Analıq davranışı hissiyyatı böhran həddindədir

Tədqiqatçılar son illər qadının böhran həddində olan bu funksiyasının - analıq davranışının dəyişilməsini sosial vəziyyətlə əlaqələndirirlər

Evlənmək üçün VVAQ bürosuna ərizə verən şəxslər arasında aparılan sosioloji sorğuda iştirak edənlərin 88-89 faizi 2-3 və daha çox uşaq arzuladıqlarını göstərib, lakin bir neçə il sonra sosioloqlar həmin ailələrdə birdən artıq uşağın olmadığını aşkarlayıb. Gənc ər-arvadların bununla bağlı göstərdikləri 15 səbəb (mənzil çatışmazlığı, maddi çətinlik, işsizlik və s.) bu gün də eyni ilə qalır.

Digər səbəblər qismində qadının intellektual cəhətdən öz ərindən geri qalmaq istəməməsi, ictimai həyatda iştirak edib şöhrət qazanmaq arzuları və s. göstərilir. Ailədə çox uşağın olmasını istəməməyin ən ciddi səbəblərindən biri isə boşanma ehtimalıdır. Hazırda boşanma məsələsinə münasibət 40-50 il bundan əvvəlkinə nisbətən çox dəyişib və hətta bir-birini çox sevən ər-arvadlar da boşanmanın mümkün ola biləcəyini inkar etmirlər. Belə ailələrdə uşaqların taleyi də çox vaxt sual altında qalır.

Şübhəsiz ki, bütün uşaqsız ailələr uşaqlı ailələrə nisbətən az xoşbəxtdirlər. Uşaqlar ilk növbədə ailənin möhkəm, şən olması üçün lazımdır. Uşaqlar valideynlərin tərbiyəçi kimi atalıq və analıq imkanlarının və hisslərinin meydana çıxmasına səbəb olur. Valideynlər özlərinin ən yaxşı xüsusiyyətlərini övladlarında davam etdirə bilirlər. Digər tərəfdən, uşaqlı ailələrdə valideynlər qocalıq dövründə tək-tənha qalmaqdan qorxmurlar. Uşaqlar həm də nəslin davamıdır.

Onlara sevgi, qayğıkeşlik hissləri insanı bütün ömrü boyu müşayiət edir.

Əsl analıq hissiyyatı

Moskva Elmi Psixi Sağlamlıq Mərkəzi əməkdaşlarının apardıqları tədqiqatlar nəticəsində analıq davranışı və bu davranışın 4 yaşına qədər körpələrə təsirini formalaşdırmaq sahəsində əldə edilən nəticələr həyəcan doğurur. Tədqiqatlar nəticəsində yalnız 3-4 faiz anaların hərəkətini əsl analıq hissiyyatı ilə bağlamağın mümkünlüyü məlum olub. Tədqiqatçılar son illər qadının böhran həddində olan bu funksiyasının - analıq davranışının dəyişilməsini sosial vəziyyətlə əlaqələndirirlər. Belə ki, bu gün uşaqlara qarşı baş verən zorakılıq halları, onların atılması və s. deməyə əsas verir ki, cəmiyyət böhran dövrünü yaşayır, onun gələcəyi təhlükə altındadır.

Rus tədqiqatçıları hamilə və südəmər körpəsi olan qadınlarla apardıqları sorğu nəticəsində analıq davranışının əsasən dörd növünü müəyyən ediblər. Onlardan hər biri körpənin psixi və fiziki sağlamlığının formalaşmasına yönəlib: I növ analar körpəyə sakit, xeyirxahlıqla yanaşır, öz həyatını onun ehtiyaclarına həsr edir və uşaqda mərhəmət hissi, insanlara, həyata inam aşılayır. II növ analar körpənin ətraf aləmlə əlaqələrini məhdudlaşdırır. III növ - övladlarından imtina edən analar daha çoxdur. IV növ analar isə qismən və ya tamamən uşağın tərbiyəsindən uzaqlaşaraq onunla məşğul olmurlar. Bir qayda olaraq belə uşaqların tərbiyəsi nənələrinə və ya dayələrinə həvalə olunur.

Analıq hissini sözlə ifadə eləmək mümkündürmü?

Mütəxəssislər baş sındırır: yüz illər boyu bəşəriyyəti canlandıran analıq hissiyyatı doğrudanmı tükənib? Uşaq Psixi Dispanserinin psixonevropatoloqu Məmləkət Hacıyeva bu suala belə aydınlıq gətirib: “Analıq hissiyyatını ifadə eləmək çox çətindir. Analıq hissi, analıq fədakarlığının əsasında təmiz bioloji mexanizmlər durur. Bu elə bioloji hissdir ki, təkcə insanlara deyil, bütün canlılara məxsusdur. Ana hələ bətnində olarkən uşağı hiss edir. Əgər ana uşağı həyata gətirmək istəyirsə, bətnindəki uşaq da bunu hiss edir. Ana uşağın doğulmasını istəmirsə, arzuolunmayan uşaq dünyaya gələndən sonra ananın südünü qəbul eləmir. Tibb elmində buna “qəbul etməmək” sindromu deyilir”. M.Hacıyevanın fikrincə, uşaq böyüdükcə bu sindrom ömür boyu ana ilə onun arasında konfliktə çevrilir və nəticədə çox vaxt uşaqlarda nevroza səbəb olur. Tibbdə bu nevropotiya, yəni anadangəlmə nevroz adlanır. Uşaq ana bətnində olanda ananın nevrozu uşağa keçir. Ananın hamiləlik dövründə uşaqdan xilas olmaq istəyərkən keçirdiyi psixoloji sarsıntılar körpəyə sirayət edir. Belə uşaqlar doğulurlarsa, həmişə nevrozlu xəstə olurlar. Ana hələ doğum evində körpəsini qucağına götürərkən və ya onu bələyərkən körpəyə olan münasibəti dərhal hiss olunur. “Bəziləri körpəni kobudluqla bələyir, ona tərəf baxmır. Bəzi analar bunu çox ləng və uzun müddətə yerinə yetirir. Bəziləri uşaqla şirin danışır, ona qayğı göstərir. Uşaq belə davranışa dərhal reaksiya verir. Təbii ki, eyni ilə məhəbbət çatışmazlığı münasibətlərdə soyuqluq yaradır. Çox vaxt belə uşaqlara “doğum travması” diaqnozu qoyulur. Səbəb isə körpənin ana nəvazişi və qayğısı görməməsi üzündən psixofiziki inkişafında qüsurun yaranmasıdır”.

Psixoloqlar müəyyənləşdiriblər ki, qarşılıqlı məhəbbət hissi analarda daha güclüdür. Belə ki, analarda mehribançılıq hissi çoxdur. “Bəzi analara deyəndə ki, xəstə, əlil uşağını hər hansı sanatoriyaya və ya əlillər evinə qoy, onlar əsəbiləşir, göz yaşı tökürlər. Sağlam olmayan uşaqlar mehribanlıq gördükləri halda yanlarındakı adamın dayə, tibb bacısı və ya anaları olduğunu hiss eləmirlər. Uşaqlar həmişə qayğı və mərhəmətə möhtacdırlar”.

Psixoloqların fikrincə, analıq hissinin yaranmasında tərbiyənin də rolu var. Belə ki, bəzən bu hissiyyatın yaranması üçün heç nə lazım deyil. Bu, instinktdir. Analıq təkcə bioloji yox, həm də sosial funksiyadır, onun qiyməti cəmiyyət tərəfindən müəyyənləşdirilir. Analıq məhəbbətini süni şəkildə formalaşdırmaq da mümkün deyil. Məsələn, elə analar var ki, övladı olmur. Onlar körpələr evindən uşaq götürəndə onlarda elə bir hissiyyat yaranır ki, həmin körpəni doğma övladı kimi sevirlər. Onların arasında doğma münasibət yaranır. Hətta xəstə uşaqları da götürüb müalicə edərək saxlayanlar var. Analıq hissiyyatı çox vaxt xəstə uşağı atmağa imkan vermir.

İmtinanın səbəbi nədir?

Övladından imtina edən analar həmişə olub. Son dövrlərdə isə bu kimi ürəkağrıdan hallara daha çox təsadüf olunur. Mütəxəssislər gənc anaların körpəyə məhəbbətinin yadırğaması problemini çoxdan araşdırırlar. Bəzilərinin fikrincə, uşaq evlərində, internatlarda tərbiyə alan qızlar əksər hallarda ana olmağı bacarmır və bunu özləri istəmirlər. Onlar uşağı dünyaya gətirdikdən sonra qoyub gedirlər. Övladdan imtinanın digər səbəblərindən biri də qanunsuz doğulma halları ilə bağlıdır. “Qadınlar var ki, övlad üçün burnunun ucu göynəyir, qadınlar da var ki, Allahın verdiyi paydan nankorcasına imtina edirlər. Bu, çox dəhşətli və insanlığa sığmayan bir haldır. Sağlam şüura malik olan ana heç vaxt öz uşağından imtina etməz. Yalnız psixi xəstə olan analar uşaqlarını atırlar və sonradan bu heç onların yadlarına da düşmür. Bu fikir normal instinktə malik olan analara aid deyil. Xəstə düşüncəli analar uşaqlarını dünyaya gətirdikdən sonra adi bir əşya kimi küçələrə, zibil yeşiklərinə, doğum evlərinin qarşısına və s. yerlərə atıb gedirlər. Belə daşürəkli qadınlar dünyaya gətirdikləri körpənin sonrakı taleyini fikirləşmirlər”.

Sonrakı peşimançılıq

Bəzi analar sonradan ağlını başına yığıb səhvini düzəltmək -uşağına sahib olmaq istəsə də, artıq gec olur. Çünki atılmış uşaq anasını çox vaxt bağışlamır. Bəzən də əksinə olur. Uşaq onu amansızcasına atan anasını sonradan sevə bilir. Mütəxəssislər bunu körpə uşağın çox xeyirxah olması, güzəştə gedə bilməsi, bağışlamağı bacarması ilə əlaqələndirirlər. Hətta sərt şəraitdə tərbiyə olunan uşaqlar da valideynlərinə yaxşı münasibət göstərirlər. Psixoloqlar bildirirlər ki, uşaqların bağışlamadığı yeganə şey fiziki zorakılıqdır. Əvvəlcə belə zorakılıqla qarşılaşan uşaq ağlayır, onda depressiya yaranır. Vaxt keçdikcə o, bu zorakılığa cavab vermək üçün imkan axtarır. Hətta yaşıdlarından, oyuncaqlarından qisas alır. Əlinə fürsət düşəndə isə onun intiqamı dəhşətli olur. “Ananın öz səhvini düzəltməsi üçün kimsə ona uşağını sevməyi öyrətməlidir. Əgər uşaq arzuolunandırsa, bütün səhvləri tənzimləmək mümkündür”.

Mütəxəssislər bildirirlər ki, bu məsələdə cəmiyyətdən də çox şey asılıdır. Belə ki, ananı və analıq hissini fəxri kürsünün üzərinə qaldırmaq vacibdir. Bu isə təkcə ayrı-ayrı şəxslərin yox, dövlətin də problemidir. Əgər cəmiyyət yaşamaq, sağlam, xeyirxah nəsil almaq istəyirsə, anaya ANA olmağa və bu hissi şərəflə yerinə yetirməyə kömək etməlidir.

Məhərrəmova Təranə

Kaspi. -2010. -10 mart. – S.12.