“Xəzəri ən çox Rusiya çirkləndirir”

Ekologiya və təbii sərvətlər naziri Hüseyn Bağırov: “Rusiya alimlərinin özləri də etiraf edirlər ki, Xəzər dənizinin ən böyük su payçısı Volqadır. Çirklərin gətirilməsində də ən böyük pay Volqaya məxsusdur”

- 2010-cu ilin “Ekologiya ili” elan edilməsi hansı zərurətdən yarandı?

- Ölkə rəhbərliyinin həyata keçirdiyi uzaqgörən və qətiyyətli tədbirlər nəticəsində Azərbaycanın müstəqilliyi möhkəmlənib, ölkə iqtisadiyyatında yüksək templə irəliləyişə nail olunub. Ətraf mühitin mühafizəsi və təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə edilməsi sahəsində də çox mühüm işlər görülüb.

Əvvəllər əhali Kür-Araz çaylarından, kanallardan məcburi olaraq içməli su kimi istifadə edirdi. İndi isə bu problem demək olar ki, həllini tapıb. Bundan başqa, mətbuat yazırdı ki, Xəzər dənizinin sahil zolağı çirklidir və s. Artıq bu məsələ də həll olunub. Xəzərin 86 km sahil zolağındakı sular da təmizdir. Balaxanıda tullantıların yandırılmasına görə Bakı əhalisi tüstüdən boğulurdu. İndi həmin ərazidə böyük investisiyalar hesabına başa gələn uğurlu addımlar atılır. Yəni artıq prinsipial yeniliklər mərhələsinə gəlib çatmışıq. Ona görə də ölkə prezidenti 2010-cu ili “Ekologiya ili” elan edib. Bu o deməkdir ki, ekologiya ilə bağlı işlərin intensivliyi kəskin surətdə artacaq. Məlum olduğu kimi, prezident İlham Əliyev Abşeron yarımadasında 3 milyon ağacın əkilməsi barədə tapşırıq verib və Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, yerli icra hakimiyyəti orqanları, ayrı-ayrı nazirliklər, müxtəlif kollektivlər bu işə qoşulub.

- Prezident yanında keçirilən ekoloji problemlərə həsr olunmuş müşavirədə ölkənin ekoloji durumunun yaxşılaşdırılması ilə bağlı bir neçə prioritet istiqamət seçilib. Demək olarmı ki, bu sahələr elə Azərbaycan ekologiyasının əsas problemləridir?

- Təbii ki, müşavirədə əsas prioritetlər səslənib, yalnız bir məsələdən başqa - dağlarda bioloji müxtəlifliyin tükənməsi və eroziyalar, aran rayonlarında isə səhralaşma problemi. Bu da həddən artıq mal-qaranın çoxalması ilə bağlıdır. Əgər bir hektarda iki qoyun otlayırsa, həmin ərazinin gücü çatacaq ki, özünü bərpa etsin. Bizdə isə hazırda bir hektarda otlayan heyvanların sayı 20-24-dür. Bu problemdən başqa bütün problemlərə müşavirədə toxunuldu.

- Səhralaşmanın qarşısını almaq üçün nazirliyin proqramı varmı?

- Səhralaşmanın qarşısının alınması ilə bağlı dövlət proqramı mövcuddur və onun icrası davam edir. Regionlarda fermerlərə Dövlət Ehtiyat Fondundan mal-qaranın otarılması üçün torpaqlar verilir. Hazırda bu torpaqlarda norma daxilində mal-qara saxlanması ilə əlaqədar araşdırmalar aparılır. Min illərlə yaranmış ənənəni dəyişmək çətindir. Amma əminik ki, bu sahədə dönüş olacaq.

- Bu il Azərbaycan ərazisində neftlə çirklənmiş hansı ərazilərin və göllərin bərpa edilməsi gözlənilir?

- Neftlə çirklənmiş torpaqlar Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin balansındadır. Məndə olan məlumata görə, onlar təxminən 400 hektara yaxın torpağı sağlamlaşdırmaq fikrindədirlər. Göllərə gəldikdə, 8-9 gölün layihəsi artıq hazırdır. 4-5 göldə bərpa, qalanlarında isə qurutma işləri aparılmalıdır.

- Bu proses bu il başa çatacaqmı?

- İnanmıram ki, bir il ərzində bu proses başa çatsın. Abşeron yarımadasında Sovet dövründə 1,5 milyon ton neft çıxarılıb, 400-500 milyard dollar qazanılıb. SSRİ o puldan Azərbaycana demək olar ki, heç nə verməyib. O cümlədən neftin çıxarılması da o zaman çox primitiv, bəsit texnologiyalara söykənib. Böyük miqdarda pul qazanılmaqla törədilən fəlakətin 1-2 milyon manatla düzəlməsi qeyri-mümkündür. Bunun üçün həm də vaxt tələb olunur. Zığ gölünün ətrafı 2 milyon ton neft məhsulu ilə çirklənib. Elə yerlər var ki, 9 metr qalınlığında turşumuş, qudronlaşmış neft məhsulları toplanıb.

- “Ekologiya ili” çərçivəsində ağacəkmə kompaniyası geniş yayılıb. Amma hələ də ağacların kəsilməsi hallarına rast gəlinir. Nazirlik bununla bağlı nə qədər fakt aşkarlayıb?

- Azərbaycanda təxminən 1 milyon insan dağlıq ərazilərdə yaşayır. Onların bir qismi nativ yanacaqlardan istifadə edir. Buna baxmayaraq, insanların ehtiyacları tam təmin olunmur və onlar ənənəvi olaraq meşələrə üz tuturlar. Amerikanın bir sıra saytlarında peykdən çəkilmiş təhlillərin nəticələri BMT-yə ötürülür. Bu məlumatlarda Azərbaycanda meşə örtüyünün 11,4 faizdən 11,8 faizə yüksəldiyi qeyd olunur. Bu isə 50 min hektar meşə sahəsi deməkdir. Biz də deyirik ki, son 10 ildə Azərbaycanda 72 min hektar yeni meşə sahəsi salınıb.

- Ağacların qanunsuz kəsilməsi ilə bağlı cərimələrin artırılmasını da təklif etmişdiniz...

- Bəli, hazırda çox sərt cərimələr tətbiq olunur. Lakin onların ödənilməsində problemlər ortaya çıxır. Bizim minlərlə işimiz məhkəmələrdədir.

- Sözügedən müşavirədə bildirilib ki, atmosfer havasının çirklənməsinin 70 faizi avtonəqliyyat vasitələrinin payına düşür. Problemin miqyasını azaltmaq üçün ölkəyə gətirilən avtomobillərin sayı azaldıla bilərmi?

- Artıq Nazirlər Kabinetinin də qərarı var ki, iyul ayının 1-dən müəyyən tələblərə cavab verməyən avtomobillərin ölkəyə gətirilməsi və istismarına qadağa qoyulsun. Yəni artıq köhnə maşınların ölkəyə gətirilməsi halları azalacaq. Bunu birdən-birə etmək mümkün deyil, çünki Azərbaycanda 800 min avtomobil və avtomobil istifadəçisi var. Bunların əksəriyyəti də köhnə avtomobildir. Amma addım-addım bu istiqamətdə işlər görüləcək.

- Regionlarda tullantıların idarə edilməsi üçün poliqonların yaradılması nə zaman mümkün ola bilər?

- Layihələr var ki, Şamaxıda Şamaxı, Ağsu, Qobustan, İsmayıllı rayonlarını, Şirvanda Salyanı, Hacıqabulu, Kürdəmiri və digər ətraf rayonları, Gəncədə Gəncənin özünü və ətraf rayonları əhatə edən poliqonlar tikilsin. Bu da ona gətirib çıxaracaq ki, artıq tullantılar hər yerə atılmayacaq, lazımi şəkildə saxlanılacaq, ətraf mühitdən təcrid olunacaq.

- Hazırda Xəzərin ekoloji durumu hansı səviyyədədir?

- SSRİ dağıldıqdan sonra Xəzərə edilən böyük, ağır təzyiqlər kəskin azalıb. Azərbaycan dövləti dənizdə neft çıxarmaya həmişə müasir metodlarla yanaşıb. Qalan dövlətlərdə də bu təsirlər azalıb. Buna görə də Xəzərdə ümumiyyətlə sağlamlaşma gedir. Bircə bioresurslardan başqa. Bu sahədə də ardıcıl tədbirlər davam edir. Məsələn, biz təkcə Xıllı Balıqartırma Zavodundan dənizə il ərzində 7-8 milyon nərəkimi buraxırıq. Baxın, nə qədərini tuturlar. Bununla mübarizəni biz də, Sərhəd Qoşunları da, Gömrük Komitəsi də, Su Polisi də aparır. Buna baxmayaraq, görürsünüz ki, bizim dənizə buraxdığımız balıqları heç bir kiloqrama çatmamış tuturlar. Bu, artıq insan şüurudur, brakonyer məsələsi deyil. Sən axı niyə çəkisi heç 1 kiloqram olmayan nərəkimini tutursan? Yaxud insanlar niyə gedib o balığı alır və onun bazarını yaradırlar? Sonra da inandırmağa çalışırlar ki, cəmiyyət bu sahədə qayda-qanun yaradılmasını və ETSN-in bunu etməsini istəyir. Cəmiyyət heç olmasa bu qədər düzgün olmayan bir işin iştirakçısı olmasın. Toyuğun cücəsini satmırlar və heç kim də almır ki, günahdır. Bəs balığın körpəsini niyə belə həvəslə alırlar? Burada bizim də payımız var, mübarizəni gücləndirməliyik.

- Hazırda Xəzər dənizi hansı bölgə dövləti tərəfindən çirkləndirilir?

- Rusiya alimlərinin özləri də etiraf edirlər ki, Xəzər dənizinin ən böyük su payçısı Volqadır. Çirklərin gətirilməsində də ən böyük pay - 70-80 faiz Volqaya məxsusdur. Yerdə qalan 20 faiz isə İran, Qazaxıstan və Azərbaycan arasında bölünür. Ən az çirkləndirən isə Türkmənistandır. Çünki onun Xəzər sahilində inkişafı çox azdır. Qazaxıstanda isə sahildə həm neft sənayesi inkişaf edir, həm də orada dənizin içində su basmış çoxlu konservləşdirilməmiş quyular var ki, onlar da Xəzəri çirkləndirir. Azərbaycanda Xəzər dənizi əsas iki mənbə tərəfindən çirkləndirilir. Bunlardan biri Abşeron yarımadasıdır. Bununla bağlı son illər ciddi tədbirlər görülür. Neft sənayesi kökündən dəyişdirilir, yeni qurğular quraşdırılır. İkinci mənbə olan Kür çayına gəldikdə, onun cəmi 15-20 faizi Azərbaycan, qalanı isə Gürcüstan və Ermənistan tərəfindən çirkləndirilir.

- Son zamanlar Bakının mərkəzi hissələrində binaların qaşınması prosesi sürətlə aparılır. Bu, paytaxtın ekologiyasına nə dərəcədə ziyandır? Nazir kimi buna etirazınızı bildirmisinizmi?

- Sözsüz ki, bu proses paytaxtın ekologiyasına təsir edir. Bu, əsasən işi görən şirkətlərdən asılı məsələdir. Görülən işlər bir tərəfdən paytaxtı gözəlləşdirir, digər tərəfdən isə şirkətlər daha bahalı müasir texnologiyalar əvəzinə, bəsit texnologiyalara üz tutur, qənaət edir. Bu məsələdə razıyam sizinlə. Dəfələrlə onlar cərimə də olunub, bu sahədə müvafiq işlər də aparılıb. Amma eyni zamanda bizim məqsədimiz bu işi dayandırmaq olmayıb. Başa düşürük ki, bu, ölkənin xeyrinə olan bir prosesdir. Onu da qeyd edək ki, artıq bu proses - binaların restavrasiyası başa çatır. Tezliklə küçələrin döşəmə daşlarının yeniləşdirilməsinə başlanacaq, yəni, bu problemin də ömrünə az qalıb.

- Antarktidaya, And dağlarına səfəriniz birmənalı qarşılanmadı. Bu səfərlər Azərbaycana nə verdi?

- Bu səfərlərə çəkilən xərcləri Qərb universiteti ödəyib. Universitetin elmi ekspedisiyaya dəstək verməsi təbiidir. Əgər kimlərsə universitetin bu vəsaiti niyə xərclədiyi sualını verirsə, bu, ədəbsizlik deyilmi? Dövlətdən bir qəpik götürülmür, nazir də öz məzuniyyətində gedib çadırda çox çətin və ekstremal şəraitdə bu işlə məşğul olur. Necə olur ki, Norveçdə, Polşada bu, şərəf gətirən bir iş olur, bizdə yox? Əslində, ölkəmizdə bizim fəaliyyətimiz çox rəğbətlə qarşılanır. Bir neçə paxıl və ya düşüncələrində geri qalmış insan ictimai rəy deyil.

Mən o səfərlərə nazir kimi getməmişəm. Adi vətəndaş kimi, 30 kq-lıq çantam arxamda, xüsusi paltarım əynimdə, 4 kq-lıq ağır çəkmələrim ayağımda ayaq döyüb öz işimi görmüşəm.

Akonkaquada “2010 Azərbaycanda Ekologiya ili - yaşıl dünya naminə” transporantı açıldı. Bununla biz göstəririk ki, Azərbaycanda bir ağac əkməklə bütün dünyaya kömək edirik. Balaca bir ölkə olan Azərbaycan artıq karbon birləşmələrini iki dəfə azaldıb. 3 milyon ağac əkməklə bunu daha da azaltmağa can atır. Biz çalışırıq bunu elə bir yerdən səsləndirək ki, eşidilsin. Eşidilir də. Rus saytlarından başqa heç kim buna ikimənalı qiymət vermir. Birmənalı qiymət verirlər, “əhsən” deyirlər, başa düşürlər. İngilis, Norveç səfiri, yaxud BMT-nin rezident əlaqələndiricisi “orada nə işiniz var” sualını vermirlər. Deyirlər ki, siz Antarktidaya iddialı olacaqsınız? Bu mənim şəxsi işimdir, öz həyatımı nəyə həsr edirəm. Qoy, bu işə birmənalı qiymət verməyən insanlar bulvarda domino oynaya-oynaya qocalsınlar.

- Hava və Ekstremal İdman Növləri Federasiyasının fəaliyyətinin daha da gücləndiriləcəyini bildirmisiniz. Bu il hansı yeni layihələr həyata keçiriləcək?

- Azərbaycana yuxarıdan aşağı baxmağa cəhd edənlər gənclərimizi bu işə cəlb etməyimizə mane olmağa çalışır, qısqanclıqla yanaşırlar. Amma biz bu işi gücləndiririk. Rayonlarda klublar yaradırıq, gənclərə müvafiq avadanlıqlar veririk, təlimlər keçirik ki, orduya gedəndə bu gənclər daha da gözüaçıq olsunlar. Bu gün biz o istedadlı uşaqları üzə çıxarmalıyıq. Nəzərə alın ki, qayayadırmanma artıq olimpiya növü olub. Biz indidən niyə buna hazırlaşmamalıyıq? Kimlərsə çox istəyir ki, bu, baş verməsin. Manqurtlarımızdan da istifadə edirlər. Bizə maraqlıdır ki, ucqar kəndlərimizdən olan gənclərimizin gözü açılsın, dünya çempionatlarında iştirak etsinlər, uçuş aparatlarında uçsunlar. Qoy, bu uçuşların nə qədər enerji verdiyini, təbiətə yaxınlaşdırdığını görsünlər. Yayda çalışacağıq ki, qayayadırmanma üzrə beynəlxalq festival keçirək, 6-7 ölkədən gəncləri dəvət edək. O vaxta qədər heç olmasa, 50-100 gəncimizi bu yarışlarda iştiraka hazırlaya bilək.

Quliyeva Kəmalə

Kaspi. -2010. – 4 mart. – S.8.