Satirik gülüş ustadı «Molla Nəsrəddin»

«Mola Nəsrəddin» Tiflisi (1906-1917) daha sonralar Təbrizi (1922) və Bakını (1922-1931) qarışbaqarış, addımbaaddım gəzdi, məmləkəti zülmün, zülmətin, cəhalət və mövhumatın girdabından çıxardaraq ona haqqın, ədalətin yolunu göstərdi. M.Ə.Sabir, C.Məmmədquluzadə, Ömər Faiq Nemanzadə, Əli Nəzmi, Ə.Haqverdiyev, Ə.Qəmküsar, S.Mümtaz kimi qələm sahibləri qoca Şərqi tərəqqiyə səsləyən yazılarını bu məcmuədə dərc etdirdilər.

İlk nömrənin karikaturasında Molla Nəsrəddin başının altına yumşaq yastıq qoyub qəflət yuxusunda uyuyan müsəlmanlardan ibarət otaqda gəzib-dolaşır. Onların halına acıyır. O fikirləşirdi ki, görəsən nə vaxt onun da xalqı bu yuxudan ayılıb tərəqqi edəcək. Axı nə vaxtacan müsəlmanlar fala baxmaqla, it boğuşdurmaqla, xoruz döyüşdürməklə vaxtlarını hədər edəcəklər. İllər boyu əsarətdə olan, qalxmaq istəyərkən hər dəfə başından bir qapaz alan, aldadılan, mövhumat və cəhalətin girdabında üzən bir məmləkətdə əlində əsa ağsaqqal, nurani qocanın gəzib dolaşmasında əsas məqsədi xalqı qəflət yuxusundan oyatmaq, okeanın o başından olan millətlərin necə tərəqqi etməsindən xəbərdar etmək idi. Jurnal öz fəaliyyətinə banisi Cəlil Məmmədquluzadənin çox məşhur bir məqaləsi ilə başlayır: «Sizi deyib gəlmişəm, ey mənim müsəlman qardaşlarım! O kəsləri deyib gəlmişəm ki, mənim söhbətimdən xoşlanmayıb bəzi bəhanələrlə məndən qaçıb gedirlər məsələn fala baxdırmağa, iti boğuşdurmağa, dərviş nağıllarına qulaq asmağa, hamamda yatmağa və qeyri bir növ vacib əməllərə…»

Hər kəs «Molla Nəsrəddin»i açıb oradakı karikaturalara, yazılara gülürdü. Hamı elə bilirdi ki, ona gülürdü. Onlar yanılırdılar. Onlar heç də «Molla Nəsrəddin» gülmürdülər, hədəf özləri idi.

Bu jurnalın ən məşhur qələm sahiblərindən biri də «Hop-hop» imzası ilə yazan şair M.Ə.Sabir idi. O da dövrün mollalarını satira hədəfinə tutub onlardan şikayətlənirdi: «A mollalar, niyə məni döyürsünüz? Olmaya məndən qorxursunuz? Olmaya qorxursunuz ki, əyilib camaatın qulağına bir neçə söz pıçıldayam, bir neçə mətləbdən agah edəm?»

«Molla Nəsrəddin»də insanların hüquqsuzluğu, qadın azadlığı kimi mövzular karikaturaların da hədəfinə çevrilmişdir. Bu yazıların yaranması bir çoxları kimi mollaların da arzu-istəklərini ürəklərində qoydu.

25 il fəaliyyət göstərərək qəflət yuxusuna haram qatan məcmuə yaşayaraq yaşatdı, gülərək özlərindən xəbərsiz müsəlmanları özlərinə güldürtdü. Hədəfi maarifçilik olan jurnal bütün Şərq insanının təfəkküründə dərin iz qoydu.

Məhərrəmova Nigar

Kaspi. -2010. – 24-26 aprel. – S.13.