalar haqqında hesabatlar təqdim olunmuşdur. Həmçinin 95 hesabat yerində inspeksiyalar zamanı əsaslı şəkildə istintaq edilmişdir. Bu inspeksiyaların nəticəsində yalnız 8 inzibati qaydanın pozulması aşkar olunub, o cümlədən 2 banka qarşı inzibati sanksiyalarla nəticələnmişdir. Hazırda 17 hesabat istintaq üçün hüquq-mühafizə orqanlara göndərilmişdir.

Azərbaycan bank sisteminin hal-hazirdaki vəziyyəti

Azərbaycan Mərkəzi Bankının səmərəli fəaliyyətində bankların maliyyə sabitliyinin təmin edilməsi

Pərakəndə bank xidmətlərinin inkişafının stimullaşdırılmasında Mərkəzi Bankın rolunu xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Mərkəzi Bankın bu sahədə fəaliyyətinin istiqamətlərindən biri normativ bazanın təkmilləşdirilməsi olmuşdur. Son illər ölkəmizdə bank sisteminin inkişafı sahəsində Mərkəzi Bank tərəfindən həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində bankların aktivləri və kapitalı yüksək templə artmış, resurs bazası isə xeyli genişlənmişdir. Belə ki, 2006-cı ilin əvvəlinə banklarda kreditlərin ÜDM-ə nisbəti 2004-cü ilin müvafiq dövründəki 8,3%-dən 11,8%-ə, cəlb edilmiş depozitlərin nisbəti isə uyğun olaraq 10,5%-dən 12,1%-ə çatmışdır. Onu da qeyd edək ki, 2004-cü ildə 2003-cü ilə nisbətən bank aktivlərinin artım tempi ÜDM-in artım tempini 5-6 dəfə üstələdiyinə görə, bank aktivlərinin ÜDM-də xüsusi çəkisi 14,2%-dən 19,9%-ə qalxmışdır. 2005-ci ildə isə bank aktivlərinin artım tempi 2004-cü illə müqayisədə bir qədər zəifləmiş və nəticədə 2006-cı ilin əvvəlinə onun ÜDM-ə nisbəti 19,0% təşkil etmişdir. 2005-ci ildə bank sisteminin kapitalının ÜDM-ə nisbəti isə 2004-cü illə müqayisədə 0,1faiz bəndi artaraq 2,9%-ə çatmışdır. Respublikanın bank sisteminin inkişafında baş verən müsbət meyillər son illərdə bankların kapitallaşma dərəcəsinin, apardıqları əməliyyat növlərinin və həcminin artırılması və s. hesabına daha da güclənmiş, ölkə iqtisadiyyatında bankların vasitəçilik rolu xeyli artmışdır. AR Milli Bankının hesabat məlumatlarına görə, 2005-ci ildə bank aktivləri 2004-cü illə müqayisədə 577 milyon manat və ya 34,5% artaraq 2006- cı ilin əvvəlinə 2252 milyon manata çatmışdır. Araşdırmalar göstərir ki, bankların kredit əməliyyatlarının inkişafında mühüm meyil istehlak kreditlərinin həcminin kəskin artımı olmuşdur. Belə ki, 2004-cü ildə fiziki şəxslərə verilmiş kreditlərin həcmi 81,7% artaraq 274,4 mln. manat, 2005-ci ildə isə 44,7% artaraq 369,5 mln. manat təşkil etmişdir. Qeyd edilənlərdən göründüyü kimi, son vaxtlar əhalinin kreditləşməsi bank xidmətlərinin mühüm hissəsinə çevrilməkdədir. Belə ki, 2004-2005-ci illərdə bu kreditlər cəmi kredit portfelinin 26-28 faizi civarındadır. Bank sisteminin inkişafının digər mühüm istiqamətlərindən biri ticarət və xidmət sektoru ilə əlaqələrin xeyli güclənməsidir. 2005-ci ildə bu kreditlərin həcmi 66,4 faiz artaraq 2006-cı ilin əvvəlinə 361,2 mln. manat təşkil etmişdir ki, bunun da nəticəsində cəmi bank kreditlərində ticarət və xidmət sektoruna verilmiş kreditlərin payı müvafiq olaraq 24%-dən 25,8%-dək artmışdır. Son vaxtlar banklar tərəfindən real sektora yönəldilmiş kreditlərin həcmi də əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır. Belə ki, təkcə 2005-ci ildə energetika, kimya və təbii ehtiyatlar sektoruna verilmiş kreditlərin məbləği təxminən 8 dəfə artaraq 2006-cı ilin əvvəlinə 181,4 mln. manat təşkil etmişdir. Həmin kreditlərin cəmi kredit qoyuluşlarında xüsusi çəkisi isə müvafiq olaraq 2,5%-dən 12,9%-dək artmışdır. Aqrar sahəyə yönəldilmiş kreditlərin həcmi 2004-cü illə müqayisədə 2 dəfəyə yaxın artmaqla 94,8 mln. manat təşkil etmişdir. 2009- cu il AMB-ın məlumatına görə, may ayında ölkə iqtisadiyatına qoyulan kreditlərin həcmi 78 milyon manat artaraq 6 milyard 356 milyon manata çatıb. Ötən ay əksər sahələrə verilən kreditlərin həcmi artıb. Ən çox artım ticarət və xidmət sahəsinə verilən kreditlərdəndir - 33 milyon manat və ya ümumi artımın az qala yarısı. Sənaye və istehsal sahələrinə verilən kreditlərin həcmində 10 milyon manat artım var. 15 milyon manat artım isə nəqliyyat və rabitə sahələrinə verilən kreditlərdə müşahidə olunub. Onu da qeyd edək ki, bankların və bütövlükdə maliyyə sisteminin mövcudluğunun əsasını bankların likvidlik göstəricisi, onların hansı səviyyədə ödəmə qabiliyyətli olması sayılır. Likvidlik bankın passivlər üzrə pul fоrmasında öz öhdəliklərinin yerinə yetirilməsini təmin etmək qabliyyətidir. İqtisadi ədəbiyyatda likvidlik anlayışına fərqli baxışlar mövcuddur. Bəziləri likvidliyi hesablaşmalar və depоzitlər üzrə cari əməliyyatları həyata keçirmək üçün zəruri оlan pul ehtiyatı, bəziləri az likvidli aktivlərin daha likvidli aktivlərin çevrilməsini təmin edən pul axınları, digərləri isə bankın aktiv əməliyyatlarının riskli dərəcəsi üzrə qiymətləndirilmiş axınlar kimi şərh edirlər. Bankın maliyyə sabitliyinin idarə edilməsi pul axınlarının likvidliyi və оnların yerləşdirilməsi, gəlirliliyin idarə edilməsi ilə bağlıdır. Təcrübədə bankın maliyyə sabitliyinin idarə edilməsi dörd nəzəriyyəyə, daha doğrusu, kоmmersiya bоrcu, yerləşdirmə, gözlənilən gəlir və passivlərin idarə edilməsi nəzəriyyəsinə əsaslanır. Təhlil göstərir ki, Mərkəzi Bank tərəfindən sоn illər ölkədə həyata keçirilən iqtisadi islahatlar maliyyə - bank sistemində də sabitliyin təmin оlunmasında və eləcə də dövlətin maliyyə sisteminin əsas elementlərindən biri оlan dövlət büdcəsinin gəlir və xərclərinin artımına öz əhəmiyyətli təsirini göstərmişdir. Belə ki, 2006-cı ildə büdcənin gəlirləri 1995-ci illə müqayisədə 12,2 dəfə, 2000-ci ilə nisbətən 5,4 dəfə, 2002-ci ilə nisbətən 4,3 dəfə artmışdır. Nəticədə dövlət büdcəsi gəlirlərinin ÜDM-də xüsusi çəkisi 1995-ci ildəki 14,9%-dən 2006-cı ildə 21,4%-ə çıxmışdır. 2006-cı ildə büdcə xərcləri 1995-ci ilə nisbətən 3,8 dəfə artaraq ÜDM-in 18,0%-ni təşkil etmişdir. Оnu da qeyd edək ki, sоsial müdafiə və sоsial təminat xərcləri 2006-cı ildə 1995-ci ilə nisbətən 9,4 dəfə, 2000-ci ilə nisbətən 2,5 dəfə, 2002-ci ilə nisbətən isə 1,8 dəfə artmışdır. 2008-ci ildə bütövlükdə büdcə xərclərinin 11,3%-i əhalinin sоsial müdafiəsinə və sоsial təminatına sərf edilməsi nəzərdə tutulur. Ölkədə İqtisadi təhlükəsizlik sisteminin fоrmalaşması nöqteyi-nəzərindən büdcə xərclərinin 3.3%-ə qədərinin (1246,9 milyon manat) ölkə iqtisadiyyatının inkişaf etdirilməsinə yönəldilməsi təqdirəlayiq hal kimi qədul edilməlidir.

Son illərdə Azərbaycanın bank sektoru hiss edilən dərəcədə inkişaf etdiyi görülməkdədir. Bank sistemlərinin sağlamlaşdırılmasının birləşmə müddətlərinin effektli vasitələri, yeni quruluşla və minimum sərmayəyə olan tələblərlə kapitalın kafi olması ilə əlaqədar tədbirlər görüldü. Mərkəzi Bankın normativ tələblərinə uyğun olaraq, 1 iyul 2007-ci il tarixindən etibarən bankların sərmayə məbləği qanunlara görə 10 milyon manat olaraq təsbit edilmişdir. Ölkədəki bankların aktivlərinin ümumi həcmi 1 yanvar 2010-cu il tarixinə olan məlumatlarına görə 13,9 milyard dollara yaxınlaşmışdır. İllik artım 8,6% olmuşdur. Cəmi aktivləri içində müştəri kreditlərinin nisbəti 72%-ə çıxmışdır. 2006-cı ildə xarici bankların bankçılıq sektorunda aktivlərin payı 25%, 2007-ci ildə 28,6%, 2008-ci ildə 29,9%, 2009-cu ildə isə 28% olmuşdur.

Ardı var

İbrahim Abbasov, iqtisadçı, Xəzər Universitəsinin İqtisadiyyat və Menecment fakültəsinin “Maliyyə Kredit” ixtisası üzrə təhsil alıb.

İqtisadiyyat.- 2011.- 9-15 dekabr.- S. 6.