“Caz musiqisini gərək tox qarına dinləyəsən”

Salman Qənbərov: “Mənim düşüncəmdə caz həm ürək, həm də beyin musiqisidir”

Oktyabr ayında şəhərimizdə Bakı Caz Festivalı keçiriləcək. Paytaxtın caz mühiti Mat Bianko, Al di Miola, Keiko Matsui, Monti Aleksandr, Vijay İyer Trio, Erik Vloeimaens, Diane Rives kimi cazmenlərin, eləcə də “Jazzamor” və “Şakatak” qruplarının qatılacağı festivala ciddi hazırlaşır.

Tanınmış caz ifaçısı Salman Qənbərov: “Bizdə bu musiqinin dinləyiciləri var. Hər il bu marağın şahidi oluruq” - deyir. Caz ifaçıları üçün ən sevindirici hal odur ki, artıq bu festival ənənəyə çevrilib.

Mənfi tendensiya

- Cazsevərlər bu konsertləri izləyirlər. Keçən il müxtəlif salonlarda konsertlər keçirildi. Adam əlindən demək olar ki, tərpənmək olmurdu. Cazmenlər müxtəlif üsullarda konsertlər verdilər. Mənə elə gəlir ki, bu dəfə də maraqlı olacaq. Çünki bu dəfə konsertdə pop-caz, etno caz, ciddi caz və s. üsullarda konsertlər təqdim olunacaq. Əsas odur ki, artıq ənənəvi olaraq hər il caz festivalı keçirilir.

- Sadaladığınız caz üsullarının hamısının ifaçıları Azərbaycanda varmı?

- Təəssüf ki, yoxdur! Biz çox vaxt istiqaməti etno caza yönəldirik. Bu üslubda nailiyyətlər qazana bilərik. Amma mən çalışıram ki, öz layihələrimdə həm etno caz, həm avanqard caz, həm də xarici musiqiçilərlə birgə çıxışlarım olsun. İki ildir ki, alman saksofonçu İnqridlə birgə layihədə çıxış eləmişəm. Bu il də onunla birlikdə Muğam Mərkəzində çıxış edəcəyik.

- Ümumiyyətlə, bizim caz məktəbinin səviyyəsi barədə nə deyə bilərsiniz?

- Məktəb demək olmaz. Kimsə bu sahədə təhsil alır, kimsə yox. Bizdə Vaqif Mustafazadə, Rafiq Babayev kimi caz ifacıları məktəb keçməyib. Onlar özləri bu musiqiyə gəliblər və bu yol da davam edir. Bu həm müsbət, həm də mənfi nəticələr verir. Müsbət odur ki, öz yolumuzu tapmağa çalışırıq. Bəzi nümunələr göstərir ki, buna nail ola bilirik. Mənfi odur ki, elə bil hamı gənc yaşlarından səhnəyə çıxmağa çalışır. 5-10 il öyrənmək üçün özünə əziyyət vermir. Səhnəyə çıxanda da elə çıxmaq istəyir ki, yadda qalsın. İstəyir ki, nəinki Azərbaycanda, xarici ölkələrdə də onu bəyənsinlər. Bu, mənfi tendensiyadır.

- Pərviz Rüstəmbəyov, Vaqif Mustafazadə kimi caz ustalarının dövründən üzü bəri paytaxtın caz mühitində baş verən dəyişikliklər irəliləyişdən xəbər verir?

- Təbii ki, cazda fərdi axtarışlar, yeniliklər olmalıdır. Pərviz Rüstəmbəyovun dövründə caz mühiti yox idi. 40-cı illərin sonu, 50-ci illərin əvvəllərində caz musiqisi qadağan olunmuşdu. Amerika ilə “Soyuq müharibə” başlamışdı. Ona görə də oradan gələn musiqiyə də qadağa vardı. Evlərdə bu musiqiyə qulaq asırdılar. Vaqif Mustafazadənin yaradıcılıq dövrü isə 60-cı illərə təsadüf edir. Bu, artıq sovet məkanında cazın çiçəklənmə dövrü idi. Son vaxtlar isə mənə elə gəlir ki, biz keyfiyyətcə bir qədər itirdik. 95-ci ildən bəri olan dövrü mən romantik dövr adlandırardım. Bu dövr təxminən 2002-ci ilə qədər davam etdi. O zaman bu musiqinin ifası üçün daha geniş meydan var idi. İndi isə təəssüflər olsun ki «Karvan» caz klubu bağlanıb. Onun yerində məşhur bir butik fəaliyyət göstərir. Təkcə Bakı Caz Mərkəzi qalıb. Təəssüflər olsun ki, bu mərkəz də yayda işləmir! Bizə elə gəlir ki, yayda caz musiqisini dinləyən yoxdur. Adamlar elə fikirləşirlər ki, qışda toy, yayda isə yalnız əyləncə və dəniz olmalıdır. Ancaq caz musiqisi daim olmalıdır. Heç olmasa elə bir yer olmalıdır ki, o musiqini dinləmək istəyən insan o ünvana üz tuta bilsin. Bu konsertlər üçün 1-2 yaxşı klub olsa kifayətdir. Amma yay aylarında konsert vermək üçün bircə dənə də belə bir yer yoxdur.

- Siz caza barmaqarası münasibətdən danışdınız. Bizdə, ümumiyyətlə, həmişə ciddi - klassik, simfonik musiqiyə münasibət belə olub. Əvvəllər muğama da belə laqeydlik göstərilirdi. Caz isə ümumiyyətlə, bizim musiqimizə yad cərəyan hesab olunurdu. Bəlkə bu barmaqarası münasibət yenə də ondan qaynaqlanır?

- Bəs simfonik musiqi? Bəs opera janrı? Bəs balet janrı? Biz deyirik ki, 1908-ci ildə Şərqdə ilk opera Azərbaycanda yaranıb. Bizim gözəl bəstəkarlıq məktəbimiz var. Təəssüflər olsun ki, 60-70-ci illərdə olan infrastruktur tam pozulub. Həmin infrastruktur hazırda toylarda var. Çoxlu şadlıq sarayı tikilib və bu saraylarda musiqinin ifası üçün müəyyən aparatlar yerləşdirilib. Ancaq həmin avadanlıq caz musiqisi üçün yaramır. Reklamlar hamısı toy üçün işləyir. Gəlin baxaq, görək ciddi musiqidə necədir? Simfonik musiqi və ya kamera musiqisindən ibarət bir konsert olsa, kimsə bilet alıb ora gedərmi? Ona görə də bütün ciddi konsertlərdə giriş azaddır: təki gəlin, təki qulaq asın. Mən caz musiqisini də ciddi musiqinin tərkib hissəsi hesab edirəm. Bu musiqiyə münasibət kompleks şəkildə həyata keçirilməlidir. Muğam kompleks şəkildə inkişaf elədi. Müsabiqələr, təhsil - bütün bunlar hamısı muğamın inkişafına kömək göstərdi. Bəlkə nə vaxtsa ciddi musiqiyə də növbə çatdı. Bizdə müğənnilər xaricə konsertə gedərkən diaspor çərçivəsində çıxış edirlər. Orada fonoqram oxumaq qəti yolverilməzdir. Ciddi musiqi ifaçılarını isə dəvət edirlər. Hətta müəyyən festivallar üçün musiqilər sifariş verirlər.

Caz mühiti

- Bəzən televiziya kanallarında yayımlanan konsertlərdə ayrı-ayrı estrada ifaçılarının caz oxumağa başladığının şahidi oluruq. Sizcə bu, cazın həmişə dəbdə olan musiqi olması ilə əlaqədardır?

- Həmin pop “ulduzlar” heç bir caz festivalında iştirak etmirlər. Sadəcə, onlar elə hesab edirlər ki, özlərini caz aləminə yönəltsələr, daha yaxşı olar. Onlar həm də bu yolla qalmaqaldan uzaq olmağa çalışırlar. Bu, yaxşı haldır, ancaq bu o demək deyil ki, onlar avtomatik olaraq caz musiqiçiləri sırasına qatılırlar. Caz və pop layihələri tamam fərqlidir. Əmin edirəm ki, həmin ifaçıların heç birinin caza aidiyyəti yoxdur. Aidiyyəti olsaydı, onlar ən azı caz festivallarına qatılar və yeni layihələr üzə çıxarardılar. Caz musiqisi həyat tərzidir. Restoranda, şadlıq evlərində caz çala bilməyəcəksən. Çünki bu elə bir musiqidir ki, heç kəs ona toyda qulaq asmaq istəmir. Caz musiqisini gərək tox qarına dinləyəsən. Ola bilər ki, qarşında kiçik bakalda içki olsun. Amma tamada ilə, yeyib-içməklə dolu olan stol arxasında cazı dinləmək olmaz. Bu, caz musiqisinə aid olan mühit deyil. Çox adam deyə bilər ki, mən caz musiqiçisiyəm, amma onların sayı bizdə 3-4 nəfərdən ibarətdir. Yalnız onların səviyyəsi cazla məşğul olmağa imkan verir ki, Azərbaycan cazını başqa ölkələrdə də təmsil etsinlər. Bizdə pianoçuların ifaçılıqla bağlı problemi olmayıb. Bu gün də vəziyyət belədir - istər cavan, istər yaşlı pianoçularımız var. Ancaq istərdik ki, başqa alətlərin ifaçılarında da bir fəallıq olsun. Xüsusən nəfəs alətlərinin ifaçıları yox dərəcəsindədir. Simfonik musiqidə ifa olunan alətlərin hamısı caz musiqisində də ifa oluna bilər. Təəssüf ki, biz yalnız piano, kontrabas, zərb alətləri, gitara basla qrupun ifasını məhdudlaşdırırıq. Bizdə nə truba, nə saksofon, nə də vibrafon alətləri yoxdur. Caz musiqiçisinin işi ona görə çətindir ki, burda bilik, intellektuallıq lazımdır. Kim caz musiqisinə diplomla gəlir, onun nailiyyətləri olmur. İntellektin olmasa, caza nə dinləyici, nə də ifaçı kimi əlin çatmaz. Gənclər harda pul, yüngül musiqi varsa, ora üz tuturlar. Ona görə kolleclər qarmon alətinə daha çox üstünlük verirlər. Çünki bu alət gələcəkdə onlara pul gətirəcək. Caz musiqisi isə pul gətirmir. Biz yalnız konsertdən qazana bilərik. Bakıda isə yalnız 1-2 konsert keçirmək olur. Gərək müxtəlif festivallara dəvət olunasan. Orada iştirak etmək üçün isə uğurlu layihələrlə çıxış etməlisən. Bunları həyata keçirmək üçün qrupda mütləq bir lider olmalıdır. Əlbəttə, yaxşı olardı ki, qrupun üzvlərinin hamısı eyni səviyyədə olsun ki, ifa zamanı bir-birini başa düşsünlər. Bu musiqi fərdi ifa olunmur. Burada hamı məharətini eyni dərəcədə göstərməlidir, yoxsa musiqi alınmayacaq.

- Caz ifaçılığı yaradıcılıqdırmı? Məsələn, Vaqif Mustafazadəni çoxları ifaçı adlandırırdı, yaradıcı yox.

- Caz musiqiçisi həm ifaçı, həm də bəstəkardır. O, fəlsəfə elmləri doktoru da ola bilər. İfaçılar var ki, onlar əyləncə xarakterli çıxış edirlər. 30-cu illərdə də Amerikada caz musiqisi əyləncə forması daşıyırdı. 40-cı illərdə bəzi musiqiçilər yazırdılar: xahiş edirik, biz çalanda oynamayın, qulaq asın! Yəni biz əyləncə musiqisi ifa eləmirik. Mən düşünmürəm ki, Vaqif Mustafazadənin musiqisini dinləyəndə adam oynamaq istəyir. Mənim üçün burada fəlsəfi anlar da var. Mənə belə musiqi daha yaxındır. Mən iki min, üç min, dörd min tamaşaçısı olan zalları xoşlamıram. Qoy zalda üç və ya beş yüz adam olsun, amma musiqiyə qulaq assınlar.

- Festivalları çıxmaq şərti ilə konsertlərinizi adi vaxtlarda harada keçirirsiniz? Publika yığılırmı?

- Mən yeni layihələrimi Azərbaycanda il ərzində yalnız 1-2 dəfə təqdim edə bilərəm. Ancaq axşamlar korporativ çıxışlarımız olur. Bundan əlavə, biz bu il Moskvada, Düşənbədə caz festivalında çıxış eləmişik. Konsertdən bir həftə əvvəl məni ora yerli musiqiçilərlə ustad dərsləri keçmək üçün dəvət etmişdilər. Onlar bizdə caz musiqisi sahəsində böyük irəliləyişin olduğunu qəbul edirlər. Nəticəsi o oldu ki, biz konsertdə həm öz proqramımızı, həm də yerli musiqiçilərin proqramlarını ifa etdik. Onların bəziləri bizim muğam festivalımızda iştirak etmişdilər. Biz göstərdik ki, Azərbaycan folklorunu caza qatmaq mümkün olduğu kimi, tacik folklorunu da qatmaq mümkündür.

Ürək və beyin musiqisi

- Bir az əvvəl qeyd etdiniz ki, restoranda caza qulaq asmırlar. Bu yaxınlarda Park-Bulvarın «Zeytun» restoranında bildirdilər ki, siz orada axşamlar kompozisiyalar ifa edirsiniz. Proqramınız caz musiqilərindən ibarət olur? Ümumiyyətlə, orada auditoriya necədir?

- Həftənin 1, 2 və 3-cü günləri Park-Bulvarda çıxış edirik. Çalışırıq ki, orada relaks tipli musiqilər ifa edək. Yəni bizi dinləmək istəyənlər dinləyəcək, dinləmək istəməyənlərə isə gərək mane olmayaq. Təbii ki, ora caz-klub deyil, insanlar əylənməyə, dincəlməyə gəlirlər. Biz isə caz musiqini ciddi musiqi kimi tanıyırıq. Gərək bu musiqini qulaq asanda dincəlməyəsən, onu istəyəsən. Ona görə də həmin restoranda proqram bir qədər müxtəlifdir. Biz orada həm yüngül caz ifa edirik, həm də Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərini caz üslubunda çalırıq. Sadəcə, auditoriyanın nəzərə alaraq improvizədə çətinliyə üstünlük vermirik ki, qəbul edə bilsinlər.

- Vaxtilə Vaqif Mustafazadə müsahibələrinin birində «Caz ürək musiqisidir» deyib. Siz necə deyirsiniz?

- Mənim düşüncəmdə caz həm ürək, həm də beyin musiqisidir. Mən bu yola üstünlük verirəm.

Təranə Məhərrəmova

Kaspi. -2010. -25 avqust. – S.12.