Yazıçı necə yazsın ki...

Mövzu çoxdur, sadəcə istedadlı qələmə ehtiyac var. Bu gün cəmiyyətin tələbi daha çox dinamik təfəkkürədir

Ümumdünya Yazıçılar Günü (Yazıçının Ümumdünya Sülh Günü) – yazıçıların peşə bayramıdır. Bizim günlərdə, bir sıra ölkələrdə bu bayram sadəcə, “Yazıçı günü” adlanır və bir növ daha çox fərqlənmiş ədibləri təbrik etmək və mükafatlandırmaq üçün münasib gün kimi qeyd olunur.

Biz də ölkəmizin bir neçə tanınmış yazıçısı ilə əlaqə saxlayaraq ümumən Azərbaycanda yazıçıların problemləri, yazdıqlarının cəmiyyətdə necə qarşılanması, yazıçının cəmiyyətdəki nüfuzu və mövqeyi ilə maraqlanmaq istədik. Kifayət qədər tanınmış simaların fərqli və hardasa üst-üstə düşən fikirləri bugünkü ədəbiyyatımızın real mənzərəsinə güzgü tutmaq baxımından da önəmlidir.

YAZIÇININ VƏZİYYƏTİ

Yazıçı Natiq Rəsulzadəyə görə, bu gün yazıçıların vəziyyəti də, nüfuzu da müxtəlifdir. Onun fikrincə, yazıçının vəziyyəti onun yazılarının nə qədər maraqlı olmasından asılıdır. "Yazıçı var, səviyyəsi yüksək olan oxucular üçün yazır. Təbii ki, elə yazıçıların vəziyyəti elə də yaxşı deyil. Onların kitabları kütləvi şəkildə alınmır. Yazıçı var ki, tələb olunan və oxunan janrda yazır. Məsələn, detektiv, fantastik janrda yazan yazıçıların kitabları alınır və böyük həvəslə oxunur. Yazıçı yazıçıdan fərqli olduğu kimi, kitab da kitaba bənzəmir. Kitab var ki, bir dəfə oxunub tullanır, onu rəfə qoymurlar. Amma elə kitablar da var ki, o vaxtaşırı oxunur və kitab rəfini bəzəyir. Bu kitabın səviyyəsindən, içindəki fikirlərin dərinliyindən asılıdır. Biz nə üçün Dostoyevskini, Tolstoyu, Mirzə Cəlili dönə-dönə oxuyuruq? Nəsri yaşadan əsərin içindəki personajlar, qəhrəmanlardır. Elitar yazıçı kitablarını düşünən oxucu üçün buraxır. Bu, bütün dünyada belədir".

OXUCULARIN BÖYÜK ƏKSƏRİYYƏTİ KİTABDAN UZAQLAŞARAQ İNTERNETƏ ÜZ TUTUB

Yazıçının cəmiyyətdəki nüfuz və mövqeyinə gəlincə, N.Rəsulzadə bildirib ki, bu, yazıçının kitablarının oxucu tərəfindən alınıb oxunmasından asıldır. Belə ki, yazıçı cəmiyyətin düşənən beynidir. O, cəmiyyəti öz arxasınca aparmalıdır. "Mən güman edirəm ki, bu, belə də olacaq. İndi internet dövrüdür. Texnikanın inkişafı təbiidir. Oxucuların böyük əksəriyyəti kitabdan uzaqlaşaraq internetə üz tutub. Bu, Avropa ölkələrində də, Amerikada da belə olub. Amma sonradan onlar yenidən kitaba qayıdıblar". N.Rəsulzadənin fikrincə, yazıçının nüfuzunun aşağı düşməsi müvəqqəti haldır. Yəni bu proses bütün ölkələrdə baş verib. "Oxucu yenidən bizim arxamızca gələcək və onların sayı çoxalacaq. Çünki insanın həyatında kitabın tamam ayrı yeri var". Yazıçı bu gün nəşrin də problem olduğunu bildirib. Onun fikrincə, peşəkar yazıçı üçün yazmaq çətin deyil, ancaq nəşr olunmaq çətinliyi var: "Bilirsiniz ki, nəşr problemi tam dəyişib. Naşirlər pul, sponsor tələb edir. Bizdə isə elə zəmanədir ki, oxucu kütləsi azalıb. Ona görə də, hər hansı bir kitab nəşrə xərclənən pulları güclə çıxarır və ya çıxara bilmir". N.Rəsulzadənin bildirdiyinə görə, Moskvada ciddi kitablar 5-10 min, detektivlər isə hətta 100-150 min tirajla çıxır və bu kitablar öz xərclərini ödəyir. Azərbaycanda isə 5 min tiraj fantastik sayılır.

“BUDAPEŞTDƏ MƏNİM KİMİ YAZIÇI MİLYONÇU OLAR”

Xarici ölkələrdə yaşayan yazıçıların yaşam tərzi ilə müqayisəyə gəlincə, N.Rəsulzadə fikrini faktla izah edib: “Bir neçə il bundan əvvəl Macarıstandan bir dostum və tərcüməçim Bakıya qonaq gəlmişdi. Onlar mənim kitab rəflərimə baxaraq müəllifim olduğum əsərlərlə və evimlə tanış oldular. 32 kitabımı saydıqdan sonra bildirdilər ki, Budapeştdə bu qədər kitab və ssenari müəllifi olan milyonçu olur". N.Rəsulzadə Azərbaycan yazıçılarının vəziyyətindəki mürəkkəbliyi həm də keçmiş sovet dövrü ilə əlaqələndirib: "O ölkələrdə onları heç kəs 70 il geri salmayıb. Onlar məntiqlə, demokratiya ilə necə var, elə də inkişaf ediblər. Orada ciddi ədəbiyyat müəllifləri detektiv yazanlardan aşağı səviyyədə yaşasalar da, bizimlə müqayisədə daha yaxşı yaşayıblar. Çünki kinostudiyalar da onların kitablarını alıb. Sovet dövründə bizim işimizə təbliğat işi kimi baxıblar. Ömrümüzün böyük bir hissəsini o eybəcər cəmiyyətdə keçirmişik. Avropa ölkələri isə çox sağlam cəmiyyətdə yaşayıblar. Ona görə biz onlara çatmalıyıq".

GÖZƏL YAZIÇILARIN ÇOXU DA 37-Cİ İLDƏN O YANDA QALDI

Yazıçı-publisist Akif Əli yazıçılığı ən gözəl peşə adlandıraraq bildirib ki, hər kəs kimi o da, uşaqlıqdan dünyanın böyük yazıçılarının əsərlərini oxuya-oxuya böyüyüb. Və həmin gözəl əsərlər mənəviyyatını, tərbiyəsini formalaşdırmaqla yanaşı onu qələmə bağlayıb: “Dünya klassikası həmişə hamımızı cəlb edib. Mən də o ruhda böyüyərək yazıçılığa meyl etmişəm. Azərbaycanda da klassik ədəbiyyatımız var və bu gün də onların çoxu yaşayır. Sovet dövründə yazıçılıq da ideoloji tələblərə uyğunlaşdırıldı. Yazıçılar elə bil ki, bir dam altda, bir təşkilatda birləşdirildi. Dövlətin, partiyanın sifarişi ilə əsərlər yazılmağa başladı. Gözəl yazıçıların çoxu da 37-ci ildən o yanda qaldı. Azərbaycanda müxtəlif problemli yazıçı mühiti yarandı. İstedadlı yazıçılar da vardı, istedadsızlar da. İdeoloji sifariş olduğuna görə istedadsızlar çığıra-çığıra istedadlıları əzir, arxa plana çəkirdi”. A.Əlinin fikrincə, ona görə də bugünkü müstəqillik dövründə bütün klassik ədəbiyyatımızı birmənalı şəkildə qəbul etmək olmaz. Azadlığımıza, müstəqlilliyimizə uyğun olaraq onların ən dəyərliləri seçilib gənc nəslə təqdim olunmalı və cəmiyyətdə atmosfer də bu istiqamətdə formalaşmalıdır. “Bu gün cəmiyyət başqa cürdür. Əvvəlki dövrdə olduğu kimi yazıçı işinə çox aludəçilik də yoxdur. Baxmayaraq ki, yazıçı, şair adını alanlar, ciblərində vəsiqə gəzdirənlər bəlkə də minlərlədir. Ancaq əsl istedadlı yazıçı azdır. Bu, belə də olmalıdır. Çünki yazıçılıq yeni ideya, yeni təfəkkür deməkdir. Yazıçılıq cəmiyyətə hansısa bir məsul söz bildirməkdir. Ona görə də ciddi bir işi ancaq istedadı, bacarığı, qabiliyyəti olanlar edə bilər”.

MÖVZU ÇOXDUR, SADƏCƏ İSTEDADLI QƏLƏMƏ EHTİYAC VAR

A.Əlinin fikrincə istedad zövq məsələsidir və dünya klassik ədəbiyyatının verdiyi nümunələr əsasında o zövqün də bir optimal səviyyəsi var. Belə ki, yalnız bu nümunələrin fövqünə qalxan, ona yaxınlaşan əsərlərə istedadlı demək olar. “Oxucu istedadlı yazıçının əsərini həvəslə oxuyur. Mövzu çoxdur, sadəcə istedadlı qələmə ehtiyac var. Bu gün cəmiyyətin tələbi daha çox dinamik təfəkkürədir. Bir vaxtlar informasiya texnologiyaları bu qədər inkişaf etməmişdi. Onda insanlar uzun-uzadı romanlar, poemalar oxumaq həvəsində idi. İndi insanlar o qədər informasiya bolluğundadır ki, artıq onlara hansısa təbiət gözəlliyinin mədhi lazım deyil. Artıq insanın öz qəlbinin içərisinin vəsfi lazımdır”. A.Əlinin fikrincə, bu gün milyonlarla tiraja ehtiyac yoxdur. Yazı yazmaq sənəti hər şeydən əvvəl başa düşənlər və yazıçının özü üçün lazımdır. Yazıçı yalnız səviyyəli oxucu üçün yazmalıdır və yazılanları da səviyyəli oxucuların oxuması kifayətdir. A.Əli hesab edir ki, Azərbaycanda oxucu səviyyəsi yaxşıdır. Belə ki, yaxşı kitab verəndə oxucu onu oxuyur.

Yazıçıların bugünkü yaşamına toxunan A.Əli bildirib ki, bütün yazıçıların yaxşı yaşadığını demək olmaz. Onun fikrincə, yalnız yazıçı əməyi ilə yaşayanlar az ola bilər. Belə ki, bütün dünya ölkələrində yazıçılıqla məşğul olanların paralel olaraq dolanışıq üçün başqa işləri də var. A.Əlinin fikrincə, dövlət yazıçılara yardım etməyə, onların sosial müdafiəsinin keşiyində durmağa çalışır. "Əsas məsələ odur ki, dövlətin yardımı aşağı səviyyələrdə necə bölünür. Bu, artıq orada problem yarada bilər".

BƏS YAZIÇININ ŞƏXSİYYƏTİ?..

A.Əli yazıçının cəmiyyətdəki nüfuzunu da hər kəsin özünün qazandığı nüfuzla əlaqələndirib. Onun fikrincə, cəmiyyətdə məhz yazıçıların məhv edilməsinə ünvanlanan bir fikir yoxdur. Cəmiyyət ancaq özünü ləyaqətlə aparan, özünün mənəviyyatı ilə nümunə ola bilən yazıçıya hörmət edir: "Cəmiyyət görəndə ki, yazıçı bədii əsərində ona yüksək mənəvi keyfiyyətlərdən, dəyərlərdən moizə oxuyur, amma özü həyatda ən miskin, ən rəzil işlərə baş qoşan adamdır, onda əlbəttə onun əsərini oxumayacaq və yaxud o, adi bir məmurluq işini yerinə yetirə bilməyib, idarədən qovulursa, ancaq şeirlər yazaraq ona gözəl ideyalar sırımaq istəyirsə, əlbəttə, onu heç kəs qəbul etməyəcək". A.Əli hesab edir ki, yazıçının şəxsiyyəti ilə yaradıcılığı bir-birini tamamlamalıdır. Necə ki, klassik yazıçılar həm də gözəl şəxsiyyət olublar. "Onlarda miskinlik, alçaqlıq, intriqa olmayıb. Amma biz bunları bu gün müşahidə edirik. Ona görə də oxucu bu cür yazıçıların əsərlərini ələ alanda bir kənara tullayır. Əgər yazıçının xarakteri ilə yazdığı əsərlər uzlaşarsa, o, dərhal oxucu cəlb edəcək. Oxucu yaxşı əsərə qiymət verir".

MÜDAFİƏSİZ TƏBƏQƏ

“Ulduz” jurnalının redaktoru, dramaturq Elçin Hüseynbəyli bütövlükdə Azərbaycan yazıçılarını sosial baxımdan müdafiəsiz təbəqə adlandırıb. Onun fikrincə, dövlət yazıçılara maddi baxımdan köməklik etsə də, bu, yetərli deyil. “Yazıçıları ələbaxımlılığa öyrətməkdənsə, onlar üçün şərait yaratmaq lazımdır. Bu şərait isə kitab bazarının təşkil olunmasından ibarətdir. Bu gün təəssüf ki, Azərbaycanda kitab satış şəbəkəsi demək olar ki, fəaliyyət göstərmir. Yalnız Bakıda barmaqla sayılası kitab mağazaları var”. E.Hüseynbəylinin fikrincə mənzilsizlik, işsizlik də yazıçıların əsas problemidir. “Mən müəyyən mənada özümü dolandıra bilirəm. Ancaq çox istərdim ki, bütövlükdə yazıçıların sosial vəziyyətini yaxşılaşdıran bir addım atılsın”.

YAZIÇININ NÜFUZU

E.Hüseynbəyli cəmiyyətin kitaba marağının azalmasını bütün dünyada klassik anlamda sənətini ölümünün başlaması ilə əlaqələndirib. “İnformasiya texnologiya vasitələrinin inkişafı ədəbiyyatı sıxışdırmaqdadır. Cəmiyyətdə dəyərlər dəyişdiyi kimi ədəbiyyata, sənətə baxış da dəyişib. Bu baxımdan düşünürəm ki, klassik ədəbiyyatın ölməsi prosesi başlayıb. Bu proses bütün dünyada gedir və eyni zamanda, Azərbaycana da təsir edir. Ədəbiyyatı ayaq üstə saxlamaq üçün həm dövlət, həm də ayrı-ayrı fərdlər və ya qurumlar səviyyəsində cəhdlər olunur. Mənim fikrimcə, bu prosesi ləngitmək olsa da, qarşısını almaq mümkün deyil”.

E.Hüseynbəyli yazıçının cəmiyyətdə nüfuz və mövqeyinə də toxunaraq bildirib ki, əvvəlki illərə nisbətən bu, xeyli zəifləyib. “Sovet dövründə yazıçının ictimai rəyə təsiri çox güclü idi. İndi isə şou-biznes aləminin iştirakçılarının ictimai rəyə təsiri yazıçıların ictimai rəyə təsirindən qat-qat artıqdır. Bu da müğənnilik institutunun dəbdə olması və təbliğindən asılıdır. Bu gün yazıçılar təbliğ olunmur, kitab da dəbdə deyil. 300-500 tirajla kitabı çıxan yazıçının ictimai rəyə hansı təsiri ola bilər?” E.Hüseynbəylinin fikrincə, “Mədəniyyət” adlı kanalın açılması baş verən proseslərə müsbət mənada təsir edə bilər. Onun fikrincə, bəlkə bu yolla yazıçıların ölməkdə olan nüfuzunu, eyni zamanda ədəbiyyatın ölüm prosesinin qarşısını almaq olar!

Məhərrəmova Təranə

Kaspi. -2010. – 4 mart. – S.9.