Dövrümüzün dahiyanə
rəssamı
Bu ilin avqust ayında dünya şöhrətli rəsam
kimi mədəniyyətimizin inkişafına dəyərli
töhfələr verən Toğrul Nərimanbəyovun 80
yaşı tamam olur
Müasir Azərbaycan
təsviri sənətinin görkəmli nümayəndəsi,
SSRİ və Azərbaycan Respublikasının Dövlət
mükafatları laureatı, SSRİ xalq rəssamı
Toğrul Nərimanbəyov. Bu ilin avqust ayında
mahir boyakar, monumentalçı və teatr rəssamı kimi
öz fitri istedadı sayəsində mədəniyyətimizin
inkişafına dəyərli töhfələr verən
görkəmli rəssamın 80 yaşı tamam olur. Toğrul Nərimanbəyovun
yaradıcılığı təkcə ölkəmizdə
deyil, onun hüdudlarından çox-çox kənarda da
tanınır və sevilir. Azərbaycan incəsənətinin
zəngin ənənələrindən qidalanan və bənzərsiz
üslubu ilə səciyyələnən sənətkarın
yaradıcılığı böyük şöhrət
qazanıb. Onun əsərləri müxtəlif
muzey və kolleksiyalarda nümayiş etdirilərək gənc
rəssamlar nəslinin formalaşmasına müsbət təsir
göstərməkdədir. Görkəmli
rəssam yaradıcılığında janrlardan heç
birinə müstəsna əhəmiyyət, xüsusi
üstünlük vermir. Böyük
istedada malik olduğu üçün təsviri sənətin
bütün janrlarında yüksək peşəkarlıq
nümayiş etdirərək qiymətli nümunələr
yaradır.
Fərqli yaradıcılıq
üslubu
Toğrul Nərimanbəyov
1930-cu ildə Bakıda doğulub. Bakı Rəssamlıq
Məktəbini və Litva Dövlət İncəsənət
İnstitutunu bitirdikdən sonra uşaqlıq və gənclik
illəri Azərbaycanda, Özbəkistanda və Litvada
keçib. Azərbaycan və Özbəkistanda
Şərq miniatür sənətinin cazibədar epik-major ahəngi
onun uşaqlıq yaddaşında dərin izlər buraxıb.
Litvada təhsil alarkən Qərbə məxsus
barokko üslubunun təmtəraq və qotika
arxitekturasının sərtliyi ilə
qarşılaşıb. Vilnüsdə Rəssamlıq
İnstitutunda oxuyarkən Delakrua sənətinə xas olan
romantik gözəllik, Cotto əsərlərindən
süzülüb gələn səmimiyyət, Rembrantda tragik
vüsət, Sezanda rəssam fikrinin ifadə dəqiqliyi onu
valeh edib. Toğrul Nərimanbəyov Van Qoqu həmişə
özünə ruhən yaxın sənətkar hesab edib. Təbii ki, klassik rəssamların
yaradıcılığı ilə yaxından
tanışlıq onun dünya miqyaslı bir rəssam kimi
yetişib formalaşmasında rol oynayıb.
Toğrul Nərimanbəyov
ötən əsrin 50-ci illərində diplom işi olan
"Baltik balıqçıları" adlı əsəri
ilə rəssamlıq aləminə qədəm qoyub. O vaxt özünün ən
yaxşı inkişaf dövrünü keçirən incəsənət
aləmi gənc rəssamın fərqli yaradıcılıq
üslubunu maneəsiz qəbul etməyib. Toğrul
Nərimanbəyovun yaradıcılığında Şərqlə
Qərb sənətinin sintezi xüsusi üstünlük təşkil
edirdi. Onun əsərlərində Şərq
miniatür sənətinə məxsus gözəl dekorativlik,
Qərb incəsənətinə xas intellektuallıqla harmonik
vəhdət təşkil edib, bu əsərlərin hərəkətverici
qüvvəsinə çevrilirdi. Onun əsərlərinə
dodaq büzərək
"milli zəmindən uzaqlaşmış",
"cızığından çıxmış rəssam"
adlandırdılar. Amma bu qınaqlar rəssamı
yolundan döndərmədi. T.Nərimanbəyov
bu iradların heç birinə məhəl qoymayaraq ürəyinin
hökmü ilə işlədi.
Həmçinin
rəssamın özünə də baxışlar birmənalı
deyildi. Onu "xalqın içindən
çıxmayan", "onun dərd-sərindən, adət-ənənələrindən
xəbəri olmayan" rəssam adlandırırdılar.
Amma onun əsərləri bu qınaqların əksini
deyirdi. Bu əsərlərdə T. Nərimanbəyovun
uşaqlıqdan xalqın içində olan, onun dərd-sərini,
adət-ənənələrini içəridən görən
və onları milliliklə bəşəriliyin sintezində
verməyi bacaran bir sənətkar olması üzə
çıxır. Bu keyfiyyətlərə
demək olar ki, onun bütün əsərlərində rast gəlmək
mümkündür.
"Buzovnada bayram", "Muğam"
"Musiqiçilər", "Şəkidə bazar",
"Yaylaqda", "Əlincə qalası", "Qədim
Naxçıvanın ponoramı" əsərləri buna
gözəl misaldır. Rəssam istər mənzərə,
istər tarixi-etnoqrafik, istərsə də məişət mövzulu əsərlərində
ən çox xalq həyatını, məişətini,
tarixini və etnoqrafiyasını araşdırıb vəsf
edir. Həmin əsərlərdən rəssamın bu torpağa, bu xalqa sevgisinin nə
qədər hüdudsuz
olduğunu hiss etmək mümkündür. Onun
üçün Azərbaycan təkcə Bakıdan deyil, həm
də uzaq bölgələrdən, gözəl meşələr,
çaylar, çəmənliklər, uca dağlardan ibarətdir.
Bu gözəlliklərə içəridən baxan rəssam
əsərlərində rənglərin ecazkar dili ilə bu
yerləri görməyənləri inandırmağa
çalışır ki, dünyanın ən gözəl
yeri onun Vətənidir!
Toğrul Nərimanbəyovun
əsərlərinin
hamısı Azərbaycan xalqının milli
xüsusiyyətlərini, adət-ənənələrini, məişət
tərzini, psixologiyasını özündə qabarıq əks
etdirmək baxımından qiymətlidir.
Şuşa nisgili
Dünya
şöhrətli rəssamın babası və atası
Şuşalı olub. Atası Fərman
işlə bağlı olaraq sonradan Almaniyaya göndərilib.
Daha sonra Fransanın Tuluza şəhərində
təhsil alıb. Sonra isə Azərbaycana
qayıdıb mühəndis kimi çalışıb və
Mingəçevir su-elektrik stansiyasının əsasını
qoyanlardan olub. 1937-ci ildə isə
atası repressiya qurbanı olub.
Bu gün görkəmli rəssamın içində Şuşa həsrəti var. Düşmən əlində inləyən torpaqlarımıza bir neçə əsər də həsr edib. Söz düşəndə “Şuşa bir möcüzədir bizim möcüzəmiz. Şuşanı unutmaq oranın gözəl təbiəti üçün darıxmamaq mümkün deyil. O zamanlar vaxt tapan kimi ilk növbədə Şuşaya gedib Şuşanın gözəlliyindən ilham alırdım. Əminəm ki gec-tez ədalət bərpa olunacaq, torpaqlarımızı geri qaytaracağıq. Dünya birliyi Qarabağın kimə məxsus olduğunu yaxşı bilir torpaqlar öz yiyəsinə qaytarılmalıdır” deyir. Uşaqlıq illərində Şuşanın hər qarışını addım-addım gəzən rəssam bu gün Şuşaya qonaq kimi getmək fikrində də deyil: “Şuşaya qonaq kimi getmərəm, oranın sahibi kimi gedəcəyəm. Bu cür səfərlərdə belə çıxır ki, onlar Şuşanın sahibidir biz isə qonağıq. Axı ora bizim torpağımızdır. Şuşa bizimdir bax bunu dünyaya çatdırmalıyıq. Ancaq mənə hələlik Şuşaya getmək təklif olunmayıb. Bəlkə də daha çox xaricdə olduğum üçün məni dəvət etmirlər. Şuşa bizimkidir və torpaq sahibinin olmalıdır. Şuşa qaytarılsa gedib orada yaşayacağam. Şuşadan gözəl şəhər tanımıram..." –deyə bildirib.
Təbiət ətirli lövhələr
Rəssamın "Xəzər üzərində şəfəq", "Baltika balıqçıları" tablolarında gənc entuziastların romantik obrazları əks olunub. "Emalatxanada", "S. Bəhlulzadə", "Mahnı", "Məhsuldarlıq", "Polyaçka", Sevinc" kimi lirik lövhələrində işıqlı həyatı anlara rast gəlmək olur. Rəssamın ürəkdolusu axtarış formaları Azərbaycan və dünya incəsənətinin ən yaxşı ənənələrinə əsaslanıb. "Göyçay bağlarında", "Bahar yarmarkası", "Narlar və armudlar", "Çiçəklər", "Köhnə çinar", "Qız qalası" kimi heyranedici natürmort və peyzajlarda təbiət ətri duyulur. Onlara sanki torpağın canlı şirəsi, Abşeronun yandırıcı günəşi, Göyçayın, Zaqatalanın, Lənkəranın təbiətinin əlvan rəngləri hopub.
T. Nərimanbəyov bir çox teatr səhnələrinin və bayram təntənələrinin, dekorativ səhnə əsərlərinin müəllifi kimi də tanınır.
Görkəmli rəssam 1952-ci ildən bədii sərgilərin iştirakçısıdır. Kuba, Hindistan, Polşa, Çexiya, Slovakiya, Almaniya, Fransa, İtaliya, Moskva və ABŞ-da dəfələrlə fərdi sərgiləri keçirilib.
“Nağıllar aləmində”
Toğrul Nərimanbəyovun
bütün əsərləri Azərbaycan ruhludur. Onun əsərlərində
milliliklə bəşəriliyin vəhdəti əksini
tapıb. Rəssamın tablolarında gah İçəri
şəhərin qədim, dar və sirli küçələrinin,
tarixi abidələrinin, gah Xəzərin şahə qalxan
dalğalarını, Azərbaycanın füsunkar mənzərələrinin,
gah da Parisin, Lüksemburqun, Vaşinqtonun və digər ölkə
və şəhərlərin mənzərəsini görmək
olar. Elə buna görə də rəssamın
əsərləri bütün dünyanı gəzib
dolaşır.
Toğrul Nərimanbəyovun
bəzi əsərləri əfsanə və nağıllara
bənzəyir. Bu nağıllarda hər şey xoş
sonluqla bitir. Rəssamın "Nağıllar aləmində"
monumental əsəri Azərbaycan Dövlət Kukla
Teatrının foyesini bəzəyir. "Nağıllar
aləmində" monumental divar rəsmində həqiqətlə
əfsanənin, sevinclə kədərin bir-birinə
qaynayıb qovuşduğu sirli aləmlə üzləşmək
mümkündür. Bu əsər rəssamın
divar rəssamlığı sahəsində ilk uğurlu
işi olub. Tamaşaçı bu əsərin fonunda
divar rəssamlığı sahəsində artıq yetkinləşib
formalaşmış əvəzsiz bir rəssamla tanış olur.
Rəssam divar rəssamlığına
üz tutmasını
artıq kətanın onun fantaziyasına
darısqallıq etdiyini duyması ilə izah edir. Toğrul Nərimanbəyov sonralar da divar rəssamlığına
müraciət edərək unikal sənət nümunələri
yaradıb. Rəssamın monumental divar rəsmləri
xalqın sevincli, kədərli ovqatı üzərində
köklənmiş qədim mahnıları xatırladır.
Toğrul Nərimanbəyov divar rəssamlığının
daha məsuliyyətli olduğunu söyləyir: “Kətan
üzərində çəkilən əsərlər elədir
ki, xoşuna gəlməyən yeri olanda əl gəzdirib
düzəliş edə bilərsən. Heç
ürəyinə yatmayanda gizlədib üzə
çıxarmayırsan, yandırıb məhv edərsən.
Amma divara çəkilmiş əsər divara
köçdü, qurtardı. Daha onu nə
düzəldə, nə də məhv edə bilərsən.
O necə var, eləcə - bütün qüsurları, kəm
kəsirləri ilə birlikdə həmişəlik
qalmalıdır. Ona əvvəlcədən bəstələnmiş,
hazır, özü də gözəl mahnı gərəkdir
ki, birbaşa divara köçürəsən”.
Fransada Vətən ruhu
Görkəmli
rəssam hazırda Fransada yaşayır. Vətəndən
köçüb getməsi isə ötən əsrin
80-cı illərinin axırlarında şəxsi həyatında
baş verən gözlənilməz hadisələrlə
bağlı olub. Bunu yaxınlarından
gizlətsə də portretini çəkdiyi parapsixoloq Tofiq
Dadaşovdan gizlədə bilməyib. Parapisixoloqun “Məşhursunuz.
Daha məşhur olacaqsınız. Amma böyük çətinliklərlə üzləşəcəksiniz.
Vətəndən uzaq düşüb bütün
dünyanı dolaşacaqsınız"- sözlərindən
bir müddət sonra
ailəliklə Moskvaya, sonra Amerikaya, oradan da
Lüksemburqa və Fransaya köçüb. Böyük
çətinliklərlə üzləşsə də
güc tapıb Parisdə qərarlaşa bilib. Hətta bu şəhərin nüfuzlu sərgi
salonlarından birində - "Konven de Kordelyer" salonunda
möhtəşəm fərdi yaradıcılıq sərgisini
də açıb. Azərbaycanın
bütün gözəlliklərinın tərənnüm
olunduğu sərgi hamını heyran qoyub. Amerikanın
Priston Universitetinin professoru Berit Zeyzinker rəssamın 40 əsərini
əldə edərək Priston şəhərində onun adına sərgi salonu yaradıb. Toğrul Nərimanbəyov bütün dünyada
tanınan, sevilən, yaradıcılığına və əsərlərinə
böyük maraq göstərilən rəssamdır. Elə bunun nəticəsidir ki, onun adı dahi rəssamlarla
bir sırada "Dünya incəsənət-məlumat"
ensiklopediyasına düşüb.
Dünyanın bir çox
ölkələrində sərgiləri keçirilən rəssamı
tamaşaçılar həm də opera müğənnisi kimi
tanıyırlar. Ötən əsrin sonralarından
başlayaraq o,
maraqlı konsert proqramları ilə nüfuzlu səhnələrdə
görünür. Onu rəssam kimi sevənlər artıq müğənni kimi
də sevib dəyərləndirməyə başlayıblar.
O, həmçinin mətbuatda şeirlərini çap etdirir.
Andre Molro, Çingiz Aytmatov,
Lütfi Zadə, Mstislav Rastropoviç, Qara Qarayev, Ueno Mokato,
İren Lüdviq, Rene Qere, Səttar Bəhlulzadə, Fikrət
Əmirov kimi dünyanın məşhur sənət və
elm adamları onun çoxçalarlı
yaradıcılığını yüksək qiymətləndirib.
Çingiz Aytmatov onu "Dövrümüzün dahiyanə rəssamı",
"Rəssamlığın özünü bir boy ucaldan sənətkar",
Ueno Mokato isə "Əsərləri nəhəng musiqi
notunu xatırladan rəssam", "Öz
torpağının gözəlliklərini böyük səxavətlə
dünyaya göstərməyi bacaran istedadlı sənətkar"
adlandırıblar.
Görkəmli rəssam isə
həmişə iş başındadır. Şöhrəti
dünyanı dolaşan rəssam deyir ki, onun üçün
ən sakit yer və rahat istirahət guşəsi
özünün yaradıcılıq emalatxanasıdır.
Təranə Məhərrəmova
Kaspi . -2010. – 30 iyun. – S.8.