Hökumət 2009-cu il dövlət büdcəsinin hesabatını verir

Samir Şərifov: «Azərbaycan hökuməti çevik iqtisadi siyasət tədbirləri hesabına böhranın mənfi təsirlərini dəf etməyə nail olub»

Dünyadakı qlobal böhranın güclü təzyiqinə baxmayaraq, Azərbaycan hökuməti 2009-cu ilin dövlət büdcəsinin əsas göstəricilərini yerinə yetirə bilib. Bu barədə Milli Məclisin İqtisadiyyat Komitəsinin mayın 20-də keçirilən iclasında komitənin sədri Ziyad Səmədzadə məlumat verdi.

Xatırladaq ki, komitənin iclasında 2009-cu ilin dövlət büdcəsinin icrası müzakirə olundu. Komitə sədri bildirdi ki, qlobal iqtisadi böhran Azərbaycanın xarici iqtisadi əlaqələrinə mənfi təsir edib. Amma Azərbaycan heç kimdən kömək istəmədən çətinliklərin qarşısını ala bilib.

2009-cu ilin dövlət büdcəsinin icrası barədə hesabatı təqdim edən maliyyə naziri Samir Şərifov bildirdi ki, 2008-ci ildən dünyanın əsas maliyyə mərkəzlərində baş verən maliyyə-iqtisadi böhran 2009-cu ildə dünya iqtisadiyyatını bürüyərək istisna olmadan bütün ölkələrə öz mənfi təsirini göstərib. Böhran qlobal ticarətə, sərnişin və yükdaşımalarına, maliyyə və investisiya axınlarına ciddi zərbə vurub. Kreditləşmə imkanlarını azaldıb, bir çox ölkədə iqtisadi tənəzzül yaradıb. Böhranın dalğası Azərbaycanın aid olduğu bölgədəki ölkələri də sarsıdaraq iqtisadi vəziyyətin pisləşməsinə, ÜDM-in həcminin və gəlirlərin azalmasına gətirib çıxarıb.

Böhranın mənfi təsirləri

Nazir əlavə etdi ki, qlobal iqtisadi böhran Azərbaycandan da yan keçməyərək iqtisadiyyatın bəzi sahələrində öz neqativ izini qoyub. Ölkədən xaricə ixrac olunan məhsulların dünya bazarında qiymətinin aşağı düşməsi müşahidə olunub. «Əsrin müqaviləsi» çərçivəsində Xəzərin Azərbaycan sektorunda neft hasil edən Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkəti neft hasilatı proqnozunu əvvəlcədən planlaşdırılandan 32,1 faiz və ya 12,9 milyon ton az yerinə yetirib. Digər tərəfdən, 2008-ci ilin sonundan başlayaraq 2009-cu ilin birinci yarımilliyinə qədər xarici investorlar Azərbaycanın dövlət istiqrazları bazarından 250 milyon ABŞ dolları məbləğində və ya ümumi bazarın 60 faizi səviyyəsində vəsaiti xaricə çıxarıblar. Eyni zamanda, xarici investorlar bank sistemindən 1,7 milyard ABŞ dolları və ya ümumi bank sisteminin valyuta aktivlərinin təxminən 20 faizini geri qaytarıblar.

Hökumətin əks tədbirləri

Buna baxmayaraq, hökumət çevik iqtisadi siyasət tədbirləri hesabına böhranın mənfi təsirlərini dəf edə bilib. İl ərzində ÜDM-in real artım tempi 9,3 faiz olub. İnflyasiya isə cəmi 1,5 faiz səviyyəsinə düşüb. Ölkənin valyuta ehtiyatları artaraq 2010-cu il yanvarın 1-i tarixinə 20 milyard ABŞ dollarını ötüb. İl ərzində büdcənin mədaxil proqnozu 12 milyard 177 milyon manata qarşı 10 milyard 326 milyon manat və ya 84,8 faiz icra olunub. bu da 2008-ci illə müqayisədə 4,1 faiz az olub. Büdcə gəlirlərinin 39,8 faizi Vergilər Nazirliyinin, 10,8 faizi Dövlət Gömrük Komitəsinin vasitəsilə yığılıb. Büdcənin 47,6 faizi Dövlət Neft Fondundan, 0,9 faizi büdcə təşkilatlarının ödənişli xidmətlərindən və 0,9 faizi digər mənbələrdən daxil olub. S.Şərifov dedi ki, dövlət büdcəsinin xərcləri 12 milyard 355 milyon manata qarşı 10 milyard 504 milyon manat və ya 85 faiz icra olunub. Obyektiv səbəblərdən dövlət büdcəsinin bir sıra xərcləri icra proqnozda nəzərdə tutulduğundan az olub.

1 milyard 851 milyon manata qənaət olunub

Böhranın ölkə iqtisadiyyatına mənfi təsirinin azaldılması, dövlət büdcəsinin gəlirlərinin icrası ilə bağlı yarana biləcək gərginliyin aradan qaldırılması məqsədilə bir xərc maddələri üzrə 75,2 milyon manat vəsait ixtisara salınıb. Bu tədbirlərin davamı olaraq dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu xərcləri kimi nəzərdə tutulan 1,2 milyard manat vəsait bölüşdürülməyərək ehtiyat kimi saxlanılıb. Hökumət vəziyyəti nəzərə alaraq, büdcə vəsaitlərinin xərclənməsinə nəzarətin səmərəliliyini artırıb, kommunal və idarənin saxlanılması xərclərinə qənaət edib, ezamiyyətlərin sayını azaldıb, beynəlxalq təşkilatlara olan üzvlük xərclərini daha da təkmilləşdirib, limitdən artıq mal alışları və xidmətlərə yol verilməməsi kimi tədbirlər həyata keçirilib. Bütün bunların vasitəsilə 2009-cu ilin dövlət büdcəsinin xərcləri üzrə ümumilikdə 1 milyard 851 milyon manat vəsaitə qənaət olunub. Nazir dedi ki, keçən il dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatların büdcədənkənar xərcləri üzrə icra 71 faiz təşkil edib.

Müdafiə xərcləri üçün nəzərdə tutulan bütün vəsaitlər maliyyələşdirilib

Böhrana baxmayaraq, keçən il hökumət müdafiə xərcləri üçün nəzərdə tutulan bütün vəsaitləri maliyyələşdirib. Nazir bildirdi ki, 2009-cu ilin büdcəsində müdafiə xərcləri üzrə 1 milyard 206 milyon manat vəsaitin xərclənməsi planlaşdırılıb. İlin sonunda bu məqsədlərlə 1 milyard 184 milyon vəsait xərclənib. Yəni proqnozlar 98,2 faiz icra olunub. İl ərzində bu sahəyə ayrılan vəsait dövlətin müdafiə və təhlükəsizlik tədbirlərinin həyata keçirilməsinə maliyyə təminatı yaradıb.

Ehtiyat fondlardan 372,2 milyon manat vəsait xərclənib

Nazir qeyd etdi ki, 2009-cu ildə ehtiyat fondları üzrə 372,2 milyon manat vəsait istifadə olunub. Ölkə prezidentinin Ehtiyat Fondundan həlli vacib hesab edilən tədbirlərin maliyyələşdirilməsinə 178,9 milyon manat vəsait istifadə olunub. Prezident öz Ehtiyat Fondundan qəza vəziyyətində olan bir sıra ümumtəhsil məktəblərinin yeni binalarının tikilməsinə, mövcud binalarda əsaslı təmir işlərinin aparılmasına, məktəbəqədər və texniki peşə təhsili müəssisələrinin maddi-texniki bazasının gücləndirilməsinə vəsait ayırıb. Prezidentin Ehtiyat Fondundan, həmçinin Böyük Vətən müharibəsi iştirakçılarına birdəfəlik müavinətlər ödənilib, əhalinin su təminatının yaxşılaşdırılmasına, Bakı şəhərində abadlıq işlərinin sürətləndirilməsinə, Dövlət Bayrağı meydanında tikinti-quraşdırma işlərinin aparılmasına, «Təhlükəsiz şəhər» avtomatlaşdırılmış idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsinə, «Atəşgah məbədi» və «İçərişəhər» dövlət-tarix memarlıq qoruqlarının mühafizəsinə vəsait ayrılıb. Fonddan ayrılan vəsait hesabına, həmçinin Quba şəhərində «Soyqırımı Memorial Kompleksi»nin yaradılması, Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının yenidən qurulması işləri həyata keçirilib. Dövlət büdcəsinin Ehtiyat Fondu hesabına isə 193,4 milyon manatlıq tədbirlər maliyyələşdirilib. Hökumət fondun vəsaitləri hesabına Pakistan, Tacikistan, İndoneziya, Mali, Seneqal, Mavritaniyada baş vermiş təbii fəlakətlərin nəticələrinin aradan qaldırılmasına yardım göstərib.

Azərbaycanın dövlət borcları təhlükəli həddə deyil

S.Şərifov qeyd etdi ki, hazırda Azərbaycanın dövlət borcları təhlükəli həddə deyil. Ölkəmizin xarici dövlət borcu ÜDM-in 7,9 faizini təşkil edir ki, bu da neft ixrac edən ölkələr üzrə orta göstəricidən 2 dəfəyə qədər aşağıdır. Nazirin sözlərinə görə, 2009-cu ildə dövlət büdcəsində dövlət borcuna və öhdəliklərinə xidmət edilməsi ilə bağlı xərclər üzrə nəzərdə tutulan 227 milyon manatın 153 milyon manatı xərclənib. Xarici dövlət borcunun ödənilməsi üçün nəzərdə tutulan 198,9 milyon manat proqnoza qarşı 133,9 milyon manat xərclənib. Yəni nəzərdə tutulan vəsaitin 67,3 faizindən istifadə olunub. Nazir dedi ki, buna səbəb xaricdən cəlb edilmiş kreditlər üzrə 2009-cu ildə nəzərdə tutulmuş vəsaitdən az istifadə edilməsi, həmçinin istifadə edilmiş kreditlər üzrə faiz dərəcələrinin aşağı düşməsi və həmin kreditə xidmətlə bağlı xərclərə qənaət edilməsi olub.

Nazir qeyd etdi ki, 2010-cu il 1 yanvar tarixinə qədər beynəlxalq maliyyə-kredit təşkilatları ilə 7 milyard 914,4 milyon ABŞ dolları məbləğində kredit sazişi imzalanıb. İndiyədək bu kreditlərdən 3 milyard 421,8 milyon dolları istifadə edilib. Azərbaycanın xarici borclarının 31,3 faizi ABŞ dolları, 26,2 faizi avro, 25,6 faizi SDR, 12,6 faizi Yapon yenası, 1,8 faizi islam dinarı, 0,9 faizi İsveçrə frankı, 0,7 faizi Küveyt dinarı, 0,9 faizi Səudiyyə rialı olub. İstifadə olunmuş kreditlərin 16,4 faizi kreditorlara vaxtında qaytarılıb. Bütövlükdə xarici dövlət borcunun 0,9 faizi 5 ilə qədər, 4,6 faizi 5 ildən 10 ilə qədər, 50 faizi 10 ildən 20 ilə qədər, 44,5 faizi isə 20 ildən yuxarı olan müddətlərdə kreditorlara qaytarılmalıdır.

Hesablama Palatasının sədri Heydər Əsədov son vaxtlar dünya iqtisadiyyatının təbiət kimi şıltaqlaşdığını bildirdi. Onun sözlərinə görə, bu səbəbdən iqtisadiyyatın proqnozlaşdırılması xeyli çətinləşib. Məsələn, keçən il Beynəlxalq Valyuta Fondu Azərbaycanla bağlı proqnozlarını 3 dəfə dəyişib.

Palata sədri dedi ki, yaranmış yeni şəraitdə hökumət də riskləri nəzərə almalıdır. Onun sözlərinə görə, hazırda bütün dünyada dövlət borclanması və büdcə kəsiri əsas problemə çevrilib. Yunanıstanda, İspaniyada, Portuqaliyada və İtaliyada baş verən proseslər buna misal ola bilər. «Böyük iyirmiliy»ə daxil olan ölkələrdə büdcə kəsiri ortalama 10 faizə çatıb. İndi əsas məqsəd bu göstəricini 7-8 faizə endirməkdir. Bu baxımdan Azərbaycanın vəziyyəti yaxşıdır. Azərbaycanın xarici borclanması da qənaətbəxş səviyyədədir. Hazırda adambaşına düşən borcun məbləği 380 ABŞ dollarıdır ki, bu da böhran həddən çox uzaqdır.

2010-cu ilin büdcəsinə yenidən baxılması təklif edildi

Müzakirələrdə çıxış edən millət vəkili Nazim Məmmədov dünya bazarında neftin bahalaşmasını əsas gətirərək 2010-cu ilin dövlət büdcəsinə yenidən baxmağı təklif etdi. «Büdcəyə yenidən baxmaqla müəyyən sosial məsələlərin həlli üçün hökumətə şərait yaratmalıyıq» – deyə millət vəkili vurğuladı.

Komitə sədri Z.Səmədzadə büdcəyə yenidən baxılmasının istisna olunmadığını dedi. Onun sözlərinə görə, bunun üçün dəqiq hesablamalara ehtiyac var. Hazırda hökumət bu hesablamaları aparmaqla məşğuldur.

Millət vəkili Əli Məsimli də Azərbaycanın qlobal iqtisadi böhrandan uduşla çıxdığını bildirdi. Onun sözlərinə görə, Azərbaycan böhranın 4 mənfi təsirindən yalnız birinə – neftin qiymətinin ucuzlaşması səbəbindən gəlirlərinin azalmasına düçar olub. Böhran zamanı müşahidə olunan daxili borclanma, milli valyutanın devalvasiyası və defilyasiya Azərbaycan iqtisadiyyatında müşahidə olunmayıb.

Müzakirələrdən sonra hesabat Milli Məclisin plenar iclasına tövsiyə olundu.

İlham Quliyev

Kaspi. -2010. – 21 may. – S.4.