Atatürk bizimlə

Prezident İlham Əliyev: «Mustafa Kamal Atatürk Azərbaycan xalqının qəlbində böyük iz buraxmışdır. Azərbaycan xalqı böyük öndərin xatirəsini həmişə öz qəlbində saxlayıb və bu gün də saxlayır»

«Böyük dövlət xadimi, böyük sərkərdə, böyük siyasətçi Mustafa Kamal Atatürk Azərbaycan xalqının qəlbində böyük iz buraxmışdır. Azərbaycan xalqı böyük öndərin xatirəsini həmişə öz qəlbində saxlayıb və bu gün də saxlayır» - Prezident İlham Əliyev bu fikirləri mayın 17-də Bakıda Türkiyə Cümhuriyyətinin qurucusu Mustafa Kamal Atatürkün abidəsinin açılışındakı nitqində söyləyib.

Prezident müasir Türkiyənin banisinin Azərbaycana münasibətini xüsusi vurğulayıb: «Biz hamımız yaxşı bilirik ki, Mustafa Kamal Atatürk Azərbaycanı çox sevirdi, Azərbaycana xüsusi münasibət bəsləyirdi. Onun “Azərbaycanın kədəri – kədərimiz, sevinci – sevincimiz” tarixi kəlamı bizim üçün həmişə olduğu kimi çox vacibdir. Bu bir yoldur, o bir yol göstərib. İki qardaş xalq bu yolda bərabər addımlayır».

May ayı tək Azərbaycanın deyil, bütün türk dünyasının tarixinə əlamətdar məqamları ilə həkk olunub. Mayın 10-da Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin doğum gününü qeyd edirik, 19-u isə Atatürkü anma günüdür. Bu iki şəxsiyyət arasında paralellik təkcə təqvim eyniliyi ilə deyil, hər iksini qurucu fəaliyyəti, yoxdan dövlət yaratmaları, tarixi missiyalarında da əksinin tapıb. Paytaxtımızda türk dünyasını iki görkəmli dövlət xadiminin əzəmətli heykəllərinin ucalması Azərbaycanın üzərinə düşən mənəvi məsuliyyət, şərəfli varislik ənənələrinə sadiqliyindən qaynaqlanır.

Atatürkü birdə tanıyaq

Atatürk türk dünyası və bəşəriyyət üçün kimdir? Onun başladığı istiqlal savaşının Cümhuriyyətin yaranmasından başqa hansı mühüm tarixi, siyasi nəticələri olub?

Atatürk xarici görünüşü etibarilə bir az ucaboylu (1.76 sm), biçimli və sağlam bədən quruluşuna malik, açıq sarı saçlı, geniş alınlı, almacıq sümükləri qabarıq, açıq mavi gözlü, nüfuzedici baxışları olan yaraşıqlı bir şəxs idi. Görkəmi zəhmliydi. Təbiət etibarilə utancaq olsa da, ictimaiyyət arasında olmaqdan və danışmaqdan xoşlanırdı. Nitqi kəskin, qətiyyətli və təsirliydi. Geyiminə uşaqlıqdan bəri fikir verərdi. Daim təmiz və səliqəli geyinirdi. Təmizliyə olduqca diqqətliydi. Şam yeməyini qonaqlarla yeməkdən xüsusi zövq alırdı. Süfrə Atatürkün dostlarıyla birlikdə istirahət və mühüm məsələlərlə bağlı fikir mübadiləsi etdiyi, zəruri hallarda kəşfiyyat apardığı, bəzən də vəzifəyə təyin etmək istədiyi adamları sınaqdan keçirdiyi bir yer idi. Zaldakı qara masanın ətrafı çox vaxt elmi mübahisələrin aparıldığı akademik yığıncaqları xatırladırdı.

Atatürkün ən qabarıq xüsusiyyəti hərəkətlərində və qərarlarında çevik, qətiyyətli, açıq və enerjili olması idi. Lakin o, hər şeydən öncə realist idi. Fəaliyyətə başlamazdan əvvəl mövzunu ən incə təfərrüatlarınadək nəzərdən keçirir, zaman, məkan və imkan faktorlarından mükəmməl şəkildə istifadə edirdi. Bütün həyatı boyu “vaxtında heç bir fürsəti əldən verməmək və vaxtı çatmadan heç bir işə girişməmək” prinsipindən uğurla faydalanmışdır. Lazım gəldikdə dayanar və münasib vaxt gözləyərdi. Amma qəti qərara gəldikdən sonra qərarını tükənməz enerji və dəmir iradə ilə tərəddüd etmədən həyata keçirərdi. Praktik və aydın zəkası, heç bir təhlükə qarşısında geri çəkilməyən əzmi, insanlara düzgün qiymət verməsi və onlardan düzgün istifadə etməsi, girişdiyi işə mane ola biləcək əngəlləri aradan qaldıraraq işə başlaması onun müvəffəqiyyətə doğru gedən yollarını açırdı.

Fəaliyyəti zamanı hisslərinə deyil, ağlına və məntiqinə üstünlük verirdi. Atatürkün sevimli məşğuliyyətlərindən biri də mütaliə etməyə olan marağıdır. Hələ gənc olarkən ona verilən kiçik cib xərcliyinin bir hissəsinə kitab aldığı deyilir. Gənc zabit olarkən hərb sənətinə dair tərcümələr də etmişdi. Bir qədər sonralar Arıburnu və Anafartlartlar döyüşlərini, 1927-ci ildə isə iri həcmli əsəri olan Böyük Nitqi üç ay ərzində qələmə almışdı. O, hətta müharibə dövründə belə ciddi fəlsəfi və tarixi əsərlər oxuyurdu. Dövlət başçısı olduqdan sonra Çankayada 10.000 cilddən yuxarı kitaba malik kitabxana yaratmışdı. Əlinə aldığı kitabı sonunadək oxuyur, əhəmiyyətli saydığı yerləri qırmızı və mavi qələmlərlə işarələyirdi. Maraqlandığı mövzularla bağlı xaricdən kitablar gətirtmişdi. Onun ən çox xoşladığı hədiyyə də kitab idi. Atatürk həyatının son dövrlərində dilçilik və tarixlə xüsusilə yaxından maraqlanmışdır. Bu sahələrdə elmi araşdırmalar aparılması üçün Türk Tarix və Türk Dil qurumlarını yaratmış, hər birinin bir Akademiyaya çevrilməsini arzu etdiyi bu qurumların yaşaması üçün vəsiyyətnaməsində xüsusi qeydlər etmişdi.

Milli qürur məsələsində də son dərəcə həssas idi

Xarici ölkələrə və beynəlxalq konfranslara gedən şəxslərə “səsiniz mənim səsimdir, unutmayın” deyə xəbərdarlıq edir, gedənlər də bunu nəzərə alaraq protokolla bağlı heç bir güzəştə getməzdilər. İtaliyaya rəsmi səfərə hazırlaşan İnönüyə “Sən Türkiyənin Baş nazirisən, Mussolini də rəsmi olaraq İtaliyanın Baş naziridir. Aranızda heç bir fərq yoxdur” demişdi. Qərbin Türkiyəyə daim yuxarıdan aşağı baxmasının qarşısını almaq, Türk insanının Qərbin qarşısında özünə inamsızlıq hisslərini aradan qaldırmağı qarşısına məqsəd qoymuşdu. Həyatı boyu bu məsələdə güzəştə getməmişdir. O, milli qürur bayrağını daim yüksəklərdə dalğalandırmışdır.

Atatürkün türk tarixində son dərəcə mühüm yer tutmasının başlıca səbəbi onun heç şübhəsiz, Vətəni xilas edən milli qəhrəman olmasıdır. Ölkənin dörd tərəfdən, hətta daxildən belə amansız işğala məruz qaldığı, hər şeyin düşmənlərin insaf və mərhəmətindən asılı olduğu, millətin artıq yaşama gücünü itirdiyi bir dövrdə o qorxmadan meydana çıxmışdır. O, türk millətinin hürr yaşama arzusuna və torpaq sevgisinə güvənərək, üzərində İstanbul Hökumətinin edam fərmanı olduğu halda, heç bir şeydən qorxub-çəkinməyən iradəsilə Milli Mübarizəni təşkil etmişdir. O, bitib-tükənməyən enerjisi, uzaqgörənlik qabiliyyəti, praktik və aydın zəkası, təşkilatçılıq bacarığı, illüziyalara qapılmayan realist baxışları, zaman, məkan və imkan faktorlarından ən yaxşı istifadə etmə istedadı ilə Birinci Dünya Müharibəsinin qalibləri olan super dövlətlərin istilaçı qüvvələrini müqəddəs Anadolu torpaqlarında boğaraq sonuncu müstəqil türk dövlətini yox olmaqdan xilas etmiş əsl milli qəhrəmandır. Təkcə bu möhtəşəm xidmət Qazi Mustafa Kamal Atatürkün türk tarixində əvəzsiz bir yer tutması üçün kifayətdir.

Atatürkə qədərki Türkiyə

Birinci Dünya Müharibəsi ərəfəsində Türkiyə geri qalmış kənd təsərrüfatı ölkəsi idi. Yalnız yüngül və emaledici sənaye sahələrindəki nisbi canlanmanı çıxmaq şərti ilə sənayenin digər sahələrində inkişafdan söhbət gedə bilməzdi. San-Stefano sülhünün şərtlərinə yenidən baxan Berlin konfransından sonra Türkiyə faktiki olaraq Fransa və İngiltərənin yarımmüstəmləkəsi olmuş, müharibə ərəfəsində isə həm maliyyə, həm də hərbi cəhətdən Almaniyanın əlaltısına çevrilmişdi. İqtisadiyyatın bütün sahələrində - sənayedə, nəqliyyatda, maliyyə işlərində əsas və həlledici mövqeyi xarici kapital tuturdu.

Türkiyə Birinci Dünya Müharibəsində yarım milyondan çox itki vermiş, 1 milyona yaxın insan isə xəsarət almışdı. 1918-ci ilin avqustunda Türkiyənin istər müharibədən əvvəlki, istərsə də müharibədən sonra olan borcları təxminən 466 milyon türk lirəsinə və ya 2 milyard 200 milyon dollara çatmışdı.

Beləliklə, müharibə Türkiyənin iqtisadi həyatını dağınıq bir hala gətirdi. Kənd təsərrüfatını ciddi tənəzzülə uğratdı, ölkənin maliyyəsini bərbad hala saldı və onu Avropanın imperiya maraqlarını genişləndirmək istəyən ölkələrindən asılı vəziyyətə gətirdi. Bütün bunlar Osmanlıya zorən qatıldığı Birinci Dünya Müharibəsindən qalmış acınacaqlı nəticələr idi. Siyasi hakimiyyəti formal xarakter daşıyan sultan hökuməti ölkənin milli maraqlarını qorumaq iqtidarında deyildi. Yaranmış tarixi fürsətdən istifadə edən işğalçı qüvvələr yüzilliklər boyu cızdıqları Osmanlını parçalamaq, daha doğrusu bir dövlət kimi varlığına son qoymaq planlarını həyata keçirməyə başladılar. Qalib ölkələrlə imzalanmış Mudros müqaviləsi Avropa ölkələrinin qarşılarına qoyduqları bu planları reallaşdırmaq məqsədi daşıyırdı.

Sultan hökumətinin xalqın işğalçı qüvvələrə qarşı başladığı hərəkatı yatırmaq üçün böyük səlahiyyətlər verərək Anadoluya göndərdiyi Mustafa Kamal Paşa bu tapşırığı yerinə yetirmədi. Əksinə, üzərinə daha şərəfli missiya götürmüş oldu. Bu, mənasız müharibənin gedişində yorulmuş, yunan işğalçılarının Qara dəniz sahillərində özlərinə dövlət yaratmaq planlarından və ağır kapituliyasiya şərtlərindən hiddətlənmiş xalqın azadlıq müharibəsinə öndərlik etmək missiyası idi.

1919-cu il mayın 19-da Atatürk Samsuna gəldi

O, türk xalqının vətənin bir qarış torpağını belə yadellilərə verməyəcəyinə, əksinə, onun uğrunda sona qədər mübarizə aparacağına bir daha əmin oldu. Xalqın döyüş ruhuna inanan Atatürk məmləkətin heç vaxt işğalçıların və onların əlində oyuncağa çevrilmiş sultan sarayının yasaqları altında inləməyəcəyini özündə əks etdirən tarixi müraciətini etdi. 1919-cu ilin yayında Amasiyadan bütün ölkəyə ünvanlanan təlimatda deyilirdi: “Vətənin bütövlüyü, millətin istiqlalı təhlükədədir. Millətin istiqlaliyyətini ancaq millətin əzmi və qərarı xilas edəcəkdir”.

Bunun ardınca Ərzurum və Sivasda xalq tərəfindən seçilmiş şəxslərin iştirakı ilə konfransların keçirilməsi artıq başlanmış olan azadlıq hərəkatına hüquqi mahiyyət verirdi. İnönü vuruşmalarından, 22 gün gecə-gündüz davam edən Sakarya meydan döyüşlərindən keçərək möhkəmlənən Atatürkün azadlıq savaşı eyni zamanda beynəlxalq gücləri də onunla hesablaşmağa məcbur etdi. Fransa, İngiltərə, Sovet Rusiyasının yeni türk hökuməti ilə imzaladığı müqavilələr nəticəsində itirilmiş türk torpaqları geri qaytarıldı, Mudros və Sevr müqavilələrinin alçaldıcı şərtləri Lozanna konfransında aradan qaldırıldı.

Türk xalqının əzmi və qanı bahasına istər hərbi, istərsə də siyasi müstəvilərdə əldə olunmuş qələbələr Atatürkün şah əsərinin yaranmasını qaçılmaz edirdi: Bu, 1923-cü ilin 29 oktyabrında elan edilən Türkiyə Cümhuriyyəti oldu. Bunun ardınca isə tarixə Atatürk inqilabları kimi daxil olan möcüzəli dəyişikliklər başlandı...

Atatürkün inqilabları

Onun əsərini və şəxsiyyətini ucaldan təkcə Vətən xilaskarı olması və tam müstəqilliyinə qovuşmuş sabit bir dövlət qurması da deyildir. O, imperialist dövlətlərin pəncəsindən qurtardığı Vətənin və yenidən qurduğu dövlətin əbədi yaşaması üçün lazımi tədbirlər də görmüşdür. “Atatürk prinsipləri və Türk inqilabı” kimi səciyyələndirilən bu tədbirlərin məqsədi türk xalqını hər şeydən öncə, mümkün qədər sürətlə dünya sivilizasiyasına qovuşdurmaqdır. Osmanlı dövlət xadimləri XVIII əsrin birinci yarısından etibarən dövləti tənəzzüldən xilas etmək üçün Qərbdən əvvəlcə hərbi sahədə, sonra isə digər sahələrdə bəzi şeylər əxz etmək məcburiyyətini hiss etmişdilər. Atatürk həyata keçirdiyi yeniliklərlə yeni üfüqlərə istiqamətləndirdiyi Türkiyənin öz milli dəyərlərindən ayrı düşməməsi və Qərbin ruhsuz təkrarına çevrilməməsi, müasirləşmənin milli dəyərlərlə çulğalaşmış bir sintez şəklində təzahür etməsi üçün də ciddi işlər görmüşdür. Beləliklə, müasirləşmə ilə milli kimliyin bir-birini tamamlaması, türk mədəniyyətinin milli dəyərlərdən qidalanaraq “öz dəyərləri və xüsusiyyətləri” ilə müasir sivilizasiya içərisində layiq olduğu yeri tutması qarşıya məqsəd qoyulmuşdur. Bunu həyata keçirmək üçün Türk Dil Qurumu, Türk Tarix Qurumu və Ankarada Dil, Tarix və Coğrafiya Fakültəsini yaratmış, Xalq Evlərini hərəkətə gətirmişdir. Atatürkün tarixi araşdırmalara verdiyi önəmin nəticəsi kimi “Vətən və onun üzərində yaşayan xalq arasında əlaqə” fikri Türk xalqı arasında yayılmış və “Anadolu Vətəni” məfhumu cümhuriyyətin ayrı-ayrı qurşaqlarını eyni orbitdə birləşdirən əsas bağlayıcı ünsürlərdən birinə çevrilmişdir.

Bütün Şərqin davası

Atatürkün milli müstəqillik və müasirləşmə öndəri kimi super dövlətlərə və onların dəstəklədiyi forpostlara qarşı mübarizədə əldə etdiyi qeyri-adi uğurlar Latın Amerikasından Uzaq Şərqə qədər olan geniş bir coğrafiyada həyəcanla izlənmişdi. Onun parlaq qələbələri Türkiyə üçün yüksək dəyər olmaqla yanaşı, müstəqillik həsrətində olan və ya inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün də ümid işığı və ilham mənbəyi olmuşdur. İmperialist qüvvələrə qarşı ağır şərtlər altında aparılan Milli Mücadilə “müstəqillik yolunda ölməyə hazır olan bir millətin uğursuzluğundan söhbət belə gedə bilməz” inancı ilə başa çatdırılmışdı. Əldə edilən fövqəladə uğur Atlantik okeanından Çin dənizinə qədər geniş bir coğrafiyada əsarət altında inləyən xalqları da ayağa qaldırmış, milli istiqlal hərəkatlarına stimul vermişdir.

Atatürk hələ 1922-ci ilin iyulunda Milli Mücadilənin məzlum millətlər üçün daşıdığı mənanı belə ifadə edirdi: “Türkiyənin bugünkü mücadiləsi yalnız öz adından və öz hesabına olsaydı, bəlkə də daha qısa olar, daha az qan tökülər və daha tez başa çatardı. Türkiyə böyük və mühüm bir mübarizə aparır. Çünki müdafiə etdiyi bütün məzlum millətlərin haqqı, bütün Şərqin davasıdır…”

O, müstəmləkə vəziyyətində yaşayan şərq xalqlarının yaxın gələcəkdə azad olacaqlarını hələ 1930-cu illərdə sanki bir görücü kimi, bu sözlərlə proqnozlaşdırırdı: “Şərqdən doğacaq günəşə baxın. Bü gün dan yerinin ağardığını necə görürəmsə, uzaqdan bütün Şərq xalqlarının oyanışlarını da eləcə görürəm. İstiqlalına və hürriyyətinə qovuşacaq çox sayda qardaş millət vardır. Onların yenidən doğuşu, şübhəsiz ki, tərəqqiyə və rifaha yönələcəkdir. Bu millətlər bütün çətinliklərə və bütün maneələrə rəğmən müzəffər olacaq və onları gözləyən istiqbala çatacaqlar. Müstəmləkəçilik və imperializm yer üzündən silinəcək və onun yerinə millətlər arasında heç bir rəng, din və irq fərqi qoymayan yeni bir ahəng və əməkdaşlıq çağı hakim olacaq”.

Doğrudan da türk zəfəri Tunisdə, Əlcəzairdə, ümumən Şimali Afrikada ruh yüksəkliyi ilə qarşılandı. Suriyanın və Fələstinin şəhərləri Türk bayrağı ilə bəzədildi, məscidlərdə duaların ardı-arası kəsilmədi. Mustafa Kamalın adı dillərdə dolaşdı, portretləri evlərin divarlarını bəzədi. Qələbəsi şerlərlə vəsf olundu. Türkiyə hadisələri insan kütlələrini küçələrə tökdü. İngilislərin və fransızların əsarətində olan yerlərdə “Yaşasın Türkiyə”, “Yaşasın Mustafa Kamal” hayqırtıları müstəqillik həsrətinin ifadəsi halına gəlmişdi. O artıq yalnız Türkiyənin deyil, bütün İslam aləminin, hətta əsarət altında olan qeyri-müsəlman xalqların da qəhrəmanı idi. O, mərakeşli Əbdülkərimin, tunisli Həbib Burqibanın, misirli Ənvər Sədatın, indoneziyalı Əhməd Suxartonun, Pakistanın qurucusu Məhəmməd Əli Cinnahın olduğu qədər, Hindistanda Nehrunun da dərindən təsirləndiyi, heyran olduğu milli müstəqillik timsalıydı. Atatürkün İslam dünyasına təsiri, Mülki Qanunun qəbulu, latın əlifbasına keçid, xəlifəliyin ləğv olunması, dövlət və cəmiyyət həyatının dünyəviləşdirilməsi kimi islahatları radikal islamçıların qəbul etməməsinə və müstəmləkəçilərin bütün mənfi təbliğatlarına rəğmən davam etmişdir. 1927-ci ildə Misirdə nəşr olunan jurnallardan birinin dünyada ən böyük vətənpərvərin kim olduğunu müəyyənləşdirmək üçün keçirdiyi sorğuda Mustafa Kamal bütün Misir millətçilərini qabaqlayaraq birinci yerə çıxmışdı.

Xüsusi olaraq vurğulanması zəruri olan digər bir məqam türk müasirləşməsinin müxtəlif və fərqli mədəniyyətlərə zamanla ayaqlaşmaları baxımından yol göstərməsidir. Atatürkün əsəri “tarix boyu Qərb mədəniyyətindən uzaq olmuş və xristian olmayan” xalqların müasir mədəniyyəti əxz etməsində də model rolunu oynamışdır. Qərb alimlərinin fikrincə, türk müasirləşməsi, xüsusən, İkinci Dünya Müharibəsindən sonra, türk tarixinin bir mərhələsi olmaqdan kənara çıxmış, müstəqilliklərini yeni qazanan ölkələr üçün siyasi sistem olaraq Şərq və Qərb rejimlərinin ortasında nativ dəyər təşkil etmişdir. Bu xüsusiyyətləri ilə Atatürk yolu Türkiyənin sərhədlərini aşmış, qitələrə yayılan qlobal məna kəsb etmişdir.

«Türkiyə nə qədər güclü olarsa, Azərbaycan da o qədər də güclü olacaqdır»

Prezident İlham Əliyev Bakıda abidəsinin açılışanda Atatürkün qurduğu Türkiyənin Azərbaycanla münasibətlərini daha da genişlənəcəyini bildirib: «Bu gün Türkiyə və Azərbaycan arasında əlaqələr, bizim birgə nümayiş etdirdiyimiz birlik təkcə xalqlarımız, ölkələrimiz üçün deyil, bölgə üçün, dünya üçün önəmlidir. Türkiyə bu gün dünyada çox fəal və önəmli müsbət rol oynayır. Bölgədə gedən proseslərə Türkiyənin təsir imkanları artır. Türkiyə gündən-günə güclənir. Bu, bizi çox sevindirir. Çünki Türkiyə nə qədər güclü olarsa, Azərbaycan da o qədər də güclü olacaqdır».

Baş nazir Rəcəb Tayyib Ərdoğan Türkiyə-Azərbaycan əlaqələrinin bənzərsiz mahiyyəti olduğunu vurğulayıb: «Qazi Mustafa Kamal Atatürkün “Azərbaycanın kədəri kədərimiz, sevinci sevincimizdir” deyərkən ortaya qoyduğu həqiqət davam edir, bundan sonra da eynilə davam edəcəkdir. Bunu əminliklə söyləyə bilərəm ki, hansı siyasi iqtidar gəlirsə gəlsin, aramızdakı bu əlaqəni poza bilməz. Çünki bizim aramızdakı əlaqələr qurumların əlaqəsi deyildir. Bizim aramızdakı əlaqə millətlərin əlaqəsidir. Çünki biz bir millətik, iki ayrı dövlətik. Bunu dərindən anlamaq lazımdır».

Heydər Əliyev Atatürk haqında

«Unudulmaz Atatürkün müqəddəs adı, solmayan siması min illərdən gələn Türkiyə və Azərbaycan dostluğunun və qardaşlığının gələcək yoluna parlaq işıq saçır."

8 fevral 1994-cü il

***

Türkiyə cümhuriyyətinin böyük tarixi var. Böyük öndər, dahi Mustafa Kamal Atatürk 70 il bundan öncə indiki böyük, demokratik Türkiyənin əsasını qoymuş, böyük dövlət yaratmışdır. Sonra gələn nəsillər onun işini davam etdirərək Türkiyəni bütün dünyada nüfuzlu, əzəmətli bir dövlətə çevirmişlər.

8 fevral 1994-cü il

***

Azərbaycan xalqı öz milli azadlığı uğrunda mübarizə apararkən, milli istiqlaliyyətinə nail olmağa, milli dövlətçiliyini yaratmağa çalışarkən daim Türkiyə xalqının dəstəyinə, dayağına arxalanmış, Mustafa Kamal Atatürkün qoyduğu yolla gedən Türkiyə cümhuriyyətinin təcrübəsindən bəhrələnmişdir.

11 iyul 1995-ci il

***

1922-23-cü illər Türkiyə cümhuriyyətinin yaranması üçün böyük dönüş dövrü oldu. O zaman böyük Mustafa Kamal Atatürkün rəhbərliyi altında Türkiyə cümhuriyyəti yarandı. Türk xalqı həmin vaxtdan bəri böyük Atatürkün qoyduğu yolu cəsarətlə gedir və bu gün Türkiyə cümhuriyyəti dünyanın 60 milyonluq əzəmətli bir dövləti kimi beynəlxalq birlikdə özünə layiq yer tutmuşdur.

5 may 1997-ci il

***

Mustafa Kamal Atatürk sizin üçün nə qədər əziz və hörmətli olubsa, o qədər də Azərbaycanlılar üçün belədir. Ona görə də Türkiyə, demokratik, Atatürk Türkiyə cümhuriyyəti bizim üçün doğma bir ölkədir. Biz buranı öz diyarımız, məmləkətimiz hesab edirik.

5 may 1997-ci il

***

Biz Azərbaycanda, ölkəmizdə, dünyada sülh istəyirik. Mərhum Mustafa Kamal Atatürkün Türkiyəyə aid olan bu sözləri Azərbaycanın bugünkü gününə də aiddir. Biz sülh uğrunda mübarizə apararaq torpaqlarımızı sülh yolu ilə azad etmək, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü, suverenliyini bərpa etmək istəyirik.

6 may 1997-ci il

***

Dünyanın ən nüfuzlu mükafatlarından olan Atatürk Beynəlxalq Sülh Mükafatına layiq görülməyimdən hədsiz şərəf və qürur hissi duyuram. Bu mükafat XX əsrin ən böyük tarixi simalarından biri - Türkiyə cümhuriyyətinin banisi, böyük öndər Mustafa Kamal Atatürkün adını daşıdığına görə mənim üçün daha qiymətli və əzizdir.

16 aprel 1999-cu il

***

Mustafa Kamal Atatürkün ən böyük xidməti Türkiyə cümhuriyyətini yaratmasıdır. Biz bəlkə bu gün bunu adi hadisə kimi qəbul edə bilərik, ancaq heç də yox. Bu, heç də adi hadisə deyildi. Türkiyənin Osmanlı imperatorluğunun 700 illik fəaliyyəti şəraitində, onun təsiri altında yaşamış insanlarını cümhuriyyət qurmağa sövq etmək, cəlb etmək və bu cümhuriyyəti qurmaq, yaratmaq və onu yaşatmaq Mustafa Kamal Atatürkün çox böyük xidmətidir, demək olar ki, tarixi xidmətidir. Zaman, əsrlər keçəcək, türk xalqı, türkköklü, türkdilli xalqlar, türk dünyası bunu heç vaxt unutmayacaqdır.

16 aprel 1999-cu il

***

Mənim təşəbbüsümlə Azərbaycanda böyük Atatürkün irsinin öyrənilməsi, araşdırılması mərkəzi yaradılıbdır. Bu mərkəz müstəqil bir təşkilat olacaqdır. Həm Elmlər Akademiyasının, həm də ölkəmizin bütün universitetlərinin bu sahədə ən bilikli adamları buraya toplaşacaqdır. Mən də - Azərbaycan Prezidenti də bu mərkəzin fəxri başqanıyam. Güman edirəm ki, bu mərkəz Azərbaycan ilə Türkiyə arasında tarixi əlaqələrin nə qədər sıx olduğunu bir daha elmi nöqteyi-nəzərdən araşdıracaq və meydana çıxaracaqdır. Bu, geniş işbirliyi yaratmaq üçün bir daha imkanlar verəcəkdir.

15 mart 2001-ci il

Məmmədli Natiq

Kaspi. -2010. – 20 may. – S.8-9.