Bakı – Qəhrəman şəhər

Marşal Jukov haqlı olaraq göstərir ki, “Bakı neftçiləri Vətənin müdafiəsini və düşmən üzərində qələbəni təmin edəcək qədər yanacaq verdilər”

Tarixdə ən dəhşətli müharibəsi sayılan Böyük Vətən Müharibəsi - İkinci Cahan Savaşında tarixi qələbənin 65 illiyi yaxınlaşır. 55 milyon insanın həyatı bahasına əldə olunan bu qələbədə Azərbaycan xalqının da layiqli payı var. Ölkəmiz bu dəhşətli müharibədə 300 min nəfərdən çox oğul və qızını itirib. Alman komandanlığının Qafqazı və ilk növbədə onların “neft səltənəti” adlandırdıqları Abşeronu, “ildırım sürətli müharibə” strategiyası, habelə taktikası ilə tezliklə ələ keçirmək üçün müxtəlif planlar, hətta xüsusi gizli hərbi əməliyyatlar hazırlamasına baxmayaraq, onların niyyətləri baş tutmadı. O ağır günlərdə görülmüş ciddi müdafiə tədbirləri nəticəsində Bakı neft rayonuna düşmən bombaları düşmədi. Bu qəhrəman arxa şəhəri əsl döyüşən qala, etibarlı cəbbəxana kimi şöhrət qazanmış və bütün dünyada “Bakı” sözü, düşmən üzərində qələbəni təmin edən həlledici yanacaq bazası kimi tanınmışdı.

Bakı neftçilərinin rəşadəti

Təsadüfi deyildir ki, Bakı neftçilərinin rəşadətli əməyinə heyranlıq və minnətdarlıqla baş əyən döyüşkən ordu sıralarında xidmət etmiş yazıçı L.Sobolyev yazmışdı: “Bakı yanacağı ilə tanklarımız Prussiyaya daxil olmuşdur. Bakı benzini ilə qəhrəman təyyarəçilərimiz müharibə səmasına yiyələnir, Bakı yanacağı ilə Dnepr donanmasının gəmiləri Spreje çayı vasitəsiylə Berlin məhəllələrinə desant çıxarırdı. Qəhrəman Bakı neftçilərinə təşəkkür edirik”. Qeyd edək ki, faşist Almaniyasının SSRİ-yə qarşı "ildırım sürətli müharibə" planında Azərbaycan və onun nefti xüsusi yer tuturdu. Hələ 1941-ci ilin mart ayının 27-də Almaniyanın "Kontinental neft cəmiyyətinə" Bakı nefti ilə ciddi məşğul olmaq tapşırığı verilmişdi. Adolf Hitler "Mənim mübarizəm" kitabında yazırdı ki, "müsəlman monqoloidlər dağıdıcı qüvvədir. Ona görə onlar ali irqin qulları olmalıdırlar". Bu, Hitlerin fikri idi və bunu həyata keçirmək üçün tezliklə Arxangelsk-Həştərxan xəttinə çıxmağı planlaşdırırdı. Azərbaycan faşist Almaniyasının müharibə planında mühüm strateji, geosiyasi əhəmiyyətli ölkə kimi qeyd olunmuşdu. Hitler Azərbaycan nefti ilə Ukraynanın taxılını ələ keçirməyi Şərqdə özünün siyasətinin əsası hesab edirdi. Faşist ideoloqu Rozenberqin "Qafqazın idarə olunması" planı vardı və bu planda da Azərbaycanda xüsusi komissarlıqlar yaradılması göstərilmişdi. Bakı arxa cəbhə sayılsa da, düşmən hər an onu ələ keçirməyə can atmış, hətta Bakı istiqamətində güclü qoşun birləşmələri hücuma başlayanda Hitler rəmzi tortun “Bakı dilimi”ni özü kəsmişdi. Sovet komandanlığı bəlkə də, Bakını Moskvadan da güclü qorumuşdu. Çünki Moskva əldən getsə paytaxt funksiyasını tutaq ki, Kuybışev də yerinə yetirə bilərdi. Bakı əldən getsəydi, ölkənin 85 faiz neftini ikinci bir yer verə bilməzdi. Həm də ordunun qanı sayılan neft düşmənin əlinə keçsəydi SSRİ dərhal diz çökməli, məhv olmalı idi. Elə buna görə də İ.Stalin o vaxtkı neft sənayesi naziri N.Baybakova belə demişdi: “Bakı nefti düşmənin əlinə keçsə də güllələnəcəksən, buna yol verməmək üçün mədənləri məhv etsəniz də”. Yəni — Bakı heç bir halda düşmənin əlinə keçməməli idi!

Müharibə illərində ölkəyə 75 milyon tondan çox neft verilmişdi

Bu, SSRİ-də o dövrdə istehsal olunan neftin 75 faizini təşkil edirdi. Bakının neft müəssisələrində istehsal olunan 22 milyon tondan çox benzin, sürtkü yağları və digər neft məhsulları cəbhəyə göndərilmişdir ki, bu da döyüş təyyarələri üçün istifadə olunan təyyarə benzininin 85-90 faizini təşkil edirdi. 1941-ci ildə Bakı şəhərində müdafiə əhəmiyyətli hidrogen qurğusu, "Katyuşa" reaktiv artilleriya döyüş maşını, "Şpaqin" pulemyotu, YAK-3 qırıcı təyyarəsi, 1942-ci ildə 130 növ silah, silah hissələri, döyüş sursatı istehsal olunurdu. Azərbaycan dəmir yol nəqliyyatı da qələbə üçün çox iş görmüşdü. Cəbhəyə 600 mindən çox sistern daşınmışdı. Xəzər dəniz gəmi işçiləri cəbhəyə 20 milyon ton müxtəlif əhəmiyyətli hərbi yük göndərmişlər. Respublika əməkçilərinin dövlət müdafiə fonduna təhvil verdikləri 15 kiloqram qızıl, 952 kiloqram gümüş, 311 milyon manatlıq istiqraz da faşizm üzərində qazanılmış qələbə üçün böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Döyüşən hərbi hissələrin əsgərlərinə respublikamızdan 1 milyon 600 min hədiyyə, 125 vaqon isti paltar yola salınmışdı. Bakıda 70-dən çox hərbi hospital təşkil olunmuşdu ki, burada müalicə olunan 441.017 nəfər döyüşçünün 70 faizdən çoxu yenidən cəbhəyə qayıtmışdır. Müharibə dövründə SSRİ-də 33 milyon ton neft istehsal olunub ki, bunun da 23,5 milyon tonu Azərbaycanın payına düşür.

N.Baybakov hesab edir ki, Bakı Qəhrəman şəhər olmağa çoxdan layiqdir. Lakin təəssüf ki, o vaxtkı SSRİ rəhbərliyi bu addımı atmadı. Sovet-Almaniya müharibəsi cəbhələrində yüksək sərkərdəlik nümunələri göstərmiş Sovet İttifaqı marşalları G.K.Jukov və K.K.Rokossovski müharibə illərində dəfələrlə rəsmi çıxışlarında bildiriblər ki, Azərbaycan neftçiləri motorlar müharibəsində faşist ordusu üzərində qələbədə cəbhəni yanacaqla fasiləsiz təmin etməklə həlledici xidmətlər göstərmişlər. Marşal K.K.Rokossovski həmin fikri belə şərh etmişdi: "Hər bir hərbi təyyarəmizin, tank ekipajının düşmənə zərbəsində Bakı neftçilərinin payı vardır". Marşal A.A.Qreçko yazmışdır ki, "Azərbaycandan cəbhəyə tükənməz axınla yüksək keyfiyyətli benzin, silah, döyüş sursatı və ərzaqla dolu yük qatarları gəlirdi".

İngiltərə hökuməti və Avropanın hərbi dairələri, Amerika Birləşmiş Ştatları rəhbərliyi yəqin etdilər ki, Hitler Sovetlər İttifaqının Urala qədər ərazilərini və Bakı neftini də zəbt edərsə, onun dünya ağalığı ilə mübarizə aparmaq mümkün olmayacaqdır. Bu həqiqətən belə idi. Çünki Avropanın 60-a qədər dövlətinin hərbi texnikası 1941-ci ilə qədər bazalarda hərəkətsiz dayandığı halda müharibə başlanandan sonra bütün cəbhələrdə 20 minə qədər təyyarəsi və o qədər tankı, avtomaşını, motoskleti döyüşlərdə böyük həə yağ və benzin işlədirdi. Elə buna görə də çoxları deyirdilər ki, kim Bakı neftinə sahib olsa o da qalib gələcəkdir. Bu işlər isə Azərbaycan xalqının gərgin əməyi sahəsində mümkün olurdu. Görkəmli alim Yusif Məmmədəliyevin rəhbərlik etdiyi kimyaçı alimlər 100 növ neft-kimya məhsulları, o cümlədən 38 növ sürtkü yağı, 9 adda təyyarə benzini, 8 adda dizel yağı istehsal etmişdilər. Bu da qələbənin təmin edilməsində əvəzsiz rol oynayırdı. Ümumiyyətlə, 1941-1945-ci illər müharibəsində ön cəbhədə və arxada Azərbaycanın 250.000 nəfərdən çox övladı orden və medallarla təltif olunmuşdur.

Təyyarələrin 85-90 faizi Azərbaycan benzini ilə işləyirdi

Fərəh hissilə xatırlamalıyıq ki, vuruşan təyyarələrin 85-90 faizi Azərbaycan benzini ilə işləyir, düşmənə ağır zərbələr vururdu. Marşal Jukov haqlı olaraq göstərir ki, “Bakı neftçiləri Vətənin müdafiəsini və düşmən üzərində qələbəni təmin edəcək qədər yanacaq verdilər”. Bütün bunların əvəzində isə sovet rəhbərliyi müharibənin qızgın çağında – 1942-ci ildə Krım tatarları, çeçenlər, inquşlar, qaraçaylılar kimi, Azərbaycan xalqını da şərqə köçürmək səyi göstərmişdi. Burada, şübhəsiz ki, Stalinqraddan sonra azərbaycanlıların türklərlə birləşəcəyi barədə erməni təbliğatının da rolu az olmamışdı. Lakin ani bir hadisə – Azərbaycanın o vaxtkı rəhbəri Mircəfər Bağırovun şəxsən Stalini inandıra bilməsi bu faciəli hadisənin qarşısını almışdı. Müharibədə rusların faşizm üzərində qələbəsini təmin etməkdə çox müstəsna rol oynayan hərbi texnika üçün yanacaq verən Bakının “Qəhrəman şəhər” fəxri adı almağa layiq görülməməsi də şovinist imperiya siyasətinin bir təzahürü olmuşdu. Bundan söz düşəndə Böyük Vətən müharibəsinin baş qəhrəmanı Jukov bunu sovet rəhbərliyinin ədalətsizliyi, Azərbaycanın o dövrdəki rəhbərliyinin və ictimaiyyətinin passivliyi, təşəbbüssüzlüyü kimi qiymətləndirib. Marşal Jukov açıqca deyib ki, Bakı təkcə neftinə görə “Qəhrəman şəhər” adı daşımağa layiqdir.

İlk gündən azərbaycanlılardan ibarət 5 diviziya təşkil edildi

Azərbaycanlıların ön cəbhədə göstərdiyi qəhrəmanlıqlar da əvəzsizdir. Elə ilk gündən azərbaycanlılardan ibarət 5 diviziya təşkil edildi. Soydaşlarımızdan ibarət 416-cı diviziya əslində Berlinə daxil olan ilk hərbi birləşmə olub. 416-cı milli diviziyamız Reyxstaqın 150 metrliyindəki Brandenburq darvazasının üzərində müharibənin qələbə bayrağını ucaltdı. Bu diviziyanın 8 nəfər döyüşçüsü Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülüb ki, onların da 2 nəfəri Ağaşirin Cəfərov və Bəhyəddin Mirzəyev olub. 77-ci milli diviziyamızın da 8 nəfəri Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülüb. İlk azərbaycanlı Sovet İttifaqı Qəhrəmanı İsrafil Məmmədovun qəhrəmanlığı isə o vaxtkı qəzetlərin səhifələrində əsas yeri tutmuşdu. Azərbaycanlılar partizan hərəkəatında da böyük şücaərt göstəriblər. Onlar dünyanın bir çox ölkələrində antifaşist hərəkatında fəal rol oynayıblar. Əfsanəvi partizan Mehdi Hüseynzadənin qəhrəmanlığı barədə isə hələ də danışılır. Azərbaycanlı ilk general, iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Həzi Aslanovun şücaərti də yaddaşlarda əbədi həkk olunub.

Beləliklə, 65 il bundan öncə dünya birliyinin birgə təşəbbüsü ilə faşist Almaniyası üzərində tarixi qələbə qazanıldı və bəşəriyyət böyük bir bəladan xilas oldu. Çox təəssüf ki, bu gün həmin siyasət erməni faşistləri tərəfindən həyata keçirilir. Azərbaycanın 20 faiz ərazisi ermənilər tərəfindən işğal olunub, ölkə əhalisinin hər 8 nəfərindən biri qaçqındır, köçkündür. Milli münaqişənin gedişində 30.000 Azərbaycan vətəndaşı həlak olub, 200 mindən çoxu isə yaralanıb, şikəst olub. Dünya birliyi isə baş verənlərə göz yumur. Təcavüzkarın başını sığallamaqla məşğuldur. Lakin əminik ki, Azərbaycan xalqı öz qüvvəsi hesabına torpaqlarını azad edəcək və ermənilərin 1988-ci ildə başladıqları müharibə onların məğlubiyyəti ilə başa çatacaqdır.

Azər Nuriyev

Kaspi. -2010. – 6 may. – S.4.