"Bütün ölkə əhalisi üçün vahid soyad sonluğu düşünülməlidir"

Əli Həsənov: "Soyadların milliləşdirilməsi məsələsi ciddi ictimai müzakirəyə çıxarılmalıdır"

"Hesab edirəm ki, milli səviyyədə, bütün ölkə əhalisi üçün vahid soyad sonluğu düşünülməli və bu sonluq yalnız azərbaycançılığa, Azərbaycan xalqına, dövlətinə mənsubluğu göstərməlidir". Bunu Trend-ə müsahibəsində Prezident Administrasiyasının ictimai-siyasi şöbəsinin müdiri Əli Həsənov deyib. Şöbə müdiri deyib ki, hər bir millətin soyadı və onun sonluğu milli domendir. Milli domen üzərində də millətin mənsubiyyətini müəyyən etdirmək texnologiyaları qurulur.

Ə.Həsənov müsahibəsində gündəmdə olan digər məsələlərə də toxunub.

- Avropa Şurasının Aqo qrupunun Azərbaycana dair son hesabatını necə dəyərləndirirsiniz?

- Avropa Şurası ilə Azərbaycan arasındakı əlaqələr, Azərbaycanın Avropa Şurası qarşısında götürdüyü öhdəliklərin yerinə yetirilməsinin monitorinqi ilə bağlı vəziyyət, son zamanlar bu qurumun müxtəlif strukturları ilə Azərbaycan arasında müxtəlif sahələrdə - qanunvericilik, praktiki fəaliyyət, seçki, mətbuat və insan hüquqları sahələrində həyata keçirilən münasibətlər kifayət qədər dinamikdir. Burda ciddi konstruktivlik ruhu duyulmaqdadır.

Bilirsiniz ki, uzun müddət Avropa Şurasının Azərbaycan üzrə monitorinq qrupuna münasibətlərə ciddi müdaxilə edən və təsir göstərən Andreas Qross və onun həmfikirlərinin rəhbərlik etməsi bu münasibətləri xeyli kəskinləşdirirdi, qeyri-konstruktiv məcraya yönəldirdi. Burda subyektiv məqamlar, yanaşmalar, ayrı-ayrı qüvvələrin münasibətlərə əsassız müdaxiləsi var idi. Azərbaycanın milli dövlət haqlarına müdaxilə məsələləri münasibətlərə mənfi təsir göstərirdi. Son zamanlar bu praktika xeyli şəkildə aradan qalxıb. Avropa Şurası və onun strukturları Azərbaycanın öz öhdəliklərinə ciddi yanaşmasını, layiqincə yerinə yetirməsini, eyni zamanda, Azərbaycanın müstəqil dövlətçilik iradəsinin tələblərini real şəkildə nəzərə alaraq bu münasibətlərə ahəngdarlıq gətiriblər. Ona görə də Aqo qrupunun bu hesabatını da məhz bu dinamik münasibətlər fonunda qiymətləndiririk və müsbət yanaşırıq.

- Əli müəllim, bildiyiniz kimi, Mətbuat Şurası bu ili "Diffamasiya ili" elan edib. Bu, diffamasiya ilə bağlı ictimai müzakirələrin intensivləşdirilməsinə və qanunun qəbuluna nə kimi təsir göstərəcək?

- Mümkündür. Biz bu sahədə Avropa Şurasından daha çox ATƏT-lə birgə iş aparırıq. Bilirsiniz ki, Azərbaycan Avropa Şurası və ATƏT-ə üzv olandan bəyan edib ki, Azərbaycan söz, mətbuat azadlığını, siyasi plüralizmi cəmiyyət həyatının və dövlət quruculuğunun ayrılmaz tərkib hissəsi kimi qəbul edir və bu istiqamətdə səylərini yönəltməyə hazırdır. Lakin "Diffamasiya haqqında" qanunun qəbul edilməsi birdən-birə baş verə bilməz. Bunun üçün cəmiyyət ciddi hazırlıq mərhələsi keçməlidir. Cəmiyyətdə insanların məsuliyyəti artırılmalı, əlində qələm olan, ictimai həyatın davranış normalarına təsir imkanı olan insanların vətəndaş hüquqlarına hörmətlə yanaşması prinsipləri formalaşdırılmalıdır.

Ümumiyyətlə, cəmiyyətdə məsuliyyətli davranış, nizam-intizam formalaşdırılmalıdır. Bundan sonra qanunun qəbuluna getmək olar. Sözsüz ki, Mətbuat Şurası və digər jurnalist qurumları diffamasiya müzakirələrini intensivləşdiriblər. Buna dövlət müəyyən mənada əsas verib. Dövlət strukturları da dəfələrlə bəyan edib ki, Azərbaycan "Diffamasiya haqqında" qanunu qəbul etməyə hazırdır. Lakin Azərbaycan cəmiyyəti buna hazırlıq mərhələsinə ciddi diqqət yetirməlidir. Həm jurnalistlər, həm də informasiya mənbəyinə malik olan dövlət qurumları, bütövlükdə insanlar diffamasiya qayda-qanunlarına alışmalıdır. İnsanların şərlənməsi, onların üzərinə böhtan atılması kimi praktika aradan qaldırılmalıdır.

Düşünürük ki, 2010-cu il bu sahədə həlledici il ola bilər. Bunun üçün bütün tərəflər, həm beynəlxalq institutlar, həm Azərbaycanın media ictimaiyyəti, Mətbuat Şurası, baş redaktorlar, həm də mətbuatla işləyən dövlət qurumları ciddi səy ortaya qoymalıdırlar.

- Azərbaycanın müxalifət partiyaları parlament seçkisi öncəsi bir-birlərini iqtidarla əməkdaşlıqda ittiham edirlər. Bu cür ittihamlara, mövqelərə münasibətinizi bilmək istərdik?

- Bu, təbii haldır. Başqa ölkələrdə də seçkiqabağı proseslərdə partiyalarda aktivləşmə gedir. Bu aktivləşmə müxtəlif istiqamətlərdə həyata keçirilir. O cümlədən partiyalar bir-birinin əsas müxalifət olub-olmama, bunun üçün nə etmə məsələlərini müzakirə edirlər.

Mən açıq deyim ki, dəfələrlə iqtidarla əməkdaşlıq məsələləri olub. İqtidarla əməkdaşlıq hər bir partiya üçün şərəf məsələsidir. İqtidar hazırda Azərbaycan dövlətini təmsil edən, onun ali daxili və xarici siyasətini reallaşdıran bir institutdur. Bu institutu da xalq və onun iradəsi formalaşdırıb. Xalqın iradəsi ilə formalaşan iqtidarla əməkdaşlığı az qala şərəfsizlik kimi dəyərləndirmək bizim müxalifətə qətiyyən başucalığı gətirmir. Onlar bundansa, xarici kəşfiyyat orqanları ilə, xarici antiAzərbaycan qüvvələri ilə əməkdaşlıq edən partiyaları arasınlar və bu sahə üzərində ittihamlarını qursunlar. İqtidarla əməkdaşlıq nə zamandan siyasi partiyalar üçün mənfi amilə, onların nüfuzuna mənfi təsir göstərən meyara çevrilib?

Ancaq bu cür yanaşmalar keçmişin qalığıdır. Bu, 90-cı illərdən qalma, o vaxtkı sovet xəfiyyə orqanları ilə əməkdaşlığı indiki milli dövlətlə əməkdaşlıqla eyniləşdirmək məntiqi ilə yaşayan insanların xəstə təxəyyülünün məhsuludur. Belə şeylər aradan qaldırılmalıdır və Azərbaycanda cəmiyyət inkişaf etdikcə, daxili institutların inkişafı dünya standartlarına yaxınlaşdıqca belə ittihamlar aradan qalxacaq.

- Azərbaycanda soyadların milliləşdirilməsi məsələsi ictimai marağa səbəb olub. Bununla bağlı müzakirələr hansı mərhələdədir və hansısa konsepsiyanın qəbulu nəzərdə tutulubmu?

- Bu, ictimaiyyətdə müzakirə olunmağa haqlqı olan məsələlərdən biridir. Hər bir millətin soyadı və onun sonluğu milli domendir. Milli domen üzərində də millətin mənsubiyyətini müəyyən etdirmək texnologiyaları qurulur. Dünyada hər bir soyad sonluğuna müvafiq olaraq, bu soyad daşıyıcısı olanın hansı millətə mənsubluğunu müəyyən etmək olur. Bəzi millətlərdə bunu müəyyən etmək mümkündür. Bu anlamda, əlbəttə, soyadların milliləşdirilməsi məsələsi ciddi ictimai müzakirəyə çıxarılmalıdır.

Bununla bağlı mənim öz məxsusi fikrim var. Hesab edirəm ki, milli səviyyədə, bütün ölkə əhalisi üçün vahid soyad sonluğu düşünülməli və bu sonluq yalnız azərbaycançılığa, Azərbaycan xalqına, dövlətinə mənsubluğu göstərməlidir. Məsələn, mən təklif edərdim ki, Azərbaycanda bütün soyadların sonu "az" sonluğu ilə bitsin. Əlbəttə, soyadın son iki hərfi heç bir ciddi məna kəsb etmir. Deyək ki, ruslarda "ov", farslardakı "an", "yan", gürcülərdəki "ze" sonluğunun heç bir mənası yoxdur. Ancaq müəyyən milli domen göstəricisidir. Azərbaycanlıların soyad sonluqları "az"la qurtarsaydı, daha yaxşı olardı. "Az" Azərbaycanın həm internet domenidir, həm də xalqın, ölkənin adının ilk hecasıdır. Sözsüz ki, bu mənim fikrimdir və əlbəttə, hər bir fikir kimi, bunun da ictimai müzakirəyə çıxarılmaq haqqı var.

Hacıyev K.

Kaspi. -2010. – 5 fevral. – S.4.