«Jurnalistə ev verilməsi təcrübəsi yoxdursa, onu biz yaradaq»

İradə Tuncay: «Jurnalist toylarda oxuyub oynamaqla pul qazana bilmir. Biz iynə ilə gor qazırıq. Əsil jurnalistlər Azərbaycanın ziyalı təbəqəsi içərisində ən kasıb olanlardır»

Milli mətbuatımızın 135 illik yubileyi ərəfəsində “Həmkar” rubrikamızın növbəti qonağı - “Ədalət” qəzetinin baş redaktoru İradə Tuncaydır. İradə xanım qəzetimizə müsahibəsində milli mətbuatımızın keçmişi və bu günü haqqında danışdı. Mətbuatımızda yaşanan problemlərdən, jurnalistlərin sosial vəziyyətindən, qarşıdan gözlənən ümidlərdən söhbət açdı.

Ağır zəhmət

- Milli mətbuatımızın 135 illik yubileyinə hansı ümidlərlə gedirik?

- Əgər söhbət konkret jurnalistlərdən gedirsə, demək jurnalistlərin bu bayramdan umduqları nəsə var. Haqlı ya haqsız – hamı nəsə gözləyir. Aralarında 135 illik bir tarixi içindən keçirənlər var – nələr olub, nələr yaşamışıq və nələr yaşayacağıq. Mətbuat sözünün elə bir ağırlığı var ki, bu bizim üçün ümummilli bayram olmalıdır. Mənim şəxsi fikrim belədir ki, hər bir bayramı məsələn, Novruz, Qurban, Ramazan bayramlarını necə qarşılayırıqsa mətbuatın bayramını da elə qarşılamalıyıq. Mətbuat hər zaman xalqın içinə milli, mənəvi mühiti formalaşdıran bir məqsədlə daxil olub. Azərbaycan mətbuatı çiynində çox ağırlıqlar daşıyıb. Mətbuat yarananda ölkəmiz çar Rusiyasının demək olar ki, bir müstəmləkəsi idi. Bu müstəmləkənin içində hətta, məktəblərdə öz dilində danışmayan bir millət öz dilində qəzet açırdı. Çalışırdı ki, bu müstəmləkə mühitinin içində bir şüur, milli mənlik formalaşdırsın. Təsəvvür edin, biz neçə ildir ki, müstəqilliyimizə qovuşmuşuq, amma hələ də milli mənliyin, dövlətçilik təfəkkürünün formalaşmasının mübarizəsini apara-apara gedirik. Bu, çox ağır yükdür. Mən elə fikirləşirəm ki, müstəqilliyə gedən yolumuzu formalaşdıran həmişə mətbuat olub. Ona görə də deyirəm ki, Azərbaycan mətbuatının bayramı həm də ümummilli bayramdır. Mən hər kəsi də mətbuatın ağırlığını dərk etməyə çağırıram!

- Belə bir fikir səslənir: “Cəmiyyətin bütün sahələri cəmiyyəti əks etdirmək baxımından onun güzgüsüdür”. Bu fikri mətbuatımıza aid etsək, real mənzərə necədir?

- Çox xaotik, qarışıqdır. Bir tərəfdə işıq var, bir tərəfdə qaranlıqdır. Bu durumdan bir qədər narahatam. Hər yerindən duran qəzet aça bilir. Bu, çox qorxulu bir prosesdir və onu hər kəsin ixtiyarına vermək olmaz. Bu proses çox böyük nəzarət altında olmalıdır. Mən bu prosesdən qorxuram. Ancaq son vaxtlar Mətbuat Şurasının “reket” qəzetlərlə işi nəticəsində bu proses bir qədər sınmağa başlayıb. Ümidvaram ki, qurum bu problemin qarşısını alacaq. Bu gün jurnalist deyəndə xüsusən qadınlara birtəhər baxırlar. Mən bəzən bu münasibətdən utanıram. Amma onlar əslində bizim mətbuata pərçim olunublar. Bu, adamda xəcalət hissi yaradır. O günü arzulayıram ki, mətbuatdan əxlaqsız, mənəviyyatsız adamlar təmizlənsinlər.

- Bu prosesin tənzimlənməsində cəmiyyətin hansı rolu ola bilər?

- Cəmiyyət özü onlara müqavimət göstərməlidir. Hər kəsi öz yerində oturtmaq, kimin kim olduğunu ayırd eləmək lazımdır. Əgər mən jurnalistəmsə, bir başqası da hansı yollasa gəlib pərçim olunubsa, bizim aramızda bir fərq qoyulmalıdır. Jurnalist sözünü çox hörmətdən salıblar. Jurnalistlər dünyada ictimai mühiti, fikri dəyişə bilən adamlardır. Ona görə də hər birimiz buna qarşı çıxmalıyıq. Bir də çox arzulayıram ki, insanlar özləri bizim zəhmətimizə qiymət versinlər. Biz kimin üçün yazırıq? Düzdür, bu gün də çox hörmətli mətbu orqanlar, gözəl qələm sahibləri var. Onların hamısını alqışlayır və zəhmətləri qarşısında baş əyirəm. Çox ağır zəhmətdir.

- Sənətini hədsiz məhəbbətlə sevən, onun fanatı olan adamlar bütün sahələrdə var. Amma sizə elə gəlmirmi ki, həddən artıq fanatlığın dövrü keçib?

- Mənə elə gəlir ki, insan hardadırsa, istər ailədə olsun, istər işdə - nə iş görürsə, onu sevmək lazımdır. Sevgisiz heç nə yoxdur. Mənim məqsədim gedib kimdənsə 5 manat qopartmaq deyil. Əgər Allah mənə yazmaq qabiliyyətini veribsə, deməli, mən bu işi sevməliyəm. Ümumiyyətlə, cəmiyyətə nifrət aşılamaq olmaz.

Kasıb təbəqə

- Bəs bu gün ciddi mətbuatın cəmiyyətdə nüfuzu yetərincədirmi?

- Mənə elə gəlir ki, hə. . . Hər halda fikirləşirsən ki, bir yazını yazmısan, onun əks-sədası var. Sənin yazılarını gözləyirlər, “nə üçün yazmırsan”- deyə qorxurlar. Mən özüm çox yaxşı oxucuyam. Azərbaycan mətbuatında üzdə olan qəzetləri mümkün qədər izləməyə çalışıram. O adamların da zəhmətinə çox böyük hörmətlə yanaşıram. Jurnalist sözünün çəkisini hamının şüuruna yeritmək lazımdır. Jurnalist əməyinin çəkisini, bu sözün dəyərini yenidən qaytarmaq lazımdır. Deyək ki, Azərbaycanda 3500 qəzet qeydiyyatdan keçib. Amma bu gün cəmiyyətdə ictimai fikrə təsir edən, oxucusu olan, öz yerini tutan 15-20 qəzet ola bilər. Onun yazarları da özünün nüfuzunu, hörmətini qoruyur. Nə qədər ağır zəhmətlə yaşasa da, özünü aşağı səviyyəyə salmır. Biz iynə ilə gor qazırıq. Amma əməyimiz müqabilində qəpik-quruş qazanırıq. Əsil jurnalistlər Azərbaycanın ziyalı təbəqəsi içərisində ən kasıb olanlarıdır.

- Sizcə bu gün qələmin gücü ilə cəmiyyətdə nəyisə dəyişdirmək mümkündürmü?

- Bu, çox çətinliklə olur. Amma bir vaxtlar var idi, bir sözlə kimlərinsə taleyi həll olunurdu. Demirəm, elə olsun, amma istəyirəm o mexanizm yaransın. İnsanlar şikayət edəndə bütün instansiyaları gəzirlər, son ümid yeri kimi qəzetə, televiziyaya üz tuturlar. Bu təfəkkür hələ insanlarda qalır. Bizim əlimizdən nə gəlir, biz yazırıq, ancaq o məmurun heç tükü də tərpənmir. Amma “reket” qəzetlər o qədər şantaj, böhtan yazırlar ki, onlardan qorxurlar. Çünki onların özləri də çirkab içindədirlər. Bu proses qoşa qanaddır. Cəmiyyət də təmizlənməlidir, onunla bərabər mətbuat aləmi də.

Təcrübəni biz yaradaq

- Sizcə jurnalistə nə stimul ola bilər?

- Hər bir vətəndaşı bu gün nə stimullaşdırırsa, jurnalistin də stimulu o ola bilər. Eyni zamanda xalqının xoş güzəranı, dövlətinin nüfuzunun artması, neqativ halların aradan qaldırılması əsil jurnalist üçün stimul ola bilər.

- Bu gün jurnalistlərin sosial problemləri rəsmi dairələrdə də etiraf olunur və bu yöndə addımlar atıldığı bildirilir. Necə bilirsiniz, jurnalistlərin əsas sosial problemləri nədən ibarətdir?

- Jurnalist toylarda oxuyub oynamaqla pul qazana bilmir. Mən Türkiyə mətbuatını izləyirəm. Onların kiçik bir köşə yazarı hər ay evinə bir ətək pul aparır. Hörməti də öz yerində. Bu, mütləq belə olmalıdır. Jurnalist səfil günündə yaşaya bilməz. Mənim bu gün redaksiyada işçimin elementar problemlərini təmin etmək imkanım yoxdur. Jurnalist üçün bu imkanları yaratmaq lazımdır. Bunu etmək mümkündür. Azad seçim olsun, qəzetini normal sata, təbliğatı normal apara biləsən, vergidən azad olunasan və s. Ümumiyyətlə, son vaxtlar KİV-ə dəstək istiqamətində yaxşı proseslər gedir. KİV-ə Dəstək Fondunun yaradılması, onun həyata keçirdiyi layihələr redaksiyalara böyük yardımdır. Prezident qəzetlərin vergilərdən azad edilməsi, borclarının dondurulması ilə bağlı qərar verir. Bütün bunlar yaxşıdır. Amma bunlar hələ jurnalistlərin həyat səviyyəsini qaldırmağa kifayət eləmir. Məsələn, jurnalistlər üçün ev tikmək olar. Nə qədər tikililər var, onların çoxu boşdur. Heç olmasa, uzun müddətli kreditlə jurnalistlərə ev vermək olar. İstedadlı bir jurnalist bəzən bu cür problemlər üzündən mətbuatdan uzaqlaşır. Adamın heyfi gəlir, axı istedad hər gün yaranmır. Gəncin içində də “mən bu sahədə daha çox lazım idim, niyə məndən istifadə eləmədilər?” – deyə bir qırıqlıq yaranır. Ağıllı insanlara istinad etmək və onlara qiymət vermək lazımdır. Hər şeyin təbliğatını da gülünc şəkildə qurmaq olmaz. Gənc jurnalist ailələrinə evlər verilsə, yaşayış minimumları təmin olunsa, onlar hamısı can-başla, sədaqətlə Azərbaycan dövlətinə qulluq edərlər. Biz jurnalistə maksimum 250 manat əməkhaqqı verə bilirik. Bu pulla heç kommunal xərcləri ödəmək mümkün deyil. Amma bunun müqabilində jurnalistin nə qədər zəhməti var. İnsanlar sözə hörmət etməyi, inamı öyrənsələr onda proses də yoluna düşəcək.

- Bu yaxınlarda Mətbuat Şurasının üzvlərindən biri qəzetimizə müsahibəsində dedi ki, jurnalistlərin dövlət tərəfindən evlə təmin olunması dünya təcrübəsində yoxdur. Ancaq onlar kredit yolu ilə ev ala bilərlər. Bizdə isə bu da mümkün deyil. Bu inamsızlıq nə ilə bağlıdır?

- Bu qeyri-sabitliklə bağlıdır. Sabit bir sistem yaradılsa təbii ki, jurnalistə də, başqa sahənin adamına da kredit verilər. Əgər jurnalistə ev verilməsi ilə bağlı belə bir təcrübə yoxdursa, onu biz yaradaq. O adamlar ki, gedib oynayıb, oxumaqla pul qazana bilmir, onlar sözlə çörəyini çıxarmalıdır. Qoy bu təcrübəni də biz yaradaq. Bundan utanmaq lazım deyil. Əksinə fəxr etmək lazımdır ki, Azərbaycan dövləti qüdrətlidir və öz vətəndaşlarına belə təmənnasız yardımlar edir.

Həsəd

- Jurnalist peşəkarlığından danışaq. Bu sahədə vəziyyət necədir?

- Bir qəzetin içində hamıdan dahi publisist və ya yazıçı olmağı tələb etmək olmaz. Qəzetin içində xırda işlərlə məşğul olan və onun simasını müəyyən edən insanlar var. Mətbuatımızda çox güclü qələm sahibləri var, onlara dəstək olmaq lazımdır.

- Yaxşı jurnalistikanın açarı hardadır?

- Allahın verdiyi istedad, ömür boyu öz üzərində işləmək, oxumaq və öyrənmək. İnsan doğulandan məzara qədər öyrənməlidir.

- Siz dünya çapını izləyirsiniz. Həmkarlarınızın iş prosesində ən çox həsəd apardığınız nədir?

- Ən çox texniki imkanlarına həsəd aparıram. Heç cür deyə bilmərəm ki, Azərbaycanda söz azadlığı yoxdur. Kim nə istəyir, yaza bilir. «Literaturnaya qazeta» uşaqlıqdan formalaşmağımda rol oynayan qəzet olduğu üçün həmişə mənim üçün etalon olub. İstərdim ki, mənim bölgə müxbirlərim də o səviyyəli adamlar olsunlar. Bölgələrdə məmurlar onlara işləməyə imkan versin, hər hansı qaynar nöqtədən reportaj hazırlamaq imkanımız olsun.

- Söhbətin əvvəlində vurğuladınız ki, milli mətbuatımız çox ağır dönəmlərdən keçib. Bəs mətbuatımızın indiki mərhələsini necə adlandırardınız?

- Mənə elə gəlir ki, Azərbaycan mətbuatının bu günü çox yaxşı mərhələdir. Ümid edirəm ki, bundan sonra da çox gözəl günlər yaşayacağıq! Onu da qeyd edim ki, iyulun 26-da «Ədalət» qəzetinin 20 yaşı tamam olur. Bu qəzet Azərbaycanda çıxan ilk müstəqil qəzetlərdən biri olub. Hər zaman brend olaraq qəbul olunub. Enmə, qalxma dövrləri də olub. İndi isə mənə elə gəlir ki, qəzetdə ikinci həyat başlayıb. Biz təkcə milli mətbuatın bayramını deyil, həm də qəzetimizin yubileyini qeyd edəcəyik.

Təranə Məhərrəmova

Kaspi. -2010. – 1 iyul. – S.9.